Karşılıklı Etki Hakkında Bilgi
Nesne, vaka ve süreçler arasındaki etkileşimsel bağımlılık
Müşterek eylem, iki taraflı aksiyon ve etkileşim deyimleriyle de dile getirilir Eytişimsel ve tarihsel felsefenin meydana koyduğu evrensel bir süreçtir ‘ ’Bütün doğa, bütün özdeksel varlıkların bağlılığından oluşan bir dizgedir Birbirleriyle sadakât içinde bulunanlar birbirlerini etkilerler İşte bu etkileşme, devimin ta kendisidir Etkileşme olmaksızın evrende hiçbir şey varolmazdı Varolan tüm şeylerin sonuçsal nedeni, karşılıklı etkidir ’ ’ Karşılıklı tesir, ‘niçin ve netice ’un durmaksızın yer değiştirmesinden, birbirinin yerini almasından doğar Mekanik anlayışa tarafından cihan bir nedensonuç zincirinin durmadan gelişmesinden ibarettir Ama bilimsel bulgular, bu anlayışın yanlışlığını ortaya koymuştur Nedennetice zinciri, evrensel bağlılık içinde öyle kolay bir görüntüden diğer bir şey değildir Gerçekten niçinnetice zinciri ‘ortak eylem ’ hareketine bağlıdır Bir şey, bir diğer şeyi doğurmaz, neden gibi görünen şeyle netice gibi görünen şey birbirlerini oluştururlar Topraktaki su buharlaşarak bulut olur lakin bulut da yağmurlaşarak topraktaki su olur Güneşin yüzeyinde hidrojen atomlarının transformasyonu fazla yüksek bir ısı meydana getirir, ama bu ısı da helyum atomlarının sentezleşmesini gerekli kılar Başka bir deyişle helyum atomlarının kendi yaratısı olan ısı, kendi oluşması için zorunludur
Karşılıklı eylem toplumsal süreçlerde de çok önemlidir Örneğin isteğin (talebin) artması üretimin artmasını gerektirir, üretimin artması da isteğin artmasını gerektirir Demek oysa nedenle netice, metafizik anlayıştaki gibi birbirinden bambaşka ve birbirine karşıt iki vaka yok, birbiriyle sımsıkı bağımlı ve birbirine dönüşebilir iki olgudur
Hiçbir doğal varlık, ayrıca kendisinin emrindeki olduğu ve ayrıca de kendisine yan olan bir ‘karşılıklı etki ’ler bütünlüğünün açık havada varolamaz
Engels Doğanın Diyalektiği adlı yapıtında şöyle der: ’ ’Hareket halindeki maddeyi bir bürün olarak bugünkü doğabilimi açısından ele aldığımızda karşımıza çıkan ilk şey ‘karşılıklı tesir ’dir Bir dizi hareket biçimi, mekanik hareket, ısı, ışık, elektrik, manyetizm, kimyasal birleşme ve ayrışma, maddenin hallerindeki geçişler, organik hayat; tüm bunların tümü, şimdilik organik hayatı dışta bırakırsak, birbirine geçiştir Ortak olarak birbirlerini saptar, bir yerde netice iken başka bir yerde nedendirler ve bu sırada tüm bu hareketin toplamı her öbür biçimde aynıdır Spinoza, ’öz, kendi kendinin nedenidir ’ diyerek ortak etki ’yi başarıyla anlatmıştı Mekanik hareket ısıya, elektriğe manyetizme, ışığa, vb veya tersine dönüşür Bu Nedenle Hegel ’in, karşılıklı etkinin başlıca şeylerin son nedeni olduğu biçiminde dediğini doğabilimi doğruluyor Bu ‘karşılklı etki ’ bilgisinden daha gerilere gidemeyiz, çünkü bunun ardında bilinecek başka bir şey yoktur ’ ’ (İbid, Ankara, 1970, çev Arif Gelen, s 281,282)
Engels ’in deyişinden de anlaşıldığı gibi, mekanik nedensellik anlayışının yanlışlığını düşünsel ve mantıklı yoldan meydana çıkaran Hegel, ‘karşılıklı etki ’yi bir ‘ereksel neden ’ olarak görüyordu, buysa bütünüyle metafizik ve idealist bir yanılgıydı Engels, yukarıdaki parçasında, ‘ ’özdeğin devim biçimlerini biliyorsak özdeğin kendini de tanıyoruz demektir ve bu konudaki bilgimiz tamamlanmıştır ’ ’ der Metafiziğin neden yanıldığını da, benzer parçada, şöyle anlatır: ’ ’bir bir olayları anlayışlı olmak için onları genel bağıntılarından karışıklığa itmek, soyutlayarak ele almak zorunda kalıyoruz İşte o zaman değişen bu hareketler, biri niçin, öteki de sonuç olarak görünüyor ’ ’ ‘ ’Halk Müziği yeni imalatçı güçler elde ederek üretim tarzlarını değiştirirler ve üretim tarzlarını değiştirirken de kendilerini ve bütün toplumsal ilişkilerini de değiştirirler ’ ’
Nedensellik bağı, kuramsal ve uygusal açılardan büyük bir önem taşır Ne var ama nedensellik bağı, evrensel bağlılığın oysa küçük bir parçasıdır Doğada, sayısız denecek değin fazla, ortak tesir biçimleri vardır Özdek geliştikçe ve daha yüksek biçimlere girdikçe yeni devim, eş deyişle etkileşim biçimleri ortaya çıkar Bu süreç ölümsüz ve sınırsız olduğuna tarafından demek oysa etkileşim birimleri de ölümsüz ve sınırsızdır Evrensel sadakât karşılıklı etkilerin sonucudur *
Nesne, vaka ve süreçler arasındaki etkileşimsel bağımlılık
Müşterek eylem, iki taraflı aksiyon ve etkileşim deyimleriyle de dile getirilir Eytişimsel ve tarihsel felsefenin meydana koyduğu evrensel bir süreçtir ‘ ’Bütün doğa, bütün özdeksel varlıkların bağlılığından oluşan bir dizgedir Birbirleriyle sadakât içinde bulunanlar birbirlerini etkilerler İşte bu etkileşme, devimin ta kendisidir Etkileşme olmaksızın evrende hiçbir şey varolmazdı Varolan tüm şeylerin sonuçsal nedeni, karşılıklı etkidir ’ ’ Karşılıklı tesir, ‘niçin ve netice ’un durmaksızın yer değiştirmesinden, birbirinin yerini almasından doğar Mekanik anlayışa tarafından cihan bir nedensonuç zincirinin durmadan gelişmesinden ibarettir Ama bilimsel bulgular, bu anlayışın yanlışlığını ortaya koymuştur Nedennetice zinciri, evrensel bağlılık içinde öyle kolay bir görüntüden diğer bir şey değildir Gerçekten niçinnetice zinciri ‘ortak eylem ’ hareketine bağlıdır Bir şey, bir diğer şeyi doğurmaz, neden gibi görünen şeyle netice gibi görünen şey birbirlerini oluştururlar Topraktaki su buharlaşarak bulut olur lakin bulut da yağmurlaşarak topraktaki su olur Güneşin yüzeyinde hidrojen atomlarının transformasyonu fazla yüksek bir ısı meydana getirir, ama bu ısı da helyum atomlarının sentezleşmesini gerekli kılar Başka bir deyişle helyum atomlarının kendi yaratısı olan ısı, kendi oluşması için zorunludur
Karşılıklı eylem toplumsal süreçlerde de çok önemlidir Örneğin isteğin (talebin) artması üretimin artmasını gerektirir, üretimin artması da isteğin artmasını gerektirir Demek oysa nedenle netice, metafizik anlayıştaki gibi birbirinden bambaşka ve birbirine karşıt iki vaka yok, birbiriyle sımsıkı bağımlı ve birbirine dönüşebilir iki olgudur
Hiçbir doğal varlık, ayrıca kendisinin emrindeki olduğu ve ayrıca de kendisine yan olan bir ‘karşılıklı etki ’ler bütünlüğünün açık havada varolamaz
Engels Doğanın Diyalektiği adlı yapıtında şöyle der: ’ ’Hareket halindeki maddeyi bir bürün olarak bugünkü doğabilimi açısından ele aldığımızda karşımıza çıkan ilk şey ‘karşılıklı tesir ’dir Bir dizi hareket biçimi, mekanik hareket, ısı, ışık, elektrik, manyetizm, kimyasal birleşme ve ayrışma, maddenin hallerindeki geçişler, organik hayat; tüm bunların tümü, şimdilik organik hayatı dışta bırakırsak, birbirine geçiştir Ortak olarak birbirlerini saptar, bir yerde netice iken başka bir yerde nedendirler ve bu sırada tüm bu hareketin toplamı her öbür biçimde aynıdır Spinoza, ’öz, kendi kendinin nedenidir ’ diyerek ortak etki ’yi başarıyla anlatmıştı Mekanik hareket ısıya, elektriğe manyetizme, ışığa, vb veya tersine dönüşür Bu Nedenle Hegel ’in, karşılıklı etkinin başlıca şeylerin son nedeni olduğu biçiminde dediğini doğabilimi doğruluyor Bu ‘karşılklı etki ’ bilgisinden daha gerilere gidemeyiz, çünkü bunun ardında bilinecek başka bir şey yoktur ’ ’ (İbid, Ankara, 1970, çev Arif Gelen, s 281,282)
Engels ’in deyişinden de anlaşıldığı gibi, mekanik nedensellik anlayışının yanlışlığını düşünsel ve mantıklı yoldan meydana çıkaran Hegel, ‘karşılıklı etki ’yi bir ‘ereksel neden ’ olarak görüyordu, buysa bütünüyle metafizik ve idealist bir yanılgıydı Engels, yukarıdaki parçasında, ‘ ’özdeğin devim biçimlerini biliyorsak özdeğin kendini de tanıyoruz demektir ve bu konudaki bilgimiz tamamlanmıştır ’ ’ der Metafiziğin neden yanıldığını da, benzer parçada, şöyle anlatır: ’ ’bir bir olayları anlayışlı olmak için onları genel bağıntılarından karışıklığa itmek, soyutlayarak ele almak zorunda kalıyoruz İşte o zaman değişen bu hareketler, biri niçin, öteki de sonuç olarak görünüyor ’ ’ ‘ ’Halk Müziği yeni imalatçı güçler elde ederek üretim tarzlarını değiştirirler ve üretim tarzlarını değiştirirken de kendilerini ve bütün toplumsal ilişkilerini de değiştirirler ’ ’
Nedensellik bağı, kuramsal ve uygusal açılardan büyük bir önem taşır Ne var ama nedensellik bağı, evrensel bağlılığın oysa küçük bir parçasıdır Doğada, sayısız denecek değin fazla, ortak tesir biçimleri vardır Özdek geliştikçe ve daha yüksek biçimlere girdikçe yeni devim, eş deyişle etkileşim biçimleri ortaya çıkar Bu süreç ölümsüz ve sınırsız olduğuna tarafından demek oysa etkileşim birimleri de ölümsüz ve sınırsızdır Evrensel sadakât karşılıklı etkilerin sonucudur *