Herhangi bir okyanusa kıyımız olmamasından kaynaklı Türkiye'de görülme mümkünlüğü çok düşük olan, doğal afet sınıfındaki tsunamiler ise çoğunlukla zelzele, volkanik patlama yahut heyelan üzere öteki doğal afetlerin sonucu olarak meydana gelir. %80'i Pasifik Okyanus'unda oluşan tsunamiler kısaca, okyanus ya da denizlerin altındaki olaylar sonucu dev dalgalar oluşması olarak tanımlanabilir.
Birleşmiş Milletler'in yakın vakitte yayınladığı bir rapora nazaran tsunaminin yaklaşık 10 yıl içinde dünya nüfusunun yarısını tehdit edecek boyutlara ulaşacağı söyleniyor. Değişen iklim istikrarı ve hasebiyle doğal afetlerin tetiklenmesi yüzünden de bilhassa Japonya üzere sarsıntı ve akabinde tsunaminin sıklıkla gerçekleştiği ülkeler, sarsıntı mühendisliği kısmında gelişmeye çalışıyor.
Başta Japonya olmak üzere bilhassa okyanusa kıyıları olan ülkelerde kaydedilmiş en büyük tsunamileri içeriğimizde derledik.
Kaydedilmiş En Büyük 13 Tsunami
- Lituya Körfezi, Alaska
- St Helens, ABD Tsunamisi
- Vajont Barajı, İtalya
- Unzen, Japonya Tsunamisi
- Ryukyu Adaları, Japonya Tsunamisi
- Aletiuan Adası, Alaska Tsunamisi
- Krakatau, Endonezya Tsunamisi
- Tohoku, Japonya Tsunamisi
- Sanriku, Japonya Tsunamisi
- Lizbon, Portekiz Tsunamisi
- Sumatra, Endonezya Tsunamisi
- Nankaido, Japonya Tsunamisi
- Arica, Peru / Şili Tsunamisi
O vakitler Peru kentine, günümüzde ise Şili'ye ait olan Arica yakınlarında, 1868 yılında 8.5 ile 9.3 büyüklük ortasında hayli yıkıcı bir sarsıntı yaşandı ve Peru'nun neredeyse tamamının yerle bir olmasına neden oldu. Yaklaşık 70.000 kişi ise, zelzele ve akabinde yaşanan tsunamiden kaynaklı hayatını kaybetti. Birçok gemi ise enkaza uğradı. Zelzeleden yaklaşık 73 dakika sonra 16 metre uzunluğuyla kaydedilmiş en büyük tsunami dalgalarından biri yaşandı.
Nankaido, Japonya Tsunamisi
Dünya üzerinde bulunduğu pozisyon sebebiyle tarih boyunca birçok tsunamiye maruz kalan Japonya'da, 1707 yılında en yıkıcı tsunamilerden biri gerçekleşti. 28 Ekim 1707 yılında, 8.4 büyüklüğünde gerçekleşen sarsıntı ile bir arada, Pasifik kıyılarında bulunan birden fazla kentte tsunami görüldü. Yaşandığı bölgelerde 30.000 kadar insanın hayatına mal olan sarsıntı ve tsunamide görülen en büyük dalganın uzunluğu ise yaklaşık 26 metre olmuştur.
Sumatra, Endonezya Tsunamisi
Yakın bir tarihte gerçekleşmiş 2004 Hint Okyanusu sarsıntısı, 9.1 ile 9.3 gibi epey yıkıcı bir büyüklükte ve dünya tarihinin kayda geçmiş en büyük sarsıntılarından biri olmuştur. Dünya'yı 1 santimetre hareket ettirecek kadar uzun ve yıkıcı olan sarsıntı yaklaşık 10 dakika sürmüştür ve bu müddetle bugüne kadar görülmüş en uzun süren zelzeledir.
Genel olarak Hint Okyanusu zelzelesi olarak anılsa da en çok ziyan gören ülke Endonezya olmuştur. Zelzele sonrasında ise 30 metreye kadar çıkan tsunami dalgaları görülmüştür. 230 binden fazla insan ise hayatını kaybetmiştir.
Lizbon, Portekiz Tsunamisi
1 Kasım 1755 gününde tarihin en büyük sarsıntısı olarak anılan ve Avrupa'nın en büyük dördüncü kenti olan Portekiz'deki Lizbon'da 8.5 büyüklüğünde bir sarsıntı meydana geldi. Zelzele sonrasında ise tsunami ve kentin dört bir yanını saran yangınlar gerçekleşmeye başladı. Yangın sonucu, Lizbon'un neredeyse tüm yerleşim yerleri büyük bir tahribata uğradı. Tsunami ise 30 metreyi bulan dalgalarla birlikte Portekiz ve Güney İspanya'nın batı kıyısındaki birçok kenti vurdu.
Sanriku, Japonya Tsunamisi
Japonya tarihinin en yıkıcı sismik olaylarından biri olarak geçen 1896 Sanriku sarsıntısı, 8.5 büyüklüğünde gerçekleşmiştir. Zelzeleden sonra ise sismologlar tarafından sarsıntıya oranla varsayım edilenden çok daha büyük olduğu söylenen tsunami yaşanmaya başladı. Yaklaşık 40 metreyi bulan dalgalarla birlikte yaşanan tsunami, çok fazla meskeni yerle bir etti ve yaklaşık 22.000 insanın vefatına yol açtı.
Tohoku, Japonya Tsunamisi
Japonya'nın Tohoku olarak bilinen kuzeydoğusundaki eyaleti Miyagi'de, 11 Mart 2011'de 9 büyüklüğünde bir sarsıntı ve sonrasında büyük çaplı epeyce yıkıcı bir tsunami gerçekleşti. Yaşanan zelzelenin dünya üzerinde yaşanan en büyük 5 deprem ortasında olduğu açıklandı. Sarsıntı sonrasında ise 40 metreye ulaşan dev dalgalarla birlikte tsunami gerçekleşti ve bu tsunami sonucu binlerce insan ziyan gördü. Günümüzde bile hala tsunami sonucu kaybolan ve bulunamayan beşerler olduğu söyleniyor.
Krakatau, Endonezya Tsunamisi
Tsunamilerin nedeni çoğunlukla zelzele olsa da volkanik patlamalar da tsunamiye sebep olabilir. Bunun bir örneği, 27 Ağustos 1883 gününde Endonazya'da gerçekleşti. Endozya'nın Krakatau Yanardağı'ndaki volkanik patlama sonucu 165 köy yandı ve akabinde oluşan tsunamiyle bir arada yaklaşık 36.000 kişi hayatını kaybetti. Tsunami dalgalari ise 30 metreyi aşan dev dalgalara sebep oldu.
Aletiuan Adası, Alaska Tsunamisi
1 Nisan 1946 tarihinde Alaska'nın Aleut Adaları'nda bir sarsıntı meydana geldi. Bu sarsıntı sonucunda ise Pasifik çapında tesirli olan bir tsunami tetiklendi. Dev dalgalar oluşturan tsunami sonucu can kaybının yanında maddi olarak da büyük tahribat oluştu. 26 milyon doların üzerinde maddi kayıp oluşan tsunaminin akabinde, bilhassa Hawaii Adası'na ilişkin olan Hilo kenti en fazla hasarı olan yerlerden biri oldu.
Ryukyu Adaları, Japonya Tsunamisi
24 Nisan 1771 tarihinde, Japonya'ya ilişkin Büyük Okyanus üzerindeki Ryukyu Adaları'nda gerçekleşen 7.4 büyüklüğündeki zelzele, etraf adalar da dahil olmak üzere büyük hasara yol açtı. Yaklaşı 12.000 kişinin öldüğü tsunami sonucu 86 metre uzunluğuna ulaşan dalgalar oluştu.
Unzen, Japonya Tsunamisi
1792 yılında gerçekleşen Unzen sarsıntısı ve tsunamisi, tıpkı Endonezya'daki Krakatau tsunamisinin oluşumu üzere Japonya'da bulunan Unzen dağının volkanik faaliyetlerinden kaynaklı patlaması sonucu oluştu. Oluşan tsunaminin büyük ihtimal volkanik patlamadan kaynaklı olduğu düşünülse de nedeni tam olarak bilinmiyor. Fakat oluşan tsunami, o denli büyük dalgalar oluşturdu ki megatsunami sınıfına girdi. Dalgalar 100 metreyi buldu ve büyük tahribata yol açtı.
Vajont Barajı, İtalya
Kullanıma açıldığı tarihte dünyanın en yüksek barajı unvanına sahip olan Vajont Barajı, mühendislik faciası olarak tarihe geçti zira baraj etrafında hiçbir güvenlik tedbiri alınmamıştı. Ve başarısız bir mühendisliğin sonucu olarak da tarihin en berbat baraj felaketlerinden biri yaşandı. 9 Ekim 1963 günü, barajın yakınlarındaki bir dağdan göle kaya kesimi düşmesi sonucu 250 metre yüksekliğinde şu ana kadar görülen en büyük tsunami dalgalarından biri oluşuyor. Bu felaket sonucu baraj yakınlarındaki birçok mesken yerle bir oluyor ve yaklaşık 2.000 kişi hayatını kaybediyor.
St Helens, ABD Tsunamisi
Listeye, volkanik patlama sonucu gerçekleşmiş bir tsunamiyle daha devam ediyoruz. 27 Mart 1980'de Amerika'nın Washington eyaletindeki St. Helens Dağı'nda volkanik patlama başladı. Patlamalar sonucu, dağın büyük bir kısmı çökmeye uğradı. Meydana gelen toprak kayması, dağın yanında olan Spirit Gölü'ne yanlışsız apansız akmaya başladı. Göle yanlışsız gerçekleşen bu toprak kayması ise megatsunami sınıfına giren devasa dalgalara sebep oldu. O denli ki en büyük tsunami dalgasının 260 metreyi bulduğu söyleniyor.
Lituya Körfezi, Alaska
Dünyanın en büyüğü olarak kayıtlara geçen 1958 tarihli Lituya Körfezi'nde oluşan tsunami, Eyfel Kulesi'nin yaklaşık iki katı büyüklüğünde 600 metreye ulaşan dalgalara neden oldu. Bu derece büyük bir tsunaminin oluşmasında Alaska'daki Lituya Körfezi'nde 8.3 büyüklüğünde gerçekleşen zelzele tesirli oldu. Zelzele sonucu 90 milyon tonluk bir kayanın kırılıp düşmesi tetiklendi. Kaya kesiminin Lituya Körfezi'ne düşmesi yüzünden de megatsunami olarak sınıflandırılan bir tsunami oluştu.