Obsesif kompulsif bozuklukların (OKB) birçok tipi bulunmaktadır. Tipler hastalığın belirtilerine nazaran sınıflandırılır. Bu bozukluk çeşitli biçimler alsa da hepsi de tıpkı rahatsızlığın farklı imgelerini yansıtır.
Obsesyon ve kompulsiyonlar ülkeden ülkeye, kültürden kültüre, toplumdan topluma değişiklik gösterebilmektedir. Ülkemiz içerisinde ve tüm dünya topluluklarında yaygın olarak görülen obsesyon ve kompulsiyon çeşitleri aşağıda örnekler verilerek şu biçimde sıralanabilir.
Kirlenme yahut Bulaşma Obsesyonu ve Paklık Kompulsiyonu
Halk ortasında paklık hastalığı olarak bilinir. Kişinin bedeninin-vücudunun ve kıyafetlerinin kir, mikrop, toz üzere etkenler; kimyasal unsurlar, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve öteki vücut salgıları üzere etkenlerden ötürü bulaşacağına yahut kirleneceğine dair inanç geliştirerek buna ait takıntıları ve bu takıntıların yarattığı telaş, endişe ve de ezayı gidermek için daima olarak yaptığı paklık davranışlarıdır.
Bir erkek danışan, dışarda dolaşıp meskene geldikten sonra mikrop kapma dehşetinden ötürü elini en az 3 kere ve her seferinde 2 dakika sürecek halde yıkıyordu.
Bir erkek danışan, mesken ortamı dışında asla tuvalete gitmiyor, meskende de tuvalete her gittiğinde idrar sıçradığı formunda takıntılı fikirler ile kesinlikle çoraplarını ve pantolonunu değiştiriyordu.
Bir bayan danışan, meskene gelen konukların beraberinde dışarıdan mikrop taşıyacağı biçimindeki obsesyonlarından ötürü konutun içindeki tüm terlikleri yıkanabilir terlik olarak değiştirmişti ve konuklar gittikten sonra hepsini çamaşır makinesinde yıkıyordu.
Bu örneklerde bireylerin vücutlarına ve elbiselerine değişik unsurların bulaşacağı kanısı bulaş obsesyonu, ortaya çıkan ezayı gidermek için paklık ve yıkanma davranışları yapmaları ise kompulsiyonu oluşturmaktadır.
Şüphe-Kuşku Obsesyonu ve Denetim Kompulsiyonu
En sık görülen obsesyon ve kompulsiyonlardandır. Kişi gaz ocağı, kapı, kilit üzere objelerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde takılı kalmış olabileceği ihtimalinden kuşku duyar, şüphelenir (Kuşku obsesyonu) bunun socunda kaygılanır, endişelenir ve rahatlamak, emin olmak için tasa duyulan objeleri tekrar tekrar denetim etme ihtiyacı duyar (Kontrol kompulsiyonu). Bu kuşku ve denetimler hayatın birçok alanında kendini gösterebilirler.
Bir bayan danışan her akşam meskenin kapısının kilitli olup olmadığını öğrenmek için yatağından kalkıyor ve kapıyı denetim ediyordu.
Bir erkek danışan, her sabah kendi kullandığı arabası ile bir kavşaktaki polisin yanından geçiyor, biraz uzaklaştıktan sonra “acaba arabanın sol aynası ile polise çarpıp yaralamış mıyımdır?” halinde kuşkular nedeni ile geri dönüyor, polisin sağlıklı olduğundan emin olduktan sonra rahatlayarak işine gidiyordu.
Bir erkek danışan, her akşam işinden konutuna döndüğünde arabasını park edip meskenine girdikten sonra arabanın kapısını kilitlediğinden emin olmuyor ve bazen iki-üç defa olmak üzere sokağa çıkıp araba kapılarını denetim ediyordu.
Diğerlerine Ziyan Vereceği, Elinde Olmadan Saldırgan Davranışlarda Bulunacağı Formunda Obsesyonlar
Bazen danışanlarda elinde olmadan diğerlerine rahatsızlık ya da ziyan vereceği, ağzından güzel karşılanmayacak nitelikte sözcükler kaçıracağı, yanındaki insanlara elinde olmadan ziyan vereceği halinde obsesyonlar olabilir.
Bir erkek danışan, meskende ailesi ile birlikte otururken “kontrolümü kaybeder de elimden bir kaza çıkar, eşime, çocuğuma ziyan verir miyim” halinde fikirleri nedeni ile aile üyelerinin bulunduğu ortamda eline makas/bıçak üzere kesici/delici aletler almıyordu.
Lohusalık periyodundaki genç bir anne bebeğini emzirirken ya da altını temizlerken “kontrolümü kaybederim de bebeğimi boğar, öldürür müyüm” formunda düşünmekten alıkoyamadığı ve çok ağır probleme neden olan takıntılı kanılara sahipti.
Cinsel İçerikli Obsesyonlar
Vakit zaman OKB’li danışanlarda kişinin kendisine, yaşına uygun olmayan, toplumdaki yerine hiç yakıştıramadığı bir biçimde, utanç verici yahut kabul edilemez nitelikteki cinsel içerikli fikir yahut imgelere sahip olması ile gerçekleşen obsesyonlar bulunur. Kişi bu kanıları, bu obsesyonları başından, zihninden uzaklaştırmakta önemli manada zorlanır ve öbür insanlara karşı yanlış anlaşılabilecek davranışları yapmaktan korkar, dert duyar. Hem cinslerine karşı ilgi duyduğunu hissetmek ve hayaller kurmak. Bu fikirlerden rahatsız olsa bile zihninden uzaklaştıramamak örnek verilebilir.
Bir bayan danışan, etrafındaki erkeklere ait cinsel içerikli hayaller kurmaktan kendini alamıyor, bu hayalleri zihninden bir türlü uzaklaştıramıyor ve çok rahatsızlık duyuyordu.
Bir erkek danışan, “Kontrolümü kaybedip de elimde olmadan bayan öğretmenlerime ve kız arkadaşlarıma sarkıntılık yapar mıyım ya da yanlış anlaşılabilecek davranışlarda bulunur muyum?” halinde cinsel içerikli obsesyonlara sahipti.
Dini İçerikli Obsesyonlar
Bilhassa dini inançlarını çok ağır yaşayan toplum bölümlerinde sık görülen bir obsesyon cinsidir. Kişi kendini inanç ve görüşlerine tam aksi bir biçimde ve çok ağır zahmet yaratacak halde dini içerikli takıntılı fikirleri düşünmekten alıkoyamaz. Çok dindar birinin Allah’ın varlığından kuşku duymak üzere dini inanışlarına aykırı düşen şeyler düşünmesi örnek verilebilir.
Bir erkek danışan, namaz sırasında tam başını secdeye koyduğunda “Allah’ın varlığından kuşku duyma” halinde takıntılı kanılar geldiğinden yakınıyordu.
Simetri/Düzen Obsesyon ve Kompulsiyonları
Simetri ihtiyacı ve nizam takıntıları da sık görülen belirtilerdendir. Kişinin tüm hayatında simetri ihtiyacı ve düzenlilik hakimdir. Duvardaki tabloyu daima düzeltmek ya da sofra hazırlarken sofra tertibine saatler ayırmak, milimetrik düzenlemeler yapmak üzere örnekler verilebilir.
Bir bayan danışan, sehpaların üzerinde bulunan örtülerin sehpanın tam ortasında durmasına itina gösteriyor, halının saçaklarından zıt dönenler varsa düzeltmeden duramıyordu.
Bir erkek danışan vazife yaptığı kütüphanede raflardaki kitapları büyükten küçüğe, kalın ciltliden ince ciltliye makul bir tertip içinde yerleştirmek için günlük mesaisinin büyük bir kısmını harcıyor, yapması gereken öbür işleri aksatıyordu.
Dokunma Kompulsiyonları
Vakit zaman kimi OKB’li danışanlar kimi davranışları yapmadan evvel kendilerince önemsedikleri bir eşyaya dokunma ihtiyacı duyarlar. Çok sevdiği bir oyuncağa çok bağlanması ve ona dokunmadan uyuyamaması örnek verilebilir.
Bir erkek danışan, sabahları işine giderken vestiyerin yanında asılı duran ve üzerinde memnun bir aile resmi bulunan anahtarlık kutusuna dokunmadan çıkarsa, ailesini ilgilendiren olumsuz bir olay ile karşı karşıya kalabileceklerinden tasa duyuyor, bazen geri dönüp yine dokunma ihtiyacı duyuyordu.
Sayma Kompulsiyonları
Birtakım OKB’li danışanlar rastgele bir günlük aktiviteyi makul bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma davranışında bulunurlar. Kişini daima olarak kaldırım taşlarını, geçen otomobilleri ya da bina katlarını sayması durumu, adımlarını, eşyaları ya da söylediklerini makul sayılara uygun bir tertipte saymak, üzere örnekler verilebilir.
Bir bayan danışan, sabahları çocuğunu okula gönderirken üç kere “yolun açık olsun” demezse başına makûs bir şey geleceğinden tasa duyuyordu.
Bir erkek danışan 10 sefer besmele çekmeden yemeğe başlayamıyordu.
Bir bayan danışan, kapıyı kilitlemeden evvel kilidi üç defa açıp kapatıyor ya da kapıyı 4 defa tıklattıktan sonra uyuyordu.
Biriktirme ve Saklama Kompulsiyonları
Sıkça karşılaşılan kompulsiyon çeşitlerinden biridir. Kişi “ileride gerekli olabilir” halinde bir fikir ile gerekli olmayacak eşyaları bile biriktirebilir / saklayabilir. Çoka kaçan para yahut gereksiz eşya biriktirmek, tıpkı kıyafetten yahut eşyadan 10 tane almak, meskende bebek olmasa bile bir gün lazım olur kanısıyla bebek eşyaları alıp saklamak üzere örnekler verilebilir.
Bir erkek danışan, uzun yıllardan beri tertipli olarak aldığı gazeteleri “içindeki bilgiler ileride çocuklarıma gerekli olabilir” halinde bir niyet ile tertipli bir biçimde ve tarih sırasına nazaran paketleyerek saklıyordu.
Batıl İtikatlar, Uğurlu-Uğursuz Sayılar ve Renkler
Birden fazla kişinin kültürel özelliklerinin bir kesimi olarak kimi inanışları, davranışları, uğurlu ya da uğursuz saydığı sayı ve renkleri olabilir. Merdiven altından geçmemek, terlik karşıt dönmüşse konuttan çıkamamak, çocukların üstünden atlayıp geçmemek, meskenden sağ ayakla çıkmak, yatağın sol tarafından kalkmamak, kara kedi görmekten korkmak örnek olarak verilebilir.
Bu tıp inanışlar günlük hayat aktivitelerini engelleyecek ya da günlük fonksiyonlarımızı kısıtlayacak kadar sık ve ağır ise o vakit hastalık seviyesinde kıymetlendirilebilir.