Çocukluk çağının en sık görülen rahatsızlıklarından olan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), son derece önemli akademik, sosyal ve psikiyatrik sorunlara yol açabilen psikiyatrik bir rahatsızlıktır.
Bir kişide DEHB’ten sözedebilmek için, dikkatin kolayca dağılması, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik (aklına geleni hemen yapma, sonucunu düşünmeden hareket etme) gibi 3 temel alandan belirtilerin bulunması ve bu belirtilerin, kişinin yaşamında en az bir alanı olumsuz etkileyecek boyutta olması beklenir.
Ailelerin en sık dile getirdikleri yakınmalar şöyledir; “bizi duymuyor, söylediklerimizi yapmıyor ya da defalarca söyledikten, bağırdıktan sonra yapıyor, günlük basit işlerini yapamıyor, çok ısrarcı dediğini yaptırana kadar uğraşıyor”
Öğretmenleri ise bu çocukları “çok hareketli, uzun süre bir yerde oturamaz, sınıfta çevresiyle fazla ilgili, dersi dinlemiyor, sık sık yerinden kalkıyor, izin almadan konuşuyor, kurallara uymuyor, düşünmeden hareket ediyor” gibi cümlelerle tanımlarlar.
DEHB sadece bu belirtilerle sınırlı basit bir sorun değildir. DEHB’i olan bir çocuk, çevresinden devamlı uyarı ve eleştiri alan, istenmeme, dışlanma ve hayal kırıklıkları nedeniyle özgüveni sarsılmaya aday bir çocuktur.
DEHB’NİN TEMEL BELİRTİLERİ NELERDİR
1. Dikkat Eksikliği
Dikkatsüresinin ve yoğunluğunun, kişinin yaşına göre olması gerekenden az olmasıdır. Dikkatin belirli bir noktaya toplanamaması ve kolayca dağılması, dağınıklık, unutkanlık, eşyalarını kaybetme, dikkatsizce hatalar yapma gibi belirtilerle kendini gösterir
Dikkat eksikliği olan çocukların ilgilerini gerçekten çeken konularda ya da etkinliklerde dikkatlerini uzun süre sürdürebiliyor olmaları, anne babaların çocuğun dikkatinden bir sorun olmadığını düşünmesine neden olur ancak bu dikkat eksikliği tanısını dışlayan bir durum değildir.
2.Hiperaktivite:
Aşırı hareketlilik, bireyin yaşına ve gelişimine uygun olmayacak bir biçimde hareketli olmasıdır. Uzun süre yerinde oturamama, otururken elinin ayağının kıpır kıpır olması, çoğu zaman hareket halinde olma, çok konuşma gibi belirtilerle kendini gösterir.
3.Dürtüsellik
Genel olarak bireyin davranışlarını kontrol edebilmesinde sorun olmasıdır. Bu kişiler bir şeyi yapmadan önce olası sonuçları düşünmeden hareket ederler. Acelecilik, istekleri erteleyememe, söz kesme, düşündüğünü hemen yapma, aklına geleni geldiği anda söyleme, sırasını beklemekte güçlük çekme gibi belirtilerle kendini gösterir.
DEHB’NİN FARKLI TİPLERİ VAR MIDIR?
DEHB tanısı alan çocukların pek çok benzer özellikleri olsa da hepsi birbirinden farklıdır. DEHB’nin üç temel belirtisi olan dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik her çocukta farklı oranlarda ve şiddetle görülür.
Temel belirtilerin dağılımına göre üç farklı DEHB tipi vardır;
-
Birleşik tip -
Dikkat eksikliği önde olan tip -
Aşırı hareketliliği önde olan tip
-
Günlük rutin işleri öğrenmede gecikme yaşayabilirler
“Biz söylemeden asla harekete geçmez”
-
Sosyal olgunlukta gecikme yaşayabilirler.
“Hiç büyümeyecek mi?”
-
Dağınıklık, düzensizlik en sık görülen belirtilerden biridir.
“Sürekli bir şeylerini kaybeder”
“Üstü başı dağınıktir”
“Defterleri çok düzensiz”
“Sırasının üstü karmakarışık, yanına kimseyi oturtamıyorum”
-
Duygusal aşırı duyarlılık; hemen her çeşit uyarana karşı aşırı duyarlılık gösterebilirler.
“Beğenmediği, rahatsız olduğu giysiyi bir daha giymez”
“Yemeğin önce görüntüsüne, kokusuna bakar, beğenmezse asla tadına bakmaz”
-
Çok değişkendirler.
“Çok keyifliyken birden öfkeleniyor”
“Başarısı çok değişken, aynı dersin sınavlarında bile bir iyi, bir kötü not alıyor”
“Ne zaman ne yapacağı belli olmaz”
-
Motor becerilerde sorunlar ve koordinasyon güçlükleri yaşayabilirler.
“Yürürken kapılara, eşyalara çarpar”
“Koşarken ayakları birbirine dolanıyor”
“Yemek yerken o kadar döküp saçıyor ki birlikte yemek yiyemez olduk”
“O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde yara izi olmayan yer kalmadı”
“Ayakkabı bağlamayı öğrenemiyor”
“Kalem tutması çok farklı”
“Yazısı o kadar çirkin ki kendisi bile okuyamıyor”
-
Unutkanlık çok sık rastlanan sorunlardandır.
“Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor”
“Mutfağa gittiğinde ne alacağını unutmuş oluyor”
“Akşam öğrettiklerimi sabaha unutuyor”
“Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor”
-
Saldırgan davranışlar görülebilir
“Sık sık arkadaşlarıyla kavga ediyor”
“Eşyalara zarar veriyor”
DEHB’nin ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ NELERDİR?
Yakın zamandaki araştırmalar beynin kimyasal yapısındaki sorunların üzerinde durmaktadır. Beyinde mesaj iletimini sağlayan dopamin, serotonin, noradrenalin gibi maddelerle ilgili sorunlar olduğu bilinmektedir. Bu sorunların sebepleri tam olarak tanımlanmış olmasa da 2 grup risk faktörü tanımlanmıştır.
-
Genetik Etmenler
Anne babalarında benzer sorunlar olma oranı normal çocuklara oranla 2-8 kat, kardeşlerinde benzer sorunlar olma oranı normal çocuklara oranla 2-3 kat fazladır.
-
Çevresel Etmenler
Annenin gebelikte sigara,alkol kullanımı, fazla stres yaşaması, kötü beslenmesi, erken doğum, düşük doğum ağırlığı, doğum komplikasyonları ve doğum sonrası bazı hastalıklar gibi çevresel nedenler tanımlanmıştır.
DEHB TANISI NASIL KONUR?
-
Aile ve çocukla psikiyatrik görüşme yapılır. -
Aileye bazı ölçekler doldurtulur. -
Çocuğun psikiyatrik muayenesi yapılır. -
Çocuğa bazı testler (zekanın, sözel ve sayısal öğrenmenin, işitsel ve görsel dikkat alanlarının değerlendirildiği testler) uygulanır. -
Okuldan, öğretmenlerinden bilgi alınır, ölçekler doldurtulur.
DEHB NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Tedavi hedefleri;
-
DEHB belirtilerini kontrol altına almak, -
Yıpranmış olan aile, okul, arkadaşlık ilişkilerini tamir etmek, -
Bireye yaşına uygun olan kendini yönetebilme becerilerini kazandırmak, -
Yaşam kalitesini yükseltmektir.
DEHB belirtileri kontrol altına alındıktan sonra diğer tedavi hedeflerine ulaşmak için psikososyal tedaviler gereklidir.