Diz vücudun en büyük ve hareketli eklemidir. Dizin sabitliğini yan bağlar ve çapraz bağlar sağlar.
Vücutta uyluk kemiği (femur) ve kaval kemiği (tibia) arasında yer alan yastıkçıklara menisküs adı verilir. Menisküsler her dizde birisi içte diğeri dışta olmak üzere iki adet kıkırdak yapısında yarım ay ya da C şeklinde dokudur.
Menisküsler uyluk kemiği (femur) ve kaval kemiği (tibia) arasındaki uyumluluğu arttırır ve vücut ağırlığının diz ekleminde dengeli olarak aktarılmasında ve darbe etkisinin azaltılmasında (şok emilimi) rol oynarlar.
Menisküslerin yokluğunda uyluk kemiği ve kaval kemiği arasındaki eklem yüzleri birbiri ile tam uyumlu olmadığı için belli noktalarda yük aşırı artacak ve diğer noktalara yük dağıtılamayacaktır. Bu durumda yük binen bölgelerde erken aşınma problemi ve kireçlenme ile karşılaşmak kaçınılmaz olacaktır. Dolayısı ile diz sağlığı açısından menisküslerin fonksiyon görebilmesi önemlidir.
Menisküsler sıklıkla travma sonucu yaralanırlar (genç sporcularda görülür). Ancak kireçlenmeye bağlı yırtıklarda (yaşlı hastalarda görülür) nadir değildir.
En sık oluş mekanizması ayak yerde sabitken vücudun diz üzerinde dönmesi şeklindedir
Menisküs yırtıkları ile birlikte ön çapraz bağ yaralanmaları ve iç yan bağ yaralanmaları da birlikte olabilir ve tedavisi açısından birlikte değerlendirilmelidir.
Menisküs yırtığında ilk karşılaşılan bulgular ağrı ve şişliktir. Dizde kilitlenme (dizin tam açılamaması veya kapatılamaması) eşlik edebilecek bulgulardandır ve yırtılan menisküsün eklem hareketlerine engel olduğunu gösterir.
Menisküs üzerinde basmayla hassasiyet, eklemden hareketler sırasında ses gelmesi, dizde hareket kısıtlılığı olası diğer bulgulardır.
Dizde ağrısı olan her hasta menisküs yırtığı açısından değerlendirilmelidir. İyi bir hasta hikayesi ve diz muayenesi menisküs yırtığının diğer diz problemlerinden kolayca ayırt edilmesini sağlar.
Diz röntgeni ve Manyetik Rezonans Görüntülemesi (MRG) en sık kullanılan tetkik araçlarıdır. Diz röntgeni ile dizdeki kireçlenme ve buna bağlı değişiklikler değerlendirilir. MRG menisküsün görüntülenmesi için oldukça değerlidir. Ancak sadece MRG’ de menisküs yırtığının olması tek başına artroskopi kararı vermek için yeterli değildir.
Her diz yaralanmasında erken dönemde soğuk tatbiki, istirahat ve hareketsiz bırakma yapılması gereken ilk uygulamalardır. Ağrı kesiciler hastayı rahatlatmak ve ödemi azaltmak açısından kullanılır.
İkinci basamakta menisküs yırtığı açısından hastaya ameliyat gerekip gerekmediğine karar verilir.
Menisküs yırtıklarında eğer ağrı varsa ve günlük yaşamı etkiliyorsa cerrahi düşünülmelidir.
Menisküs yırtığında sıklıkla uygulanabilecek iki seçenek vardır:
Menisküs Tamiri:Menisküs yırtığının şekline göre tamir mümkündür. Her hasta tamir için uygun değildir. Artroskopik olarak tamir mümkündür. Ancak iyileşme süreci menisküsün yırtık kısmının çıkarıldığı (menisektomi) hastalara göre daha uzundur.
Menisektomi: Menisküsün yırtık kısmının çıkarıldığı yöntemdir. Menisküsün iyileşme şansı olmayan iç kısmındaki yırtıklarda uygulanır. Artroskopik olarak yapıldığında çok hızlı bir iyileşme süreci vardır ve hasta aynı gün içerisinde ayağa kalkabilir.
Ön Çapraz Bağ Yırtığı ve Tedavisi:
Çapraz bağlar diz ekleminin içinden uyluk (femur) ve kaval (tibia) kemiğini kısa bir halat gibi birbirine bağlar. Diz bükülürken ve düzken gerekli olan sabitliği sağlarlar. Önde bulunana ön çapraz bağ (ACL), arkada olana ise arka çapraz bağ (PCL) denir.
Ön çapraz bağ aşağıdaki şekillerde yaralanabilir;
Ani yön değiştirme, diz dönmesi
Koşarken, kayarken yavaşlama
Zıplama sonrası yere inerken
Dize direkt darbe
Dizde tarif edilen bir travma olduğu anda, mutlaka yapılan aktiviteye (spor, yürüme vs.) son verilmelidir.
Diz çevresine bir buz torbası ile soğuk uygulama 20 dk süresince yapılmalı ve uygulamaya 2 saatte bir devam edilmeli.
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanınca değerlendirilip kesin tanı MR (Manyetik Rezonans) gibi görüntüleme araçları ile konuluncaya kadar ise mümkün olduğu kadar yük vermekten kaçınılmalıdır.
Tanı ancak gerekli muayene yapılıp, altın standart olan MR görüntülemesi yapıldıktan sonra konulabilir.
Cerrahi Olmayan Tedavi;
• Tam olmayan (parsiyel ) yırtıklar
• Yaş veya genel olarak düşük fiziksel aktiviteleri olanlar
• Stabilite testlerinde (pivot shift testi gibi) genel stabilitesi iyi durumda olan
dizlerde cerrahi tedaviye gereksinim duyulmayabilir.
Bu tür hastaların ömür boyu uyluk ön ve arka adelelerini (quadriceps ve hamstring) geliştirici düzenli çalışma yapmaları, riskli aktivitelerde özel dizlik kullanmaları önerilir.
Cerrahi Tedavi;
Ön çapraz bağ yırtığı olan aktif ve spor yapmak isteyen hastalarda gereklidir. Zaman zaman diz dönmesine, gelişen aktivitesi daha az olan kişiler de dize güveni geri getirmek ve kıkırdak hasarını engellemek için önerilmektedir.
Cerrahi tedavide genellikle artroskopik olarak diz çevresindeki bir tendon (veya bir parçası) kullanılarak ön çapraz bağın orjinal anatomisine uygun bir rekonstruksiyonu sağlanır.
Bununla birlikte hastanın geleceğini belirleyen en önemli faktör, çapraz bağa eşlik eden menisküs, kıkırdak gibi diğer yaralanmaların durumudur.
Genel ameliyat risklerinin dışında, iyi teknikle yapılmış olsa bile, bu ameliyata özgü olarak, çok düşük oranlarda da olsa enfeksiyon, derin ven trombozu (kan pıhtısı), bağın kemiğe iyileşmesinde yetersizlik gibi komplikasyonlar görülebilmektedir.
Ameliyatın ertesi günü hasta çift Kanedyen değnek yardımı ile tahammül edebildiği oranda yük vererek yürüyebilir.
Masa başı içine 4-7 gün içinde dönebilir.
Araç kullanmaya 3 hafta içinde başlayabilir.
Ameliyattan hemen sonra fizyoterapiye başlanması şartıyla, 2. Hafta sonunda tek değnekle, 3. hafta sonunda ise değneksiz yürüme hedeflenir.