14 Yuzyılda Osmanlı Tarihi Bilim Kultur ve Sanat
Devleti buyuk ve guclu yapan kurumlardır Bilim, kultur ve sanat adamlarıdırOsmanlı tarihini devirlere ayıranlar, 1299'da Osman Gazi'nin beyliğini ilan etmesinden 1453'te İstanbul'un fethine kadar olan donemi genellikle Kuruluş Devriolarak adlandırırlar Bizce Kuruluş Devribeylikten sultanlığa ve 14 yuzyıl ortalarında Rumeli'nin fethi ile imparatorluğa gecişle tamamlanmış, İstanbul'un fethinden yaklaşık yuz yıl kadar once Yukseliş Devribaşlamıştır 11 yıllık Fetret Devrindeki duraklama doneminde Osmanlı Devleti buyuk devlet olmaktan, imparatorluk olmaktan cıkmış değildir
Osmanlı Devleti kurulduğu zaman, bir devleti buyukyapan yonetim dışındaki diğer muesseseler zaten vardı Bilim adamları, edibleri, tarikat pirleri, mutasavvıfları, sanatkarları vardı Değişen, yeniden kurulan, sadece hanedan idi Diğer beylikler arasında sivrilip devlet haline gelen Osmanlı beyliği bunları bir başka milletten değil, yine Turklerden, Selcuklulardan, diğer Turkmen beyliklerinden ve Orta Asya'daki Turk devletlerinden devralmıştır Bunlarda bir kopukluk olmamıştır
Fetret devrine kadar yaklaşık bir asırlık bir donemin kultur, sanat, edebiyat verimlerine goz atarken bu hususları da dikkate almamız gerekir Hanedan yenidir, devlet henuz daha sonra ulaşacağı seviyeye gore cok kucuktur ama, kultur, sanat ve edebiyatıyla 'kucuk' değildir XIV yuzyılda meydana getirilmiş mimarlık eserlerini bugun de zevkle seyrediyoruz Yazma eserlerini beğenerek okuyoruz
* Pirler ordusu
Osman Gazi'nin tahta cıkış toreninde Ahi Evren, Şeyh Ede Balı, Hacı Bektaş Veli, Dursun Fakih gibi din uluları, tarikat pirleri de vardı Bursa'nın fethinden sonra Keşiş Dağı (Uludağ) Babamlarla, Abdallarla, Dervişlerle, Şeyhlerle dolmuştur Abdal Murad, Abdal Musa, Geyikli Baba, Ahi Hasan, Orhan Gazi zamanının meşhurlarıdır Bunlar ve daha sonra Molla Şeyhi, Hayali, Deli Birader, Şeyh Bistami, Molla Fenari gibi alimler ve şairlerin oturdukları, buluştukları, ilham aldıkları yer, Bursa ve Keşiş Dağı idi Yıldırım Bayezıd zamanında Sivaslı Mevlana Sahabettin, Simavnalı Şeyh Bedreddin, İznikli Mevtana Kutbeddin, Şeyh Hazreti Pir llyasi gibi unlu alimler yaşamıştır
Osmanlıların ilk devirlerinden itibaren Bursa'nın ici ve Keşiş Dağı'nın civarı camiler, mektepler, tekkeler, turbeler ile suslenmistir Bursa bir ilimirfan merkezi olmuştur Lamartine Turkiye Tarihiadlı eserinde şoyle diyor: Sultan Murad'ın devrinde yetişen matematikciler, filozoflar ve şairler, Bursa'da doğup gelişen bilim ve edebiyatı, iran'a, Orta Asya'ya kadar goturuyorlardı Bursa kadılarından birinin oğlu olan Kadızade Semerkant'a geometri oğretmeye gittiğinde dersleri o kadar cekici oluyordu ki, ders verdiği saatlerde, butun kentin kursuleri boşalıyor, hatta muderrisler bile gelip onun talebesi oluyorlardı Yine Bursalı bilginlerden Cemaleddin, Arap lugatini ezbere biliyordu ve gorevi Sultan Murad'ın medreselerinde dil oğretmekti Aynı devirde meşhur olan Burhaneddin'in Allah'ın sıfatlan ve ruhun mukadderatıuzerinde yaptığı yorumlar butun Anadolu kursulerinde ilgi ile takip ediliyordu Anadolu, islam duşuncesinin, Yunanlılar'ın cok tanrılı felsefesi ile mucadele ettiği bir bolge olmuşturOsmanlı Devleti'nin ilk yuzyılına ait bilim ve sanat eserlerinin tamamını elbette bu kitapta sunamayız Ama, başlıca mimarlık eserlerini, unlu alim ve şairleri tanıtmaya calışacağız
* Mimarlık
Osmanlı Devleti'nin ilk yuzyılına ait mimarlık eserleri, cami, medrese, turbe, saray, hisar, kopru ve imarethanelerden oluşur Gunumuze ulaşan başlıca mimarlık eserleri şunlardır:
Orhan Bey Camii (Bursa):
Sultan Orhan tarafından 1339 yılında yaptırılmış, dikdortgen planlı, iki kubbeli bir camidir Kuzey tarafında beş kemerli bir son cemaat yeri vardır Muhtelif zamanlarda onarım gormuş ve zamanımıza ulaşmış olan bu cami, klasik Osmanlı cami mimarisini hazırlayan ilk orneklerden biri sayılır
Yeşil Cami (İznik):
Candarlı Hayreddin Paşa tarafından 1379'da yaptırılan bu caminin miran Hoca bin Musa'dır İnşaat ceşitli sebeplerden dolayı uzun surmuş ve 14 yılda tamamlanmıştır Uc bolumden oluşur ve 15,35x11 metre olcusunde bir alanı kaplar Tek kubbelidir ve bu kubbenin yuksekliği 16,20 metredir
Ulu Cami (Bursa):
Yapımına I Murad zamanında başlanmış, Yıldırım Bayezid zamanında devam edilmiş, Celebi Mehmed zamanında bitirilmiştir Bu cami, duz catılı Selcuklu camilerinin kubbeli duzene cevrilmiş bir orneğidir Boyutları 56x68 metre olup tam 20 kubbelidir İcinde 12 buyuk ayak (sutun) vardır Bu ayaklar caminin icini beş şahına ayırır Sahınların her biri dort kubbe ile ortuludur Tel kafesli orta kubbeden bol ışık girer
İcinde şadırvanlı bir havuzu, abonozları civisiz olarak yapılan ve Turk doğramacılığının bir şaheseri olan minberi, duvarlarını susleyen unlu hattatların birbirinden guzel yazıları, Ulu Camii'yi diğer camilerden ayıran ozelliklerdir Bursa'nın en buyuk camii olan UluCamii iki minarelidir Diğer Camiler Yıldırım Bayezid zamanında Bursa'dan başka Edirne, Balıkesir, Kutahya, Niğbolu, Karaterye'de (Guney Madekonya'da) de birer cami, Bursa'da buyuk bir hastane ve medrese yapılmıştır
Anadolu Hisarı:
Yıldırım Bayezid tarafından 1391 yılında yaptırılmıştır, istanbul Boğazı'nın en dar yerinde ve Anadolu yakasında yeralır Eski adı Guzelcehisar olan bu kale, uc metre yuksekliğindeki bir kaya blokun uzerine oturtulmuştur 15 metre kalınlıkta ve 20 metre yukseklikte olan hisarın 7 kulesi vardır Hisar, İstanbul kuşatmasında Boğazdan gecerek Bizans'a yardım getirecek gemileri engellemek icin yapılmış ve icine toplar yerleştirilmişti Anadolu'dan Trakya'ya sevkedilen askerin Boğaz'dan gecirilişinde de Anadolu Hisarı cok faydalı oluyordu
Devleti buyuk ve guclu yapan kurumlardır Bilim, kultur ve sanat adamlarıdırOsmanlı tarihini devirlere ayıranlar, 1299'da Osman Gazi'nin beyliğini ilan etmesinden 1453'te İstanbul'un fethine kadar olan donemi genellikle Kuruluş Devriolarak adlandırırlar Bizce Kuruluş Devribeylikten sultanlığa ve 14 yuzyıl ortalarında Rumeli'nin fethi ile imparatorluğa gecişle tamamlanmış, İstanbul'un fethinden yaklaşık yuz yıl kadar once Yukseliş Devribaşlamıştır 11 yıllık Fetret Devrindeki duraklama doneminde Osmanlı Devleti buyuk devlet olmaktan, imparatorluk olmaktan cıkmış değildir
Osmanlı Devleti kurulduğu zaman, bir devleti buyukyapan yonetim dışındaki diğer muesseseler zaten vardı Bilim adamları, edibleri, tarikat pirleri, mutasavvıfları, sanatkarları vardı Değişen, yeniden kurulan, sadece hanedan idi Diğer beylikler arasında sivrilip devlet haline gelen Osmanlı beyliği bunları bir başka milletten değil, yine Turklerden, Selcuklulardan, diğer Turkmen beyliklerinden ve Orta Asya'daki Turk devletlerinden devralmıştır Bunlarda bir kopukluk olmamıştır
Fetret devrine kadar yaklaşık bir asırlık bir donemin kultur, sanat, edebiyat verimlerine goz atarken bu hususları da dikkate almamız gerekir Hanedan yenidir, devlet henuz daha sonra ulaşacağı seviyeye gore cok kucuktur ama, kultur, sanat ve edebiyatıyla 'kucuk' değildir XIV yuzyılda meydana getirilmiş mimarlık eserlerini bugun de zevkle seyrediyoruz Yazma eserlerini beğenerek okuyoruz
* Pirler ordusu
Osman Gazi'nin tahta cıkış toreninde Ahi Evren, Şeyh Ede Balı, Hacı Bektaş Veli, Dursun Fakih gibi din uluları, tarikat pirleri de vardı Bursa'nın fethinden sonra Keşiş Dağı (Uludağ) Babamlarla, Abdallarla, Dervişlerle, Şeyhlerle dolmuştur Abdal Murad, Abdal Musa, Geyikli Baba, Ahi Hasan, Orhan Gazi zamanının meşhurlarıdır Bunlar ve daha sonra Molla Şeyhi, Hayali, Deli Birader, Şeyh Bistami, Molla Fenari gibi alimler ve şairlerin oturdukları, buluştukları, ilham aldıkları yer, Bursa ve Keşiş Dağı idi Yıldırım Bayezıd zamanında Sivaslı Mevlana Sahabettin, Simavnalı Şeyh Bedreddin, İznikli Mevtana Kutbeddin, Şeyh Hazreti Pir llyasi gibi unlu alimler yaşamıştır
Osmanlıların ilk devirlerinden itibaren Bursa'nın ici ve Keşiş Dağı'nın civarı camiler, mektepler, tekkeler, turbeler ile suslenmistir Bursa bir ilimirfan merkezi olmuştur Lamartine Turkiye Tarihiadlı eserinde şoyle diyor: Sultan Murad'ın devrinde yetişen matematikciler, filozoflar ve şairler, Bursa'da doğup gelişen bilim ve edebiyatı, iran'a, Orta Asya'ya kadar goturuyorlardı Bursa kadılarından birinin oğlu olan Kadızade Semerkant'a geometri oğretmeye gittiğinde dersleri o kadar cekici oluyordu ki, ders verdiği saatlerde, butun kentin kursuleri boşalıyor, hatta muderrisler bile gelip onun talebesi oluyorlardı Yine Bursalı bilginlerden Cemaleddin, Arap lugatini ezbere biliyordu ve gorevi Sultan Murad'ın medreselerinde dil oğretmekti Aynı devirde meşhur olan Burhaneddin'in Allah'ın sıfatlan ve ruhun mukadderatıuzerinde yaptığı yorumlar butun Anadolu kursulerinde ilgi ile takip ediliyordu Anadolu, islam duşuncesinin, Yunanlılar'ın cok tanrılı felsefesi ile mucadele ettiği bir bolge olmuşturOsmanlı Devleti'nin ilk yuzyılına ait bilim ve sanat eserlerinin tamamını elbette bu kitapta sunamayız Ama, başlıca mimarlık eserlerini, unlu alim ve şairleri tanıtmaya calışacağız
* Mimarlık
Osmanlı Devleti'nin ilk yuzyılına ait mimarlık eserleri, cami, medrese, turbe, saray, hisar, kopru ve imarethanelerden oluşur Gunumuze ulaşan başlıca mimarlık eserleri şunlardır:
Orhan Bey Camii (Bursa):
Sultan Orhan tarafından 1339 yılında yaptırılmış, dikdortgen planlı, iki kubbeli bir camidir Kuzey tarafında beş kemerli bir son cemaat yeri vardır Muhtelif zamanlarda onarım gormuş ve zamanımıza ulaşmış olan bu cami, klasik Osmanlı cami mimarisini hazırlayan ilk orneklerden biri sayılır
Yeşil Cami (İznik):
Candarlı Hayreddin Paşa tarafından 1379'da yaptırılan bu caminin miran Hoca bin Musa'dır İnşaat ceşitli sebeplerden dolayı uzun surmuş ve 14 yılda tamamlanmıştır Uc bolumden oluşur ve 15,35x11 metre olcusunde bir alanı kaplar Tek kubbelidir ve bu kubbenin yuksekliği 16,20 metredir
Ulu Cami (Bursa):
Yapımına I Murad zamanında başlanmış, Yıldırım Bayezid zamanında devam edilmiş, Celebi Mehmed zamanında bitirilmiştir Bu cami, duz catılı Selcuklu camilerinin kubbeli duzene cevrilmiş bir orneğidir Boyutları 56x68 metre olup tam 20 kubbelidir İcinde 12 buyuk ayak (sutun) vardır Bu ayaklar caminin icini beş şahına ayırır Sahınların her biri dort kubbe ile ortuludur Tel kafesli orta kubbeden bol ışık girer
İcinde şadırvanlı bir havuzu, abonozları civisiz olarak yapılan ve Turk doğramacılığının bir şaheseri olan minberi, duvarlarını susleyen unlu hattatların birbirinden guzel yazıları, Ulu Camii'yi diğer camilerden ayıran ozelliklerdir Bursa'nın en buyuk camii olan UluCamii iki minarelidir Diğer Camiler Yıldırım Bayezid zamanında Bursa'dan başka Edirne, Balıkesir, Kutahya, Niğbolu, Karaterye'de (Guney Madekonya'da) de birer cami, Bursa'da buyuk bir hastane ve medrese yapılmıştır
Anadolu Hisarı:
Yıldırım Bayezid tarafından 1391 yılında yaptırılmıştır, istanbul Boğazı'nın en dar yerinde ve Anadolu yakasında yeralır Eski adı Guzelcehisar olan bu kale, uc metre yuksekliğindeki bir kaya blokun uzerine oturtulmuştur 15 metre kalınlıkta ve 20 metre yukseklikte olan hisarın 7 kulesi vardır Hisar, İstanbul kuşatmasında Boğazdan gecerek Bizans'a yardım getirecek gemileri engellemek icin yapılmış ve icine toplar yerleştirilmişti Anadolu'dan Trakya'ya sevkedilen askerin Boğaz'dan gecirilişinde de Anadolu Hisarı cok faydalı oluyordu