Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR), daha çok Güney Amerika, Arjantin ve Çin’de yetiştirilen, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘Rize şekeri’ ismini verdiği stevia bitkisini 5 yıl süren deneme üretiminin akabinde yaygınlaştırmaya karar verdi.
Stevia bitkisinin üretimi için üreticiye fidan dağıtan ve fabrika kurma kararı alan ÇAYKUR, 16 milyon yatırım yaparak fabrika kurdu lakin bitkinin bölge şartlarına uygun olmadığı anlaşıldı. Böylelikle Cumhurbaşkanı’nın “isim babalığını” yaptığı stevia bitkisinden şeker üretme projesi başlamadan bitti.
Sayıştay’ın ÇAYKUR’la ilgili 2018 yılı raporunda; bitkinin düz ve taban arazi istediğini fakat Rize’de bu formda arazi bulmanın güç olduğuna dikkat çekilirken, “Ayrıca Türkiye’de yetiştirilen stevia bitkisinin sahip olduğu bedellerin ekstrakt elde etmek için uygun olmadığı söz edilmektedir. Maliyeti, Pazar durumu ve kullanım alanı düzgünce tespit edilmeden bu türlü bir eser için yatırım yapılması rasyonel bir yaklaşım olarak görünmemektedir” denildi.
MALİ YAPI BOZUK
CHP İzmir Milletvekili ve KİT Komitesi üyesi Atila Sertel, Türkiye’nin en büyük çay üreticisi ÇAYKUR’un daima ziyan ettiğini belirterek, bu ziyanların en büyük nedeninin yanlış idare, bankalardan alınan kredilerin faiz yükü ve yapılan yanlış yatırımlar olduğunu söyledi. Sayıştay’ın kurumun mali yapısının bozukluğuna ve çektiği krediler nedeniyle katlandığı faiz yüküne ısrarla dikkat çekmesine karşın tedbir alınmadığını vurgulayan CHP İzmir Milletvekili Sertel, şunları söyledi:
“Ürün fiyatlarına artırım yapılamamış olmasına karşılık maliyetlerin yüzde 15 artması sonucunda faaliyet ziyanı evvelki yıla nazaran 7 kat artarak 173 milyon TL’ye yükselmiş. Buna ek olarak bankalardan alınan spot kredi faiz hadlerindeki olağandışı yükselişe paralel olarak finansman masrafları geçen yıla nazaran yüzde 99 oranında artarak 350 milyon TL’ye ulaşmış olmasının da tesiriyle kuruluşun faaliyet devrini 657 milyon TL ziyanla kapattığı görülüyor. 2019 yılı prestijiyle kurumun bankalara olan borcu 2 milyar 55 milyon lira. Faiz yükü 350 milyon TL. Münasebetiyle 657 milyonluk zararın yüzde 50’sinden fazlası bankalara ödenen faizler oluşturuyor. Her yıl ziyan eden bu kuruluş adeta davulla zurnayla duyurduğu, Cumhurbaşkanı’nı isim babası yaptığı stevia bitkisi yatırımından da ziyan ettiği anlaşılıyor. Sayıştay’ın tespitlerine nazaran bu bitkinin Rize üzere dağlık alanda yetişmesi güç. Bitki yetişse de ticari bir esere dönüşemeyeceği 16 milyon yatırım yapıldıktan sonra anlaşılıyor. Yazık, sahiden çok yazık. ÇAYKUR’u göz nazaran batırmaya çalışıyorlar. KİT Komisyonu’nda ve TBMM’de her kuruşun hesabını sormaya devam edeceğiz ve bu kurumu göz nazaran göre batırmalarına müsaade etmeyeceğiz.”
16 MİLYON YATIRIM YAPILDI
Birinci deneme üretimleri 2012 yılında başlayan stevia bitkisiyle ilgili değerli noktalara ve yapılan yatırıma dikkat çeken Sayıştay raporunda şu bilgiler yer aldı:
“Teşekkül, Cumhuriyet Çay Fabrikası bünyesinde bulunan bir kapalı alanda yatırım yaparak Stevia bitkisinden ekstrakt elde edilmesini sağlayacak bir tesis kurmuştur. Türlü işler projesi çerçevesinde yatırım programından yaklaşık 16 milyon TL harcandığı bildirilmiştir. Lakin, stevia bitkisinden şeker mi yoksa besin katkı unsuru mi elde edileceği şimdi açıklık kazanmamıştır. Öteki yandan Çay Bölgesinde üretiminin yapılması için stevia fidesi dağıtılan üreticilerin de kelam konusu bitkinin üretiminden olumlu sonuç alamadıkları görülmüştür. Stevia bitkisi düz ve taban arazi istemektedir. Bu özellikte Rize kurallarında arazi bulunması güç görünmektedir. Ayrıyeten Türkiye’de yetiştirilen stevia bitkisinin sahip olduğu kıymetlerin ekstrakt elde etmek için uygun olmadığı söz edilmektedir. Bu tesisin çalıştırılması için yurt dışından kuru stevia yaprağı ve proseste kullanılacak yardımcı eserlerin ithal edilmesi gündeme gelmektedir. Maliyeti, Pazar durumu ve kullanım alanı yeterlice tespit edilmeden bu türlü bir eser için yatırım yapılması rasyonel bir yaklaşım olarak görünmemektedir.”
ÇAYKUR GENEL MÜDÜR VEKİLİ: ÜRETİCİDEN KABUL GÖRMEDİ
ÇAYKUR Genel Müdür Vekili Yusuf Ziya Alim, üretimine eski Genel Müdür İmdat Sütlüoğlu devrinde başlanılan stevia bitkisiyle ilgili, “Stevia üreticiden kabul görmedi. Biz 46 üreticimize steviayı dağıttık. Bir üretici ‘otun içinde kaldı, çürüdü.’, biri ‘ben bununla uğraşamam.’ dedi. Üreticilerimiz kolaylığa alışmış, steviayı kabullenemedi. İnşallah kabul görür. Biz üreticiye takviye veriyoruz. Bizim için bir alternatif olur. Kabul görmedi diye bir kenara atmadık. Proje devam ediyor” demişti.