EVRİM KURAMINDAN GÜNCEL YANSIMALAR
Biyolojide yaratılış, Jeolojide dünya düz, astronomide astroloji, kimyada da simya mı okutulmalı!
Sağduyu ve akıl için ana tavır, şüphe etmektirEvrim teorisi, bir fikirler bütünü olup bu gezegendeki yaşamın tarihini anlama ve açıklama yollarını arar Evrime inanmayanların pek çoğu bu fikri dinsel inançlarına ters düştüğü için reddeder Hıristiyan, Müslüman ve bazen Musevi kökten dincilerin pek çoğu kutsal metinlere bağlı kalarak itirazlarda bulunurlar
Kimi dinsel gruplar yerin ve tüm evrenin çok eski yaşını kabul ederler Tüm bu dinsel evrim inanç çeşitliliği arasında yaratılış bilimive son olarak ta bilinçli (akıllı) tasarımgibi akımları da sayabiliriz Son zamanlarda yurdumuzda yaygın olarak gündeme gelen 'akıllı tasarım' görüşünü ileri sürenler, bunu dinsel değil de, bilimsel olarak tanımlasa da, tasarımcımaddesel değil bir doğaüstü kimlik olarak algılanmaktadır
Evrim, bir gerçek mi ya da bir teorem midir? Başlangıçtaki hipotez, 'tüm türlerin türeyişi ortak atalardan modifikasyonla olmuştur' şeklindeydi Bu görüş yaklaşık son 150 yıldır çok sayıdaki kanıtla desteklenmiştir; tüm karşı koymalara başarı ile direnmiştir ve böylece teori bir gerçeğe dönüşmüştür
Ali Nihat Bozcuk (*)
Evrim teorisi, bir fikirler bütünü olup bu gezegendeki yaşamın tarihini anlama ve açıklama yollarını arar Evrime inanmayanların pek çoğu bu fikri dinsel inançlarına ters düştüğü için reddeder Hıristiyan, Müslüman ve bazen Musevi kökten dincilerin pek çoğu kutsal metinlere bağlı kalarak itirazlarda bulunurlar Bilindiği üzere İncili yorumlarken (özellikle genesis'in ilk bölümlerini) cennetin, yerin, bitkiler, hayvanlar ve insanların 6 günde yaratıldığı yorumu ile evrim bilimi birbiri ile uyuşmaz (1)
Ne ilginçtir ki birçok koyu dindar insan da evrimin doğal bir mekanizma olarak yaratılışın ilerlemesi için tanrı tarafından var edildiğine inanır
Aynı şekilde, kimi din adamları evrim gerçeğini benimsediklerini açıklamışlardır Örneğin, Papa John Paul II 1996'da evrimin geçerliğini kastederek Katolik kilisenin teolojik doktrini ile evrim arasında çatışma olmadığını vurgulamıştır Papanın bu mektubu tanınmış bir uluslararası bilim dergisinde yayımlandı
Yaratılışçı inançta olanların görüşleri de birbirine uymaz Kimisi yerkürenin ve evrenin yaşının genç olduğuna (10000 yıldan daha küçük), ve özel yaratılış'a inanırlar Buna göre özetle, yaşayan veya ortadan kalkmış her tür ayrı ayrı tanrı tarafından yaratılmıştır (Hazreti Nuh'la birlikte anılan tufan ve gemisine alınan her canlı türünün birer çifti, bu inanışın en önemli kanıtı olarak değerlendirilir)
Bu temele dayanılırsa, yalnız biyolojik evrimi değil, jeoloji'yi ve fiziği de (radyoaktif yaş saptanması ve yerin yaşına ait astronomik kanıtlar dahil) reddetmiş olurlar
Kimi dinsel gruplar yerin ve tüm evrenin çok eski yaşını kabul ederler Tüm bu dinsel evrim inanç çeşitliliği arasında yaratılış bilimive son olarak da bilinçli (akıllı) tasarımgibi akımları da sayabiliriz Son zamanlarda yurdumuzda yaygın olarak gündeme gelmiş olan 'akıllı tasarım' görüşünü ileri sürenler bunu dinsel değil de, bilimsel olarak tanımlasa da, tasarımcımaddesel değil bir doğaüstü kimlik olarak algılanmaktadır (Ayrıntıları bu yazının dışında ele alınması gereken bir konudur)
ABD' nin Kansas senatosunda 2003' te kabul edilen bir yasa ile okulların yaşamın kökeni ve çeşitliliğini destekleyen bilimsel kanıtlarını nesnel olarak, dinle ilişkisiz, doğal ve filozofik ikilemden uzak olarak verilmesini zorunlu kılıyor
HİPOTEZ, GERÇEK VE TEORİ
Bilimsel araştırma, hipotezleri deneysel ve gözlemsel verilere dayanarak test etme yollarına sahip olmayı gerektirir Bilimsel hipotezin (önerme, varsayım) en önemli niteliği, ilke olarak test edilebilir olmasıdır Doğal olanlar hakkında dinin evrimsel mekanistik açıklamalar sağlamadığını bilmek yanında, bilim de doğal olay olmayan sorulara yanıt bulamaz
Bilim, neyin güzel ya da çirkin, iyi yada kötü, ahlaki ya da ahlak dışı olduğunu bize söylemez Bilim aynı zamanda yaşamın anlamını, doğaüstü yaratıklar bulunup bulunmadığını bize söylemez
Bilim insanları, özel yaratılış'a ait bazı iddiaları test edip yanlışları ortaya çıkarabilir; örneğin dünya çapında bir tufan olup olmadığını ya da yerkürenin ve tüm organizmaların ortaya çıkışının 10000 yıldan daha genç olup olmadığını kanıtlayabilir
Fakat tanrının varlığı ya da her şeyi yarattığı hakkındaki bir hipotezi test edemez
Gerçekbasit olarak bir hipotezin yeterli kanıtlarla desteklenerek onun doğru olduğuna güven duymamızı sağladığı aşamadır DNA'nın kalıtsal madde olduğu 1944'ten önce bir hipotezdi Şimdi eldeki kanıtlarla bir gerçek olarak kabul edilir
Oxford İngilizce sözlüğüne göre bir teorinin tanımı:
Bir grup fikirleri ya da olayları açıklamak ya da bunlar hakkında yorum yapmak için ileri sürülen fikirler ve ifadelerin şeması ya da sistemidir Neyin genel yasalar ve ilkeler olarak bilindiğinin ifadesi yada herhangi bilinen veya gözlenen bir şeyin sebepleridir
Atom teorisi, kuantum teorisi ya da levha tektoniği teorisi yalnızca birer spekülasyon ya da düşünceler olmayıp, fakat güçlü fikirlerdir ve çok çeşitli olayları açıklar Biyoloji'de teoriler vardır; bunlar arasında kromozom teorisi gibi evrim teorisi de kesinlikle en önemli olanlarıdır
O zaman evrim, bir gerçek mi ya da bir teorem midir?
Bu tanımlamalar ışığında evrim bir bilimsel gerçektir
Başlangıçtaki hipotez, 'tüm türlerin türeyişi ortak atalardan modifikasyonla olmuştur' şeklindeydi
Bu görüş yaklaşık son 150 yıldır çok sayıdaki kanıtla desteklenmiştir; tüm karşı koymalara başarı ile direnmiştir ve böylece bir gerçeğe dönüşmüştür
Ancak, bu evrimsel değişim tarihi, evrimsel teori ile birlikte organizmaların ugradığı çeşitli değişimleri açıklayan birçok kavramla yorumlanır (mutasyon, seçilim, genetik sürüklenme, genomik, gelişimsel baskılar, ekosistem, vb)
Ünlü bilim dergisi SCIENCE 2005 yılının en önemli 10 bilim olayı arasında birinci sıraya evrimin mekanizması bulundukonusunu koymuştur Genomların insan, şempanze ve Drosophila'da (sirke sineği) açıklanması ile DNA'daki nükleotid sıralanması ve genler karşılaştırılınca moleküler genetik veriler evrime ışık tutuyor Darwin teorisini kuvvetle destekliyor
İnsan sağlığı açısından bu bulgular insanların AIDS, koroner kalp hastalığı, kronik viral sarılık gibi hastalıklara yatkın olurken şempanzelerin yatkın olmaması konusunda önemli genetik bilgilere erişmemize yol açabilecektir Böylece Darwin tarafından ortaya atılan doğal seçilim teorisinin giderek genetik mekanizması daha netlik kazanıyor, teori gücüne güç katmaya devam ediyor
YARATILIŞ VE EVRİME EŞİT ZAMAN MI?
Biyolojik çeşitlilik ve canlıların karakteristik özellikleri için ileri sürülen yaratılışçı açıklamalar bilimsel yöntemle uyuşamadığından yaratılışcı görüş ile evrimsel teoriye eğitimde eşit zaman verilmeli midir?
Nasıl ki bugün kimya derslerinde öğretmenler simyayı öğretmiyorlarsa, yerbilimi derslerinde yerkürenin düz (tepsi biçimli) olduğuna dair eski kaydı hiç zikretmiyorsa, biyoloji disiplini içinde de evrim dersini anlatırken de dinsel görüşlere eşit ağırlık verilmemelidir Bu konular din kültürü ve ahlak bilgisidersinde anlatılmalıdır
Günlük yaşamda, bilim insanları olarak doğal olanı (doğaüstü olanı değil) üzerimize alırız ve ona bağlı açıklamalar yaparız Bilimsel açıklamalara bağlıyız, çünkü bilim kudretini ispatlamıştır ve bilim ilerlemeye, işlemeye devam ediyor (1)
İKİ HABERİN YORUMU
Şimdi yeri gelmişken basından iki haberi anımsayalım: Mersin'de bir mahalle imamının şikâyeti üzerine derste evrim kuramıanlattıkları gerekçesiyle sürgün edilen beş öğretmen(Cumhuriyet 29 Ocak 2005) söz konusu ediliyordu
Daha önce de Ankara'da öğrencilerine Darwin ve evrim konularını anlattığı için soruşturma geçiren öğretmen haberlerini basında okumuştuk İlgililer tarafından evrim dersi ile öğrencilerin beyinlerinde tahribat yapıldığı iddia edilmiştir
Evrim ve eğitim sistemimiz arasındaki bağnazlıkların yol açtığı çatışma bu kadar değil: Ders kitabı yerine hazırladığı notları okutan din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmeninin öğrencilere yönelttiği sorular laik eğitimi yok sayıyor(Cumhuriyet 5 Şubat 2006)
Haberde öğretmenin evrenin varoluşu, Kuran'da ilk insanıninsanların yaratılışıvb soruları sorarak, cevapları da kendisinin şeriata uygun tarzda öğrettiği anlaşılıyor Nitekim daha sonra (12 Şubat 2006) Milli Eğitim Bakanlığı'nın harekete geçerek şeriat sorununa soruşturma başlattığıhaberini okuyoruz
Başka bir gazete haberinde (10 Şubat 2006) İstanbul'daki Bahçelievler ve Zeytinburnu öğretmenevlerinde birer mescit bulunmasına karşın kütüphane olmamasından; ayrıca Zeytinburnu Öğretmenevi'nde her odanın duvarında asılı bulunan seccade ve tespihtensöz ediliyor Aynı yazıda öğretmenevlerinin; kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinliklerle öğretmenlerin dinlenebileceği kurumlar olması gerekirken, tarikatların örgütlendiği, bilimsel ve edebi içerikli yayınlar yerine ırkçı ve dinci yayınların bulunduğu kurumlar haline dönüştüğükaydediliyor
BİYOLOJİ KİTAPLARINDA YARATILIŞ VE EVRİM
Yurdumuzda yaratılış görüşünün biyoloji müfredatına ve ders kitaplarına girişi 1985 yılına rastlamaktadır 1962, 1968, ve 1982 yılında basılan biyoloji kitapları evrim konusunu genelde bilimsel ölçütler içinde vermiştir
Ancak 1985'ten 1998 yılına kadarki dönemde ise yaratılış görüşü evrim kuramına bir alternatif olarak sunulmaktadır 1995 yılındaki hariç tutulursa (yaratılış görüşü yer almaz) 1985, 1992 ve 1998'de basılanlar, evrim kuramının eleştirisine ayrı bir başlık altında yer verirken, yaratılış görüşü eleştirilmemiştir 2000 ve 2003 yıllarının kitaplarında yaratılış görüşü eleştirilerek sunulmuştur
2004 yılında basılan ve öğrencilere bedava dağıtılan Fen Bilgisi 8 sınıf kitabında evrim teorisi ile ilgili bilgiler dengesiz olarak verilirken bu teorinin adı kullanılmamış, yalnızca üç kez evrimsözcüğü kullanılmıştır
Lise 3 sınıf biyoloji kitabında ise, önce Yaratılış Görüşüanlatılmıştır: Tüm canlı ve cansız varlıklar Tanrı tarafından yaratılmıştır Evrendeki her bir varlık bir amaca yönelik olarak yaratılmıştır Bu amacı belirleyen de Tanrı'nın kendisidirdenerek daha sonra yer alan canlıların evrimiile ilgili görüşler zayıf düşürülmüştür Net olmayan ve zayıflatılmış ifadeler kullanılmıştır
Bu noktada Charles Darwin'in torunu Matthew Chapman'ın dedesi ile ilgili olarak söylediklerini hatırlayalım (Hürriyet Pazar, 25 Aralık 2005, s:10): Kökten dinci Hıristiyan Amerikalılar, Darwin'i maddecilikle suçluyor
İddiaları doğru olsa bile, bilim adamının doğayla ilgili gerçekleri saklaması beklenebilir mi? Gerçek sonunda ortaya çıkar Bilimsel verilerle dinsel veriler gittikçe birbirinden uzak noktaya sürükleniyor Dinle bilimi çatıştırmak doğru değil, 11 Eylül'e bakın Din hep iyiyi temsil etmez O uçakları düşürenler, ödülün cennet olacağına inanmasa bu işi yapar mıydı?
ÜNİVERSİTELERİMİZDE EVRİM DERSLERİ
Bilime ve dolayısıyla evrim teorisine karşı çıkanlar, yalnızca ilköğretim ve lise düzeyinde kalmıyor, doğal olarak bu üniversitelerde de yer yer kendini gösteriyor Öncelikle, üniversitelere yeni gelen öğrenciler (genellikle) bu eğitim sistemi içinde bilgisiz, düşünce olarak bağnazlaşmış ve evrime tepkili olarak yetiştirilmiş bir şekilde karşımıza çıkıyor
Bunun yanında, üniversiteler son çeyrek yüzyıldır hızla çoğalınca, evrim gibi üst düzeyli sentez gerektiren bir dersi verebilecek öğretim üyesi sayısı yetersiz olduğundan, eğitsel anlamda evrim bilimi desteksiz kalmıştır
Üniversitelerimizin bazılarında eski metin, risale ve tarikat görüşlerinden yararlanarak evrim dersleri verildi Bu dersi veren çağdışı zihniyetle yaklaşık 20 yıldır ya ciddi bir denetleme yapılmadı, ya da yapıldı ise etkisini göstermedi
Yalnızca 2005 yılında, evrim dersini yazdığı çağdışı kitabından okutan bir öğretim üyesi hakkında Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığının inceleme başlattığını duyduk Kimi TV programlarında belgesel çevirilerinin yanlışyönlendirici olarak yapıldığı ve böylece halkımızı yanıltarak sunulduğunu izliyoruz
Uyduruk ve meslek dışı kimi sözde uzmanların evrim konusu hakkında açık oturumlarda saatlerce konuşturulduğunu, konuyu bilmeyen ve çoğu eğitilmemiş halkımıza yanlış ve saptırılmış bilgiler verdiğini, yalnızca evrim teorisinin kimi eksik kanıtlarını, bilirbilmez üslupla anlattıklarına ne yazık ki hep birlikte tanık oluyoruz
KİMİ TÜRKİSLAM DÜŞÜNÜRLERİNDE EVRİM YAKLAŞIMI
Bilimin karşısına dinimizi çıkarmak amaç olamaz, olmamalı Öyleyse, bilimin gözlem ve deney sonuçlarını (bulgularını) ele alıp incelemeye ve öğretmeye hangi saikle karşı çıkılıyor?
Bunun iyice anlaşılması gerekir Bir doğal bilim olan fiziğin, kimyanın, yer bilimlerinin, astronominin kurallarını, bulgularını, teorilerini kabul edip biyolojininkini (siyasamıza aykırıdır diye) kabul etmemek bir çelişki değilmidir?
Bilimsel yöntemle araştırılıp sınanan, gözlem ve deneylere dayanan ve onlarla desteklenen bir teori, başka başka soruları da açıklamaya katkıda bulunuyorsa, tüm biyoloji dünyasında evrim teorisi kabul görüyorsa biyolojinin eksensel bir teorisi olarak neden doğal seçilim teorisini biz de kabul etmeyelim?
Biz tüm dünyadaki çağdaş bilimin gittiği yöne uygun şekilde yeni moleküler genetik bulgularla desteklendikçe giderek güçlenen evrim teorisine neden güvenmeyelim?
Bu işin içinde başka şeyler var gibi görünüyor ABD'de son zamanlarda ortaya atılmış olan yaratılışçılık (creation science) ve devamı olan akıllı tasarım (intelligent design) akımı Hıristiyan dinci radikallerin geliştirdiği ve yatırım yaptığı akımlardır
Biz bu akımlara kanıp onların savunucusu, ya da yardakçısı olacağımıza kendi geçmişimizde iz bırakan (ancak çoğu deneye dayanmayan ve kimi gözleme dayalı) Türk ve İslam düşünürlerinin evrim için söylediklerine baksak ve bugünkü bilimsel görüşle karşılaştırıp varsa artılarını ve eksilerini anlamaya çalışsak daha isabetli olmaz mı?
Bunlar arasında Nazzam (ölümü 835 veya 845), ve Cahız(776869)'dan başlayarak İbni Miskeveyh (9701035), İbni Sina(9801037), Mevlana(12071273), İbni Haldun(13321406), Kınalızade Ali Efendi(15101572) ve Erzurumlu İbrahim Hakkı(17031772)'ye kadar birçok ismi sayabiliriz
Bu Türk ve İslam düşünürlerin her birisi değişik görüşlere sahip olsa da, büyük canlı grupları (alem) arasındaki evrimsel geçiş formlarını merak etmişler ve bazıları bu ara türleri vermişlerdir Örneğin, madenler aleminden bitkiler alemine geçişte mercanlar, bitkiler aleminden hayvanlar alemine geçişte hurma ağacı, hayvanlar aleminden insanlar alemine geçişte maymun ara tür olarak kaydedilmiştir Cahız ve Mevlana'ya göre maymunun bizzat insana dönüşümü söz konusudur Mevlana özümleme yoluyla evrim fikrini işlemiştir(2)
Dünyayı bilimden ve teknolojiden aldığı güçle yönetmeye kalkan ABD'nin ve onun Tanrı tarafında görevlendirildiğini iddia eden evangelist görüşteki Başkanının, bilim dışı Hıristiyan öğretilerini geri kalmış ülkelere ihraç etmesi eylemi sürüyor Haçlı seferidiyerek uygarlıkların çatışmasını savunan bir liderin çağdaş, laik ve bilimi temel alarak kurulmuş Gazi Mustafa Kemal'in Türkiye'sine dinsel öğreti ihracı ve bunun boy sürmesi akılla bağdaşır mı?
ÖĞRENCİ ANKETİ SONUÇLARI
2005'te yapılan bir araştırmadan çıkan sonuç dikkat çekicidir: Öğrencilerin okullarına göre, insanın doğadaki (canlılar dünyasındaki) yerine ilişkin görüşleri karşılaştırıldığında çok çarpıcı bir sonuç ortaya çıkmaktadır
Ankara Kurtuluş'ta okuyan öğrencilerin %667'si insanı diğer canlılarla birlikte (memeli ve primatlar) sınıflandırırken, Mamak'taki öğrencilerde bu oran %292'de kalmaktadır(bunlardan ilki bugünkü sınıflandırmabiyoloji biliminin saptamasıdır)
Öğrenciler, ilköğretimdeki kimi derslerden yada aile ve çevresinden bu konuyu öğrenmiş olmalıdırlar; ancak, Lise 3 sınıf Biyoloji'de ÖSS sınav hazırlığı, konunun müfredatın sonunda olması vb nedenlerle öğrenciler bu konuları okumadıklarını belirtmişlerdir Ayrıca kimi kültürel farklar, okullardaki öğretmenlerin genel eğilimleri vb nedenlerle iki semt arasında önemli farklar ortaya çıkmış olabilir Özetle ve genel olarak Mamak'taki çocuklar yaratılış görüşüne uygun cevaplar vermişlerdir Bu araştırma sonuçlarından çıkarılan sonuç şu olmaktadır: Eğitimin değişen ideolojik işlevlerini belirleyen unsur, ülkenin içinde bulunduğu siyasal ve ekonomik koşullar ile iktidar sahiplerinin hedefleridir(3)
Oysa asıl eğitim, insanlara bilgi aktarmaktan çok onlara kafalarının içini aydınlatmaya, yani düşünme disiplini kazandırmaya yönelik eğitimdir
(*)ProfDr
Kaynaklar
1 Futuyma, JD, (2005), Evolution, Sinauer Ass, Inc, Massachusets, USA
2 Bayrakdar, M, (2001), İslam'da Evrimci Yaratılış Teorisi, Kitabiyat, Ankara
3 RNazlı Öztürkler, (2005), Türkiye'de Biyolojik Evrim Eğitiminin Sosyolojik Bir Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
Biyolojide yaratılış, Jeolojide dünya düz, astronomide astroloji, kimyada da simya mı okutulmalı!
Sağduyu ve akıl için ana tavır, şüphe etmektirEvrim teorisi, bir fikirler bütünü olup bu gezegendeki yaşamın tarihini anlama ve açıklama yollarını arar Evrime inanmayanların pek çoğu bu fikri dinsel inançlarına ters düştüğü için reddeder Hıristiyan, Müslüman ve bazen Musevi kökten dincilerin pek çoğu kutsal metinlere bağlı kalarak itirazlarda bulunurlar
Kimi dinsel gruplar yerin ve tüm evrenin çok eski yaşını kabul ederler Tüm bu dinsel evrim inanç çeşitliliği arasında yaratılış bilimive son olarak ta bilinçli (akıllı) tasarımgibi akımları da sayabiliriz Son zamanlarda yurdumuzda yaygın olarak gündeme gelen 'akıllı tasarım' görüşünü ileri sürenler, bunu dinsel değil de, bilimsel olarak tanımlasa da, tasarımcımaddesel değil bir doğaüstü kimlik olarak algılanmaktadır
Evrim, bir gerçek mi ya da bir teorem midir? Başlangıçtaki hipotez, 'tüm türlerin türeyişi ortak atalardan modifikasyonla olmuştur' şeklindeydi Bu görüş yaklaşık son 150 yıldır çok sayıdaki kanıtla desteklenmiştir; tüm karşı koymalara başarı ile direnmiştir ve böylece teori bir gerçeğe dönüşmüştür
Ali Nihat Bozcuk (*)
Evrim teorisi, bir fikirler bütünü olup bu gezegendeki yaşamın tarihini anlama ve açıklama yollarını arar Evrime inanmayanların pek çoğu bu fikri dinsel inançlarına ters düştüğü için reddeder Hıristiyan, Müslüman ve bazen Musevi kökten dincilerin pek çoğu kutsal metinlere bağlı kalarak itirazlarda bulunurlar Bilindiği üzere İncili yorumlarken (özellikle genesis'in ilk bölümlerini) cennetin, yerin, bitkiler, hayvanlar ve insanların 6 günde yaratıldığı yorumu ile evrim bilimi birbiri ile uyuşmaz (1)
Ne ilginçtir ki birçok koyu dindar insan da evrimin doğal bir mekanizma olarak yaratılışın ilerlemesi için tanrı tarafından var edildiğine inanır
Aynı şekilde, kimi din adamları evrim gerçeğini benimsediklerini açıklamışlardır Örneğin, Papa John Paul II 1996'da evrimin geçerliğini kastederek Katolik kilisenin teolojik doktrini ile evrim arasında çatışma olmadığını vurgulamıştır Papanın bu mektubu tanınmış bir uluslararası bilim dergisinde yayımlandı
Yaratılışçı inançta olanların görüşleri de birbirine uymaz Kimisi yerkürenin ve evrenin yaşının genç olduğuna (10000 yıldan daha küçük), ve özel yaratılış'a inanırlar Buna göre özetle, yaşayan veya ortadan kalkmış her tür ayrı ayrı tanrı tarafından yaratılmıştır (Hazreti Nuh'la birlikte anılan tufan ve gemisine alınan her canlı türünün birer çifti, bu inanışın en önemli kanıtı olarak değerlendirilir)
Bu temele dayanılırsa, yalnız biyolojik evrimi değil, jeoloji'yi ve fiziği de (radyoaktif yaş saptanması ve yerin yaşına ait astronomik kanıtlar dahil) reddetmiş olurlar
Kimi dinsel gruplar yerin ve tüm evrenin çok eski yaşını kabul ederler Tüm bu dinsel evrim inanç çeşitliliği arasında yaratılış bilimive son olarak da bilinçli (akıllı) tasarımgibi akımları da sayabiliriz Son zamanlarda yurdumuzda yaygın olarak gündeme gelmiş olan 'akıllı tasarım' görüşünü ileri sürenler bunu dinsel değil de, bilimsel olarak tanımlasa da, tasarımcımaddesel değil bir doğaüstü kimlik olarak algılanmaktadır (Ayrıntıları bu yazının dışında ele alınması gereken bir konudur)
ABD' nin Kansas senatosunda 2003' te kabul edilen bir yasa ile okulların yaşamın kökeni ve çeşitliliğini destekleyen bilimsel kanıtlarını nesnel olarak, dinle ilişkisiz, doğal ve filozofik ikilemden uzak olarak verilmesini zorunlu kılıyor
HİPOTEZ, GERÇEK VE TEORİ
Bilimsel araştırma, hipotezleri deneysel ve gözlemsel verilere dayanarak test etme yollarına sahip olmayı gerektirir Bilimsel hipotezin (önerme, varsayım) en önemli niteliği, ilke olarak test edilebilir olmasıdır Doğal olanlar hakkında dinin evrimsel mekanistik açıklamalar sağlamadığını bilmek yanında, bilim de doğal olay olmayan sorulara yanıt bulamaz
Bilim, neyin güzel ya da çirkin, iyi yada kötü, ahlaki ya da ahlak dışı olduğunu bize söylemez Bilim aynı zamanda yaşamın anlamını, doğaüstü yaratıklar bulunup bulunmadığını bize söylemez
Bilim insanları, özel yaratılış'a ait bazı iddiaları test edip yanlışları ortaya çıkarabilir; örneğin dünya çapında bir tufan olup olmadığını ya da yerkürenin ve tüm organizmaların ortaya çıkışının 10000 yıldan daha genç olup olmadığını kanıtlayabilir
Fakat tanrının varlığı ya da her şeyi yarattığı hakkındaki bir hipotezi test edemez
Gerçekbasit olarak bir hipotezin yeterli kanıtlarla desteklenerek onun doğru olduğuna güven duymamızı sağladığı aşamadır DNA'nın kalıtsal madde olduğu 1944'ten önce bir hipotezdi Şimdi eldeki kanıtlarla bir gerçek olarak kabul edilir
Oxford İngilizce sözlüğüne göre bir teorinin tanımı:
Bir grup fikirleri ya da olayları açıklamak ya da bunlar hakkında yorum yapmak için ileri sürülen fikirler ve ifadelerin şeması ya da sistemidir Neyin genel yasalar ve ilkeler olarak bilindiğinin ifadesi yada herhangi bilinen veya gözlenen bir şeyin sebepleridir
Atom teorisi, kuantum teorisi ya da levha tektoniği teorisi yalnızca birer spekülasyon ya da düşünceler olmayıp, fakat güçlü fikirlerdir ve çok çeşitli olayları açıklar Biyoloji'de teoriler vardır; bunlar arasında kromozom teorisi gibi evrim teorisi de kesinlikle en önemli olanlarıdır
O zaman evrim, bir gerçek mi ya da bir teorem midir?
Bu tanımlamalar ışığında evrim bir bilimsel gerçektir
Başlangıçtaki hipotez, 'tüm türlerin türeyişi ortak atalardan modifikasyonla olmuştur' şeklindeydi
Bu görüş yaklaşık son 150 yıldır çok sayıdaki kanıtla desteklenmiştir; tüm karşı koymalara başarı ile direnmiştir ve böylece bir gerçeğe dönüşmüştür
Ancak, bu evrimsel değişim tarihi, evrimsel teori ile birlikte organizmaların ugradığı çeşitli değişimleri açıklayan birçok kavramla yorumlanır (mutasyon, seçilim, genetik sürüklenme, genomik, gelişimsel baskılar, ekosistem, vb)
Ünlü bilim dergisi SCIENCE 2005 yılının en önemli 10 bilim olayı arasında birinci sıraya evrimin mekanizması bulundukonusunu koymuştur Genomların insan, şempanze ve Drosophila'da (sirke sineği) açıklanması ile DNA'daki nükleotid sıralanması ve genler karşılaştırılınca moleküler genetik veriler evrime ışık tutuyor Darwin teorisini kuvvetle destekliyor
İnsan sağlığı açısından bu bulgular insanların AIDS, koroner kalp hastalığı, kronik viral sarılık gibi hastalıklara yatkın olurken şempanzelerin yatkın olmaması konusunda önemli genetik bilgilere erişmemize yol açabilecektir Böylece Darwin tarafından ortaya atılan doğal seçilim teorisinin giderek genetik mekanizması daha netlik kazanıyor, teori gücüne güç katmaya devam ediyor
YARATILIŞ VE EVRİME EŞİT ZAMAN MI?
Biyolojik çeşitlilik ve canlıların karakteristik özellikleri için ileri sürülen yaratılışçı açıklamalar bilimsel yöntemle uyuşamadığından yaratılışcı görüş ile evrimsel teoriye eğitimde eşit zaman verilmeli midir?
Nasıl ki bugün kimya derslerinde öğretmenler simyayı öğretmiyorlarsa, yerbilimi derslerinde yerkürenin düz (tepsi biçimli) olduğuna dair eski kaydı hiç zikretmiyorsa, biyoloji disiplini içinde de evrim dersini anlatırken de dinsel görüşlere eşit ağırlık verilmemelidir Bu konular din kültürü ve ahlak bilgisidersinde anlatılmalıdır
Günlük yaşamda, bilim insanları olarak doğal olanı (doğaüstü olanı değil) üzerimize alırız ve ona bağlı açıklamalar yaparız Bilimsel açıklamalara bağlıyız, çünkü bilim kudretini ispatlamıştır ve bilim ilerlemeye, işlemeye devam ediyor (1)
İKİ HABERİN YORUMU
Şimdi yeri gelmişken basından iki haberi anımsayalım: Mersin'de bir mahalle imamının şikâyeti üzerine derste evrim kuramıanlattıkları gerekçesiyle sürgün edilen beş öğretmen(Cumhuriyet 29 Ocak 2005) söz konusu ediliyordu
Daha önce de Ankara'da öğrencilerine Darwin ve evrim konularını anlattığı için soruşturma geçiren öğretmen haberlerini basında okumuştuk İlgililer tarafından evrim dersi ile öğrencilerin beyinlerinde tahribat yapıldığı iddia edilmiştir
Evrim ve eğitim sistemimiz arasındaki bağnazlıkların yol açtığı çatışma bu kadar değil: Ders kitabı yerine hazırladığı notları okutan din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmeninin öğrencilere yönelttiği sorular laik eğitimi yok sayıyor(Cumhuriyet 5 Şubat 2006)
Haberde öğretmenin evrenin varoluşu, Kuran'da ilk insanıninsanların yaratılışıvb soruları sorarak, cevapları da kendisinin şeriata uygun tarzda öğrettiği anlaşılıyor Nitekim daha sonra (12 Şubat 2006) Milli Eğitim Bakanlığı'nın harekete geçerek şeriat sorununa soruşturma başlattığıhaberini okuyoruz
Başka bir gazete haberinde (10 Şubat 2006) İstanbul'daki Bahçelievler ve Zeytinburnu öğretmenevlerinde birer mescit bulunmasına karşın kütüphane olmamasından; ayrıca Zeytinburnu Öğretmenevi'nde her odanın duvarında asılı bulunan seccade ve tespihtensöz ediliyor Aynı yazıda öğretmenevlerinin; kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinliklerle öğretmenlerin dinlenebileceği kurumlar olması gerekirken, tarikatların örgütlendiği, bilimsel ve edebi içerikli yayınlar yerine ırkçı ve dinci yayınların bulunduğu kurumlar haline dönüştüğükaydediliyor
BİYOLOJİ KİTAPLARINDA YARATILIŞ VE EVRİM
Yurdumuzda yaratılış görüşünün biyoloji müfredatına ve ders kitaplarına girişi 1985 yılına rastlamaktadır 1962, 1968, ve 1982 yılında basılan biyoloji kitapları evrim konusunu genelde bilimsel ölçütler içinde vermiştir
Ancak 1985'ten 1998 yılına kadarki dönemde ise yaratılış görüşü evrim kuramına bir alternatif olarak sunulmaktadır 1995 yılındaki hariç tutulursa (yaratılış görüşü yer almaz) 1985, 1992 ve 1998'de basılanlar, evrim kuramının eleştirisine ayrı bir başlık altında yer verirken, yaratılış görüşü eleştirilmemiştir 2000 ve 2003 yıllarının kitaplarında yaratılış görüşü eleştirilerek sunulmuştur
2004 yılında basılan ve öğrencilere bedava dağıtılan Fen Bilgisi 8 sınıf kitabında evrim teorisi ile ilgili bilgiler dengesiz olarak verilirken bu teorinin adı kullanılmamış, yalnızca üç kez evrimsözcüğü kullanılmıştır
Lise 3 sınıf biyoloji kitabında ise, önce Yaratılış Görüşüanlatılmıştır: Tüm canlı ve cansız varlıklar Tanrı tarafından yaratılmıştır Evrendeki her bir varlık bir amaca yönelik olarak yaratılmıştır Bu amacı belirleyen de Tanrı'nın kendisidirdenerek daha sonra yer alan canlıların evrimiile ilgili görüşler zayıf düşürülmüştür Net olmayan ve zayıflatılmış ifadeler kullanılmıştır
Bu noktada Charles Darwin'in torunu Matthew Chapman'ın dedesi ile ilgili olarak söylediklerini hatırlayalım (Hürriyet Pazar, 25 Aralık 2005, s:10): Kökten dinci Hıristiyan Amerikalılar, Darwin'i maddecilikle suçluyor
İddiaları doğru olsa bile, bilim adamının doğayla ilgili gerçekleri saklaması beklenebilir mi? Gerçek sonunda ortaya çıkar Bilimsel verilerle dinsel veriler gittikçe birbirinden uzak noktaya sürükleniyor Dinle bilimi çatıştırmak doğru değil, 11 Eylül'e bakın Din hep iyiyi temsil etmez O uçakları düşürenler, ödülün cennet olacağına inanmasa bu işi yapar mıydı?
ÜNİVERSİTELERİMİZDE EVRİM DERSLERİ
Bilime ve dolayısıyla evrim teorisine karşı çıkanlar, yalnızca ilköğretim ve lise düzeyinde kalmıyor, doğal olarak bu üniversitelerde de yer yer kendini gösteriyor Öncelikle, üniversitelere yeni gelen öğrenciler (genellikle) bu eğitim sistemi içinde bilgisiz, düşünce olarak bağnazlaşmış ve evrime tepkili olarak yetiştirilmiş bir şekilde karşımıza çıkıyor
Bunun yanında, üniversiteler son çeyrek yüzyıldır hızla çoğalınca, evrim gibi üst düzeyli sentez gerektiren bir dersi verebilecek öğretim üyesi sayısı yetersiz olduğundan, eğitsel anlamda evrim bilimi desteksiz kalmıştır
Üniversitelerimizin bazılarında eski metin, risale ve tarikat görüşlerinden yararlanarak evrim dersleri verildi Bu dersi veren çağdışı zihniyetle yaklaşık 20 yıldır ya ciddi bir denetleme yapılmadı, ya da yapıldı ise etkisini göstermedi
Yalnızca 2005 yılında, evrim dersini yazdığı çağdışı kitabından okutan bir öğretim üyesi hakkında Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığının inceleme başlattığını duyduk Kimi TV programlarında belgesel çevirilerinin yanlışyönlendirici olarak yapıldığı ve böylece halkımızı yanıltarak sunulduğunu izliyoruz
Uyduruk ve meslek dışı kimi sözde uzmanların evrim konusu hakkında açık oturumlarda saatlerce konuşturulduğunu, konuyu bilmeyen ve çoğu eğitilmemiş halkımıza yanlış ve saptırılmış bilgiler verdiğini, yalnızca evrim teorisinin kimi eksik kanıtlarını, bilirbilmez üslupla anlattıklarına ne yazık ki hep birlikte tanık oluyoruz
KİMİ TÜRKİSLAM DÜŞÜNÜRLERİNDE EVRİM YAKLAŞIMI
Bilimin karşısına dinimizi çıkarmak amaç olamaz, olmamalı Öyleyse, bilimin gözlem ve deney sonuçlarını (bulgularını) ele alıp incelemeye ve öğretmeye hangi saikle karşı çıkılıyor?
Bunun iyice anlaşılması gerekir Bir doğal bilim olan fiziğin, kimyanın, yer bilimlerinin, astronominin kurallarını, bulgularını, teorilerini kabul edip biyolojininkini (siyasamıza aykırıdır diye) kabul etmemek bir çelişki değilmidir?
Bilimsel yöntemle araştırılıp sınanan, gözlem ve deneylere dayanan ve onlarla desteklenen bir teori, başka başka soruları da açıklamaya katkıda bulunuyorsa, tüm biyoloji dünyasında evrim teorisi kabul görüyorsa biyolojinin eksensel bir teorisi olarak neden doğal seçilim teorisini biz de kabul etmeyelim?
Biz tüm dünyadaki çağdaş bilimin gittiği yöne uygun şekilde yeni moleküler genetik bulgularla desteklendikçe giderek güçlenen evrim teorisine neden güvenmeyelim?
Bu işin içinde başka şeyler var gibi görünüyor ABD'de son zamanlarda ortaya atılmış olan yaratılışçılık (creation science) ve devamı olan akıllı tasarım (intelligent design) akımı Hıristiyan dinci radikallerin geliştirdiği ve yatırım yaptığı akımlardır
Biz bu akımlara kanıp onların savunucusu, ya da yardakçısı olacağımıza kendi geçmişimizde iz bırakan (ancak çoğu deneye dayanmayan ve kimi gözleme dayalı) Türk ve İslam düşünürlerinin evrim için söylediklerine baksak ve bugünkü bilimsel görüşle karşılaştırıp varsa artılarını ve eksilerini anlamaya çalışsak daha isabetli olmaz mı?
Bunlar arasında Nazzam (ölümü 835 veya 845), ve Cahız(776869)'dan başlayarak İbni Miskeveyh (9701035), İbni Sina(9801037), Mevlana(12071273), İbni Haldun(13321406), Kınalızade Ali Efendi(15101572) ve Erzurumlu İbrahim Hakkı(17031772)'ye kadar birçok ismi sayabiliriz
Bu Türk ve İslam düşünürlerin her birisi değişik görüşlere sahip olsa da, büyük canlı grupları (alem) arasındaki evrimsel geçiş formlarını merak etmişler ve bazıları bu ara türleri vermişlerdir Örneğin, madenler aleminden bitkiler alemine geçişte mercanlar, bitkiler aleminden hayvanlar alemine geçişte hurma ağacı, hayvanlar aleminden insanlar alemine geçişte maymun ara tür olarak kaydedilmiştir Cahız ve Mevlana'ya göre maymunun bizzat insana dönüşümü söz konusudur Mevlana özümleme yoluyla evrim fikrini işlemiştir(2)
Dünyayı bilimden ve teknolojiden aldığı güçle yönetmeye kalkan ABD'nin ve onun Tanrı tarafında görevlendirildiğini iddia eden evangelist görüşteki Başkanının, bilim dışı Hıristiyan öğretilerini geri kalmış ülkelere ihraç etmesi eylemi sürüyor Haçlı seferidiyerek uygarlıkların çatışmasını savunan bir liderin çağdaş, laik ve bilimi temel alarak kurulmuş Gazi Mustafa Kemal'in Türkiye'sine dinsel öğreti ihracı ve bunun boy sürmesi akılla bağdaşır mı?
ÖĞRENCİ ANKETİ SONUÇLARI
2005'te yapılan bir araştırmadan çıkan sonuç dikkat çekicidir: Öğrencilerin okullarına göre, insanın doğadaki (canlılar dünyasındaki) yerine ilişkin görüşleri karşılaştırıldığında çok çarpıcı bir sonuç ortaya çıkmaktadır
Ankara Kurtuluş'ta okuyan öğrencilerin %667'si insanı diğer canlılarla birlikte (memeli ve primatlar) sınıflandırırken, Mamak'taki öğrencilerde bu oran %292'de kalmaktadır(bunlardan ilki bugünkü sınıflandırmabiyoloji biliminin saptamasıdır)
Öğrenciler, ilköğretimdeki kimi derslerden yada aile ve çevresinden bu konuyu öğrenmiş olmalıdırlar; ancak, Lise 3 sınıf Biyoloji'de ÖSS sınav hazırlığı, konunun müfredatın sonunda olması vb nedenlerle öğrenciler bu konuları okumadıklarını belirtmişlerdir Ayrıca kimi kültürel farklar, okullardaki öğretmenlerin genel eğilimleri vb nedenlerle iki semt arasında önemli farklar ortaya çıkmış olabilir Özetle ve genel olarak Mamak'taki çocuklar yaratılış görüşüne uygun cevaplar vermişlerdir Bu araştırma sonuçlarından çıkarılan sonuç şu olmaktadır: Eğitimin değişen ideolojik işlevlerini belirleyen unsur, ülkenin içinde bulunduğu siyasal ve ekonomik koşullar ile iktidar sahiplerinin hedefleridir(3)
Oysa asıl eğitim, insanlara bilgi aktarmaktan çok onlara kafalarının içini aydınlatmaya, yani düşünme disiplini kazandırmaya yönelik eğitimdir
(*)ProfDr
Kaynaklar
1 Futuyma, JD, (2005), Evolution, Sinauer Ass, Inc, Massachusets, USA
2 Bayrakdar, M, (2001), İslam'da Evrimci Yaratılış Teorisi, Kitabiyat, Ankara
3 RNazlı Öztürkler, (2005), Türkiye'de Biyolojik Evrim Eğitiminin Sosyolojik Bir Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
