Tüm bilgisayar kullanıcılarını yakından ilgilendiren bir sorunun cevabını arıyoruz: Sistem çökmesi
Bilgisayar kullanan herkesin başına gelmiştir, çalışırken, oyun oynarken, internette gezerken Bir kusur ekranı çıkar ve çalışan uygulama çöker veya daha kötüsü, sistem çöker ve bilgisayarı baştan açmak zorunda kalırsınız Yaptığınız şeyin bölünmesi bir yana, üstünde çalıştığınız işte veri kaybedebilir veya oyunda güç bela geçtiğiniz bölümle tekrar mücâdele etmek zorunda kalabilirsiniz
Mavi ekran Windows tanıtımında Bill Gates'in bile başına gelmiştir Hem de birdenbire artı kez! Bilhassa ilk Windows sürümlerinde veya diğer eski işletim sistemlerinde mavi ekran veya hata mesajları bugün olduğundan fazla daha sık gerçekleşir ve kayıplar da daha büyük olurdu Günümüzde bu hatalar azalmış olsa da bitmiş değildir Yepyeni, gıcır gıcır Windows 7 veya Snow Leopard da çöker, Linux sürümleri de; kaçış yoktur
BİLGİSAYARLAR NEDEN ÇÖKER
Uygulamalar çakışırsa
Bir bilgisayarın çökmesinin sayısız ayrı sebebi vardır Sorun donanımda ya da yazılımda olabilir En sık karşılaşılan sorun çalışan uygulamaların çökmesidir Bu çökmelerin temel sebebi yazılımın kuralları uygulamaması veya programcıların beklemediği bir durumun gerçekleşmesidir Bunun en yaygın sebebi hafıza hatalarıdır Kullanıcıların karşısına en sık meydana çıkan kusur memory errordür İşletim sistemi yazılıma kullanması için kaynak ayırır Dilekçe alışılagelmiş çalışırken bu mevcut akıl limitleri zarfında kalır ve genellikle sorunla karşılaşılmaz Fakat yazılımdaki hatalar yüzünden ya da beklenmeyen bir durumla karşılaşıldığı için yazılım ek sistem kaynağına ihtiyaç duyabilir ve bu kaynağı kimseye sormadan kullanmaya kalkışabilir Yazılım kendisine ait olmayan hafızayı kullanmaya kalktığında, o düşünce bölümü başka bir yazılım göre kullanılıyorsa bir çakışma gerçekleşir Yazılımlar verileri koydukları gibi bulamazlar ve alıp işlemeye kalktıklarına beklenmedik bir hata ile karşılaşarak çökerler Gerçekte uygulamaları çökerten işletim sisteminin kendisidir İşletim sistemi bunu sistemi korumak için yapar ve etkileri kestirilemeyen durumları baştan engeller
Yazılımlar yazılırken
Beklenmedik durumlar yazılımı çökertebilir Yazılım iyi bir istisna kontrolüyle (Exception handling) donatılmadıysa çöker Programcılar yazılımları hazırlarken, kullanıcıların yalnızca kayıtlı veriler girmesine izin verir Bu veriler yazılımın işleyebileceği türde komutlardır Eğer kullanıcı yazılımın işleyemeyeceği türde bir bilgi girerse yazılım çöker Kullanıcı, programcının beklemediği ve engellemediği ya da yazılıma bu durumla karşılaşırsa ne yapmasını gerektiğini söylemediği durumlarda gerçekleşen budur Eğer yazılımlar bu nesil durumlarda çökmeseydi, sonuçta ortaya yazılım kilitlenip kalırdı ya da yapmaması gereken şeyler yapar, sistemde garipliklere sebep olurdu Bu şart da ara sıra gerçekleşir ve kullanıcılar umulmadık durumlarla karşılaşır
Donmalar da bir değişiklik çökmedir
Yazılımlar ara sıra donar, gerçekten bu da bir bastırma çeşididir Yazılım ekranda görünmeye devam etse de işlevini yerine getirememektedir ve kısılıp kalmıştır Bu durumda işletim sistemine yazılımı zorla çökertmesi söylenebilir Bu Windows'ta CtrlDaha AşağıDelete tuşlarına benzer anda basılarak açılan tayin yöneticisinden yapılır İşletim sistemi durumu fark edip bir zaman sonra otomatik olarak da yazılımı kapatabilir Çökmeler hemen hemen her gün yaşanan olaylardır ve en sık kullanılan uygulamalarda haliyle daha sık yüz yüze gelmek mümkündür Özellikle internet tarayıcılar pek fazla umulmadık durumla karşılaştıkları için sık sık çökerler Oyunlar da belirtilen ve kısıtlı bir zaman diliminde yetiştirilmeye çalışılan ticari yapımlar olduklarından açıklarla ve us başvuru hatalarıyla doludurlar İyi oyunlar kuşkusuz basit kolay çökmez Sorunlu oyunlar için de bu durumları düzelten yamalar çıkartılır
Kernel çekirdeği ve hiyerarşi
Bir Takım hatalar yalnızca uygulamayı değil, bütün işletim sistemini çökertmeyi başarır Bunun için kernel seviyesinde bir kusur olması gerekir Kernel bir işletim sisteminin çekirdeği ve en manâlı parçasıdır Donanım katmanının üstünde kernel, sonradan da soğanın katmanları gibi tartı sırası eksilen yazılımlar kaplıdır her biri birbiriyle ve diğer seviyelerle etkileşim içerisinde ve bir hiyerarşinin parçası olarak görevini yapar Ilk işletim sistemlerinde çoğu operasyon kernel seviyesine fazla yakın çalıştığı için, oluşan ufak hatalar bile sistemi çökertebiliyordu Günümüzde sistemlerin daha az çökmesini karşılamak için araya güvenlik ve istikrar sunan bir uzaklık konuldu Bundan Böyle uygulamalar daha yalıtılmış bir şekilde çalışıyor, bu da kernelin saçmalamasını ve çökmesini engelliyor Örneğin Chrome internet tarayıcı, sekmeleri birbirinden yalıtılmış bir şekilde çalıştırıyor Bu sayede bir sekme çöktüğünde internet tarayıcı tüm diğer sekmelerle birlikte çökmüyor
Ekran kartı sürücüleri
Yazılımları yalıtmak, sürücülere tarafından daha basit Sürücüler, donanımın işletim sistemi göre tanınmasını ve işletim sisteminin gerekli işlemleri donanıma yaptırmasını karşılayan yazılımlardır İşte bu yüzden işletim sisteminin çekirdeğinden uzaklaştırılamazlar Sürücüler kötü yazılmışsa sistem ayrıntılarıyla çöker, uygulamalar saçmalar, performans sürünür; yani fena olaylar olur İşletim sistemiyle ahenkli çalışan sürücüler deneme edilmiş ve imzalanarak onaylanmıştır Oysa bu sürücüler de sorunsuz değildir; basit basit da olamaz Çünkü programcılık çok ayrıntılı ve zor bir iştir, yapılan hatalar kendisini kötü bir şekilde gösterir İyi yazılmış sürücüler basit basit sorun çıkartmaz ve donanımın içerisinde bulunan komut setlerini verimli bir şekilde kullanarak performansa olumlu etkide bulunur
Yeni sürücüler, yeni DirectX
Sürücüler içerisinde en karışık olanları işlemci sürücüleridir Öteki donanımlar kısıtlı sayıda işlemle uğraşırken, asıl işlemci böylece fazla işle uğraşır Bu genişlik ve esneklik de daha fazla soruna davetiye çıkartır Özellikle oyuncular ekran kartı sürücülerinden muzdarip olurlar Ekran kartları, oyunları daha gerçekçi ve eğlenceli ışık halkası getirmek için o kadar fazla ince detayla uğraşırlar Tüm bu grafik detayların programlanması da epey meşakkatli bir iştir Hataya oldukça müsaittir ve oyun piyasasındaki rekabet, programcıları diğerlerinden daha detaylı, daha iyi görünen oyunlar yapmaya zorladıkça işin çapı büyür DirectX'in yeni sürümüne tarafından programlama gerçekleştirmek, yeni şeyler öğrenmek ve kullanmak demektir, daha iyi grafikler hiç de basit bir meslek değildir Ekran kartlarında bulunan antialiasing, anisotropic filtering gibi sayısız özellik bu donanım için yazılan sürücülerin epeyce karışık olmasında pay sahibidir Yeni oyunlarla birlikte ekran kartı sürücüleri de güncellenip durur ve sürümler arasındaki ufak farklar o kadar fazla hatayı giderebildiği gibi, beklenmedik yeni hatalara da sebep olabilir
Kusur bildirimleri işe yarıyor
Günümüzde sistem çökmeleri işletim sistemi göre peşine düşüp takip ve kayıt edilerek, geliştirici firmaya yollanıyor ve çözümleme ediliyor Kullanıcının onayıyla gerçekleşen bu operasyon doğruca en sık karşılaşılan sorunlar ve buna sebep olan koşullar anlaşılarak bunlara rağmen çözüm geliştirilebiliyor Çökmelerden sonradan karşınıza meydana çıkan hata bildirimleri bu açıdan fazla önemli Sorunların şipşak çözülebilmesi için bunları yollamanız yararlı olacaktır Yollanan bilgiler yazılımın çökmeden önce yaptığı operasyon, kullanılan sürücü ve ekipman gibi bir ton veri içerir Windows 7 geçmişte edinilen tecrübeler ışığında hafızanın durumunu takip ederek sorun olduğunda yazılımı yalıtıp çökmenin tüm sisteme yansımasını engellemeye çalışır İşletim sisteminin çökmesi her tarafta engellenirse de durumun analizi daha basit olur
Teçhizat sorunları ise ayrı bir dünya
Çökmeler maddesel teçhizat sorunlarından da kaynaklanabilir Parçalar beklendiği gibi çalışmazsa şart yazılıma yansır ve ortaya ısrarla tekrarlanan sorunlar çıkar Mesela içi toz dolu bir heatsink veya bozuk bir fan yüzünden aşırı ısınan ekran kartınız, ekranda garip şekiller çıkmasına sebep olabilir Kolay bir kısa devre yüzünden bilgisayarınız açılmayabilir Çok acayip bir sebep fakat kozmik ışınlar bile sistem çökmesine sebep olabilir Ölçülmesi fazla zor olan ve fark edilmeyen şartlar bilgisayarın çalışmasını etkilediğinde ortaya hatalar çıkar Bu gibi durumların sebebini kestirmek imkansızdır Örneğin mutfak flöresanını yaktığınızda modemin bağlantısının kesildiğini baht eseri ayrım edebilirsiniz Modemin kapanıp açılma sebebi yüksek voltajdan kaynaklanan anlık bir elektromanyetik dalgadır Fakat hemen şimdi belirttiğimiz gibi etkenleri anlayışlı olmak her zaman mümkün olmayabiliyor
Gelecekte ne olacak? Sistem yeniden çökecek mi?
Anlaşılması zorlama hatalar bir yanlamasına, makalemizde yazılım çökmelerinin esas sebebinin hatalı çalışan bir işlemin sonlandırılması olduğunu birlikte görmüş olduk Uygulamalar halk göre yazılıyor fakat uygulamaları yazanlar millet değil diğer uygulamalar çalıştıran makineler bile olsaydı, hatalar ve çökmeler yeniden olacaktı Çökmelerin sebebi hatalar olmasına rağmen, çökmeler sistemin kalanını koruyan bir mekanizma olarak çalışmaya devam edecek Peki bu daima böyle mi gidecek? İki olasılık var, birincisi çoğalan işlem miktarı yüzünden işler daha da kompleks ayla gelecek ve gelecekte çakışmalar ve sorunlar bitmiş artacak İkinci olasılık ise sorunlar, yazılımların daha da iyi yalıtılması sayesinde tamamen azalacak Donanımsal olarak da çoğalan çekirdek sayısı bir uçtan bir uca yazılımlar teçhizat bazında da yalıtılırsa emniyet ve istikrar artacaktır Oysa kimsesiz işlemcilerin çekirdek sayısının artmasından öte, işlemciye veri besleyen çevre birimlerin de darboğazları ve çakışmaları engelleyecek şekilde gelişmesi gerekiyor Sürücüler ve uygulamalar da uygun bir şekilde hazırlanmalı *
Bilgisayar kullanan herkesin başına gelmiştir, çalışırken, oyun oynarken, internette gezerken Bir kusur ekranı çıkar ve çalışan uygulama çöker veya daha kötüsü, sistem çöker ve bilgisayarı baştan açmak zorunda kalırsınız Yaptığınız şeyin bölünmesi bir yana, üstünde çalıştığınız işte veri kaybedebilir veya oyunda güç bela geçtiğiniz bölümle tekrar mücâdele etmek zorunda kalabilirsiniz
Mavi ekran Windows tanıtımında Bill Gates'in bile başına gelmiştir Hem de birdenbire artı kez! Bilhassa ilk Windows sürümlerinde veya diğer eski işletim sistemlerinde mavi ekran veya hata mesajları bugün olduğundan fazla daha sık gerçekleşir ve kayıplar da daha büyük olurdu Günümüzde bu hatalar azalmış olsa da bitmiş değildir Yepyeni, gıcır gıcır Windows 7 veya Snow Leopard da çöker, Linux sürümleri de; kaçış yoktur
BİLGİSAYARLAR NEDEN ÇÖKER
Uygulamalar çakışırsa
Bir bilgisayarın çökmesinin sayısız ayrı sebebi vardır Sorun donanımda ya da yazılımda olabilir En sık karşılaşılan sorun çalışan uygulamaların çökmesidir Bu çökmelerin temel sebebi yazılımın kuralları uygulamaması veya programcıların beklemediği bir durumun gerçekleşmesidir Bunun en yaygın sebebi hafıza hatalarıdır Kullanıcıların karşısına en sık meydana çıkan kusur memory errordür İşletim sistemi yazılıma kullanması için kaynak ayırır Dilekçe alışılagelmiş çalışırken bu mevcut akıl limitleri zarfında kalır ve genellikle sorunla karşılaşılmaz Fakat yazılımdaki hatalar yüzünden ya da beklenmeyen bir durumla karşılaşıldığı için yazılım ek sistem kaynağına ihtiyaç duyabilir ve bu kaynağı kimseye sormadan kullanmaya kalkışabilir Yazılım kendisine ait olmayan hafızayı kullanmaya kalktığında, o düşünce bölümü başka bir yazılım göre kullanılıyorsa bir çakışma gerçekleşir Yazılımlar verileri koydukları gibi bulamazlar ve alıp işlemeye kalktıklarına beklenmedik bir hata ile karşılaşarak çökerler Gerçekte uygulamaları çökerten işletim sisteminin kendisidir İşletim sistemi bunu sistemi korumak için yapar ve etkileri kestirilemeyen durumları baştan engeller
Yazılımlar yazılırken
Beklenmedik durumlar yazılımı çökertebilir Yazılım iyi bir istisna kontrolüyle (Exception handling) donatılmadıysa çöker Programcılar yazılımları hazırlarken, kullanıcıların yalnızca kayıtlı veriler girmesine izin verir Bu veriler yazılımın işleyebileceği türde komutlardır Eğer kullanıcı yazılımın işleyemeyeceği türde bir bilgi girerse yazılım çöker Kullanıcı, programcının beklemediği ve engellemediği ya da yazılıma bu durumla karşılaşırsa ne yapmasını gerektiğini söylemediği durumlarda gerçekleşen budur Eğer yazılımlar bu nesil durumlarda çökmeseydi, sonuçta ortaya yazılım kilitlenip kalırdı ya da yapmaması gereken şeyler yapar, sistemde garipliklere sebep olurdu Bu şart da ara sıra gerçekleşir ve kullanıcılar umulmadık durumlarla karşılaşır
Donmalar da bir değişiklik çökmedir
Yazılımlar ara sıra donar, gerçekten bu da bir bastırma çeşididir Yazılım ekranda görünmeye devam etse de işlevini yerine getirememektedir ve kısılıp kalmıştır Bu durumda işletim sistemine yazılımı zorla çökertmesi söylenebilir Bu Windows'ta CtrlDaha AşağıDelete tuşlarına benzer anda basılarak açılan tayin yöneticisinden yapılır İşletim sistemi durumu fark edip bir zaman sonra otomatik olarak da yazılımı kapatabilir Çökmeler hemen hemen her gün yaşanan olaylardır ve en sık kullanılan uygulamalarda haliyle daha sık yüz yüze gelmek mümkündür Özellikle internet tarayıcılar pek fazla umulmadık durumla karşılaştıkları için sık sık çökerler Oyunlar da belirtilen ve kısıtlı bir zaman diliminde yetiştirilmeye çalışılan ticari yapımlar olduklarından açıklarla ve us başvuru hatalarıyla doludurlar İyi oyunlar kuşkusuz basit kolay çökmez Sorunlu oyunlar için de bu durumları düzelten yamalar çıkartılır
Kernel çekirdeği ve hiyerarşi
Bir Takım hatalar yalnızca uygulamayı değil, bütün işletim sistemini çökertmeyi başarır Bunun için kernel seviyesinde bir kusur olması gerekir Kernel bir işletim sisteminin çekirdeği ve en manâlı parçasıdır Donanım katmanının üstünde kernel, sonradan da soğanın katmanları gibi tartı sırası eksilen yazılımlar kaplıdır her biri birbiriyle ve diğer seviyelerle etkileşim içerisinde ve bir hiyerarşinin parçası olarak görevini yapar Ilk işletim sistemlerinde çoğu operasyon kernel seviyesine fazla yakın çalıştığı için, oluşan ufak hatalar bile sistemi çökertebiliyordu Günümüzde sistemlerin daha az çökmesini karşılamak için araya güvenlik ve istikrar sunan bir uzaklık konuldu Bundan Böyle uygulamalar daha yalıtılmış bir şekilde çalışıyor, bu da kernelin saçmalamasını ve çökmesini engelliyor Örneğin Chrome internet tarayıcı, sekmeleri birbirinden yalıtılmış bir şekilde çalıştırıyor Bu sayede bir sekme çöktüğünde internet tarayıcı tüm diğer sekmelerle birlikte çökmüyor
Ekran kartı sürücüleri
Yazılımları yalıtmak, sürücülere tarafından daha basit Sürücüler, donanımın işletim sistemi göre tanınmasını ve işletim sisteminin gerekli işlemleri donanıma yaptırmasını karşılayan yazılımlardır İşte bu yüzden işletim sisteminin çekirdeğinden uzaklaştırılamazlar Sürücüler kötü yazılmışsa sistem ayrıntılarıyla çöker, uygulamalar saçmalar, performans sürünür; yani fena olaylar olur İşletim sistemiyle ahenkli çalışan sürücüler deneme edilmiş ve imzalanarak onaylanmıştır Oysa bu sürücüler de sorunsuz değildir; basit basit da olamaz Çünkü programcılık çok ayrıntılı ve zor bir iştir, yapılan hatalar kendisini kötü bir şekilde gösterir İyi yazılmış sürücüler basit basit sorun çıkartmaz ve donanımın içerisinde bulunan komut setlerini verimli bir şekilde kullanarak performansa olumlu etkide bulunur
Yeni sürücüler, yeni DirectX
Sürücüler içerisinde en karışık olanları işlemci sürücüleridir Öteki donanımlar kısıtlı sayıda işlemle uğraşırken, asıl işlemci böylece fazla işle uğraşır Bu genişlik ve esneklik de daha fazla soruna davetiye çıkartır Özellikle oyuncular ekran kartı sürücülerinden muzdarip olurlar Ekran kartları, oyunları daha gerçekçi ve eğlenceli ışık halkası getirmek için o kadar fazla ince detayla uğraşırlar Tüm bu grafik detayların programlanması da epey meşakkatli bir iştir Hataya oldukça müsaittir ve oyun piyasasındaki rekabet, programcıları diğerlerinden daha detaylı, daha iyi görünen oyunlar yapmaya zorladıkça işin çapı büyür DirectX'in yeni sürümüne tarafından programlama gerçekleştirmek, yeni şeyler öğrenmek ve kullanmak demektir, daha iyi grafikler hiç de basit bir meslek değildir Ekran kartlarında bulunan antialiasing, anisotropic filtering gibi sayısız özellik bu donanım için yazılan sürücülerin epeyce karışık olmasında pay sahibidir Yeni oyunlarla birlikte ekran kartı sürücüleri de güncellenip durur ve sürümler arasındaki ufak farklar o kadar fazla hatayı giderebildiği gibi, beklenmedik yeni hatalara da sebep olabilir
Kusur bildirimleri işe yarıyor
Günümüzde sistem çökmeleri işletim sistemi göre peşine düşüp takip ve kayıt edilerek, geliştirici firmaya yollanıyor ve çözümleme ediliyor Kullanıcının onayıyla gerçekleşen bu operasyon doğruca en sık karşılaşılan sorunlar ve buna sebep olan koşullar anlaşılarak bunlara rağmen çözüm geliştirilebiliyor Çökmelerden sonradan karşınıza meydana çıkan hata bildirimleri bu açıdan fazla önemli Sorunların şipşak çözülebilmesi için bunları yollamanız yararlı olacaktır Yollanan bilgiler yazılımın çökmeden önce yaptığı operasyon, kullanılan sürücü ve ekipman gibi bir ton veri içerir Windows 7 geçmişte edinilen tecrübeler ışığında hafızanın durumunu takip ederek sorun olduğunda yazılımı yalıtıp çökmenin tüm sisteme yansımasını engellemeye çalışır İşletim sisteminin çökmesi her tarafta engellenirse de durumun analizi daha basit olur
Teçhizat sorunları ise ayrı bir dünya
Çökmeler maddesel teçhizat sorunlarından da kaynaklanabilir Parçalar beklendiği gibi çalışmazsa şart yazılıma yansır ve ortaya ısrarla tekrarlanan sorunlar çıkar Mesela içi toz dolu bir heatsink veya bozuk bir fan yüzünden aşırı ısınan ekran kartınız, ekranda garip şekiller çıkmasına sebep olabilir Kolay bir kısa devre yüzünden bilgisayarınız açılmayabilir Çok acayip bir sebep fakat kozmik ışınlar bile sistem çökmesine sebep olabilir Ölçülmesi fazla zor olan ve fark edilmeyen şartlar bilgisayarın çalışmasını etkilediğinde ortaya hatalar çıkar Bu gibi durumların sebebini kestirmek imkansızdır Örneğin mutfak flöresanını yaktığınızda modemin bağlantısının kesildiğini baht eseri ayrım edebilirsiniz Modemin kapanıp açılma sebebi yüksek voltajdan kaynaklanan anlık bir elektromanyetik dalgadır Fakat hemen şimdi belirttiğimiz gibi etkenleri anlayışlı olmak her zaman mümkün olmayabiliyor
Gelecekte ne olacak? Sistem yeniden çökecek mi?
Anlaşılması zorlama hatalar bir yanlamasına, makalemizde yazılım çökmelerinin esas sebebinin hatalı çalışan bir işlemin sonlandırılması olduğunu birlikte görmüş olduk Uygulamalar halk göre yazılıyor fakat uygulamaları yazanlar millet değil diğer uygulamalar çalıştıran makineler bile olsaydı, hatalar ve çökmeler yeniden olacaktı Çökmelerin sebebi hatalar olmasına rağmen, çökmeler sistemin kalanını koruyan bir mekanizma olarak çalışmaya devam edecek Peki bu daima böyle mi gidecek? İki olasılık var, birincisi çoğalan işlem miktarı yüzünden işler daha da kompleks ayla gelecek ve gelecekte çakışmalar ve sorunlar bitmiş artacak İkinci olasılık ise sorunlar, yazılımların daha da iyi yalıtılması sayesinde tamamen azalacak Donanımsal olarak da çoğalan çekirdek sayısı bir uçtan bir uca yazılımlar teçhizat bazında da yalıtılırsa emniyet ve istikrar artacaktır Oysa kimsesiz işlemcilerin çekirdek sayısının artmasından öte, işlemciye veri besleyen çevre birimlerin de darboğazları ve çakışmaları engelleyecek şekilde gelişmesi gerekiyor Sürücüler ve uygulamalar da uygun bir şekilde hazırlanmalı *