Ülkemizdeki Neolitik Çağ Araştırmaları,
Türkiye'deki Neolitik Çağ Araştırmaları Nelerdir,
Neolitik Çağ Araştırmaları Hakkında Data
Türkiye'deki Neolitik Çağ Araştırmaları
Tarihöncesi uygarlığında, EpipaleolitikMezolitik Çağ'dan daha sonra gelen, Pleistosen'den Holosen Dönemi'ne geçişle birlikte oluşan yeni iklim şartlarına ve onun oluşturduğu çevreye uyum sağlayan insanoğlunun besin üretime geçtiği ilk döneme Neolitik Devir 1 adı verilmiştir Eski tanımlarda tarım, hayvan evcilleştirme, oturmuş hayat ve çanak çömlegin olduğu döneme Neolitik Devir adı verilmekteydi
Son yıllarda yapılan çalışmalar bu dönemin birbirinin içine giren karışık yapı taşlarından oluştuğunu ve dönemi simgeleyecek tek bir olayın var olmadığını göstermiştir 2 Doğaya bağlı asalak bir yaşamdan, doğayla iki taraflı bir yaşama geçiş öyle çok bilim adamı göre uzun yıllar bir köklü değişiklik olarak nitelendirilmiştir Kültürel ve geleneksel değişimlerin çok yavaş olduğu ve öyle çok yerde bu devrimin belirgin aşamalardan geçtiği saptanmıştır Neolitik devrimin karmaşıklığı, bu dönemin daha çok kuramsal olarak açıklanmasına yol açmış ve oluşturulan modellerin bir kısmı günümüzde bundan böyle geçerliliğini kaybetmiştir
Türkiye Neolitik Devir yerleşme yerlerinin dökümü verilirken, bu dönem çanak çömleğin var olup olmamasına dayandırarak ve basite indirgenerek;
1 Çanak Çömleksiz Neolitik Devir 3
2 Çanak Çömlekli Neolitik Devir
olarak ikiye ayrılmıştır
Çanak Çömlekli Neolitik Devir ise yerleşme yerlerini anlatan bilgiler içinde Ilk ve Son başlıklarıyla iki faz olarak kabul edilmiştir Günümüzde ise bu kolay ayrım gitgide artarak geçerliliğini kaybetmekte, bir gelişim süreci dikkate alınarak yeni bir sıralamaya gidilmektedir Son yıllarda Neolitik Çağ buluntu yerlerindeki kaziların Çığ gibi artması, buralardan elde edilen C14 tarihleri ve öteki öğeler artık evrelerin numara, harf ve isim verilmeden yeni bir sınıflandırılmaya gidilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır
Türkiye'deki Neolitik Devir Araştırmaları
Türkiye'de 1960 öncesinde salt bu çağı aydınlatmaya yönelik bir araştırmanın böylece olmadığı makul Oysa Coba Höyük, Mersin Yumuktepe, Gözlükule gibi höyüklerin en daha aşağı tabakalarında Çanak Çömlekli Neolitik Çağ tabakalarına inildiği de unutulmamalıdır 1960 yılında İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı ile Chicago Üniversitesi Doğu Bilimleri Enstitüsü'nün ortaklaşa yürüttükleri karma proje ile Verimli Hilaladı verilen çekirdek bölgenin kuzeybatı uzantısında Toros Dağları üstünde ilk tarımcı toplulukları aydınlatabilecek, Çayönü, Biris, Göbekli Tepecik gibi bir çok yer tespit edilmiştir hemen hemen aynı yıllarda Hacılar ve Çatalhöyük 'te yapılan kazılar Anadolu'da bu Çağın ayrıca de mucizevi buluntularla var olduğunu ispatlamıştır Biris Mezarlığı ve Çayönü dışarıya Suberde Görüklük Yokuş, Erbaba, Can Hasan 1 ve 111 kazıları bu çağın varlığını pekiştirmiştir 1965 yılında I A Todd göre Orta Anadolu'da gerçekleştirilen yüzey araştırması ve Mellaart, French gibi araştırmacılar tarafından saptanan yeni buluntu yerleri bu çağın samlanındarı daha artı yerleşme yerine sahip olduğunu ispatlamıştır Son yıllarda Çayönü ile beraber Köşk, Kuruçay, Gritille, Hayaz, Cafer Höyük, Nevali Çori, Höyücek, Aşıklı Höyük, Hallan Çemi, Hocaçeşıne, Bademağacı, Çatalhöyük, Pınarbaşı kazılarının başlaması Türkiye Neolitik Çağı konusunda bilgilerimizin değişmesine, bambaşka boyutlara ulaşmasına yol açmıştır Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ, bilhassa Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi için, Levant Bölgesi'nde olduğu gibi PPNAPPNBPPNC olarak evrelere ayrılmıştı 4 Yine son on sene içinde Göller Yöresi, Ege Bölgesi, ve Marmara Bölgesi'nde yapılan yüzey araştırmaları ile yeni yerler bulunmuştur 1960'lı yıllarda yorumlanan Neolitik Çağ modellerinde manâlı değişiklikler olduğu bu kazı ve araştırmaların sonucunda ortaya çıkmıştır
*****
1 Değişik ansiklopedilerde ve orta öğretim kitaplarında bu çağ, Yeni Taş Devri ya da Işlenmiş Taş Devri olarak geçmektedir Neolitik evrensel bir terim olduğu için çalışmamızda Neolitik kelimesi kullanılmıştır
2 Bu yazının yazılış amacı Neolitik Çağın bir sentezi olmadığı gibi birincil üretimciliğe geçiş evresinde emperyalizm kuramları tartışmalarına da bir katkıda bulunmak değildir Zamansal dizin levhamızın anlaşılması ve Neolitik Çağ'ın genel özellikleri belirtilmesi amacıyla yazılmıştır Kültürlerin yayılım teorileri, Neolitik Devir araştırmaları ve birleşim yazıları için bak: Mellaart 1975, Yakar 1991, Özdoğan 1994, Yakar 1994, Ozdoğan 1995c, Ozdoğan 1996a, OzdoğanOzdoğan 1993
3 Çanak çömleksiz terimi, akeramik, çömlekçilik öncesi ve çanak çömlek öncesi terimleri ile benzeyen anlamlıdır
4 PPN harfleri Çanak çömleksiz Neolitik Devir anlamında PrePottery Neolithic'in kısaltılmış şeklidir A, B, C takılan (PPNA gibi) ise bu çağın daha alçak evrelerine bahşedilen harflerdir
*
Türkiye'deki Neolitik Çağ Araştırmaları Nelerdir,
Neolitik Çağ Araştırmaları Hakkında Data
Türkiye'deki Neolitik Çağ Araştırmaları
Tarihöncesi uygarlığında, EpipaleolitikMezolitik Çağ'dan daha sonra gelen, Pleistosen'den Holosen Dönemi'ne geçişle birlikte oluşan yeni iklim şartlarına ve onun oluşturduğu çevreye uyum sağlayan insanoğlunun besin üretime geçtiği ilk döneme Neolitik Devir 1 adı verilmiştir Eski tanımlarda tarım, hayvan evcilleştirme, oturmuş hayat ve çanak çömlegin olduğu döneme Neolitik Devir adı verilmekteydi
Son yıllarda yapılan çalışmalar bu dönemin birbirinin içine giren karışık yapı taşlarından oluştuğunu ve dönemi simgeleyecek tek bir olayın var olmadığını göstermiştir 2 Doğaya bağlı asalak bir yaşamdan, doğayla iki taraflı bir yaşama geçiş öyle çok bilim adamı göre uzun yıllar bir köklü değişiklik olarak nitelendirilmiştir Kültürel ve geleneksel değişimlerin çok yavaş olduğu ve öyle çok yerde bu devrimin belirgin aşamalardan geçtiği saptanmıştır Neolitik devrimin karmaşıklığı, bu dönemin daha çok kuramsal olarak açıklanmasına yol açmış ve oluşturulan modellerin bir kısmı günümüzde bundan böyle geçerliliğini kaybetmiştir
Türkiye Neolitik Devir yerleşme yerlerinin dökümü verilirken, bu dönem çanak çömleğin var olup olmamasına dayandırarak ve basite indirgenerek;
1 Çanak Çömleksiz Neolitik Devir 3
2 Çanak Çömlekli Neolitik Devir
olarak ikiye ayrılmıştır
Çanak Çömlekli Neolitik Devir ise yerleşme yerlerini anlatan bilgiler içinde Ilk ve Son başlıklarıyla iki faz olarak kabul edilmiştir Günümüzde ise bu kolay ayrım gitgide artarak geçerliliğini kaybetmekte, bir gelişim süreci dikkate alınarak yeni bir sıralamaya gidilmektedir Son yıllarda Neolitik Çağ buluntu yerlerindeki kaziların Çığ gibi artması, buralardan elde edilen C14 tarihleri ve öteki öğeler artık evrelerin numara, harf ve isim verilmeden yeni bir sınıflandırılmaya gidilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır
Türkiye'deki Neolitik Devir Araştırmaları
Türkiye'de 1960 öncesinde salt bu çağı aydınlatmaya yönelik bir araştırmanın böylece olmadığı makul Oysa Coba Höyük, Mersin Yumuktepe, Gözlükule gibi höyüklerin en daha aşağı tabakalarında Çanak Çömlekli Neolitik Çağ tabakalarına inildiği de unutulmamalıdır 1960 yılında İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı ile Chicago Üniversitesi Doğu Bilimleri Enstitüsü'nün ortaklaşa yürüttükleri karma proje ile Verimli Hilaladı verilen çekirdek bölgenin kuzeybatı uzantısında Toros Dağları üstünde ilk tarımcı toplulukları aydınlatabilecek, Çayönü, Biris, Göbekli Tepecik gibi bir çok yer tespit edilmiştir hemen hemen aynı yıllarda Hacılar ve Çatalhöyük 'te yapılan kazılar Anadolu'da bu Çağın ayrıca de mucizevi buluntularla var olduğunu ispatlamıştır Biris Mezarlığı ve Çayönü dışarıya Suberde Görüklük Yokuş, Erbaba, Can Hasan 1 ve 111 kazıları bu çağın varlığını pekiştirmiştir 1965 yılında I A Todd göre Orta Anadolu'da gerçekleştirilen yüzey araştırması ve Mellaart, French gibi araştırmacılar tarafından saptanan yeni buluntu yerleri bu çağın samlanındarı daha artı yerleşme yerine sahip olduğunu ispatlamıştır Son yıllarda Çayönü ile beraber Köşk, Kuruçay, Gritille, Hayaz, Cafer Höyük, Nevali Çori, Höyücek, Aşıklı Höyük, Hallan Çemi, Hocaçeşıne, Bademağacı, Çatalhöyük, Pınarbaşı kazılarının başlaması Türkiye Neolitik Çağı konusunda bilgilerimizin değişmesine, bambaşka boyutlara ulaşmasına yol açmıştır Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ, bilhassa Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi için, Levant Bölgesi'nde olduğu gibi PPNAPPNBPPNC olarak evrelere ayrılmıştı 4 Yine son on sene içinde Göller Yöresi, Ege Bölgesi, ve Marmara Bölgesi'nde yapılan yüzey araştırmaları ile yeni yerler bulunmuştur 1960'lı yıllarda yorumlanan Neolitik Çağ modellerinde manâlı değişiklikler olduğu bu kazı ve araştırmaların sonucunda ortaya çıkmıştır
*****
1 Değişik ansiklopedilerde ve orta öğretim kitaplarında bu çağ, Yeni Taş Devri ya da Işlenmiş Taş Devri olarak geçmektedir Neolitik evrensel bir terim olduğu için çalışmamızda Neolitik kelimesi kullanılmıştır
2 Bu yazının yazılış amacı Neolitik Çağın bir sentezi olmadığı gibi birincil üretimciliğe geçiş evresinde emperyalizm kuramları tartışmalarına da bir katkıda bulunmak değildir Zamansal dizin levhamızın anlaşılması ve Neolitik Çağ'ın genel özellikleri belirtilmesi amacıyla yazılmıştır Kültürlerin yayılım teorileri, Neolitik Devir araştırmaları ve birleşim yazıları için bak: Mellaart 1975, Yakar 1991, Özdoğan 1994, Yakar 1994, Ozdoğan 1995c, Ozdoğan 1996a, OzdoğanOzdoğan 1993
3 Çanak çömleksiz terimi, akeramik, çömlekçilik öncesi ve çanak çömlek öncesi terimleri ile benzeyen anlamlıdır
4 PPN harfleri Çanak çömleksiz Neolitik Devir anlamında PrePottery Neolithic'in kısaltılmış şeklidir A, B, C takılan (PPNA gibi) ise bu çağın daha alçak evrelerine bahşedilen harflerdir
*