17Ve 18Yuzyıllarda Islahat Hareketleri,
XVII Yuzyıl Islahatları ve Ozellikleri
II Osman
Osmanlı tarihinde ilk koklu ıslahat girişimleri II Osman doneminde (1618 – 1622) başlamıştır II Osman donemi yenilikleri şunlardır:
* II Osman, saray dışından evlilik yaparak sarayı halka acmıştır
* Şeyhulislam ’ın fetva vermek dışındaki yetkilerini elinden aldı Boylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışması engellenmiştir
* Zamanın ihtiyaclarına gore yeni kanunların yapılması planlanmıştır
* II Osman Hotin Seferi ’nde yenicerilerin durumunu gorunce Yeniceri Ocağı ’nı kaldırmak istedi Ancak, Genc Osman duşuncelerini zamansız acığa vurduğundan ve ıslahatlar sırasında kendisine yardımcı olacak tecrubeli devlet adamı olmadığından ıslahat planları gercekleştirilememiştir
IV Murat
* Yeniceri ve sipahi zorbaları ortadan kaldırıldı Bu durum İstanbul ’da asayiş ve guvenliğin kurulmasını sağlamıştır
* Butce acığının saray masraflarının cokluğundan ve luzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını gorunce bunları azaltmaya calışmıştır
* Mali yılın butcesini onceden hazırlamıştır
* Divan uyeleri ve diğer yoneticilerden hazineye para aktarmıştır
* Hazineye borcu olan kişilerden bu borcları tahsil etmiştir
Koprulu Mehmet Paşa
Koprulu Mehmet Paşa;
* Memleketin ic durumunu ele aldı Dini yonden fikir ayrılığına duşen İstanbul ulemasını değişik yerlere gondererek kargaşaya son vermiştir
* Maliyeyi duzene sokan Koprulu Mehmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve IV Murat gibi baskı ve şiddet kullanmıştır Onun olumunden sonra, kendi tavsiyesiyle oğlu Fazıl Ahmet Paşa sadrazamlığa getirilmiştir
* Ordu ve donanmayı ele aldı Canakkale Boğazı ’nı ablukaya alan Venedik donanmasını buradan uzaklaştırıp, Venedik tarafından işgal edilen Limni, Bozcaada ve Gokceada ’yı geri alarak Akdeniz yolunu acmış ve Girit Adası ’na yardım gondermiştir
* Erdel Beyi Rakoci ve Halep Valisi Abaza Hasan Paşa ’nın isyanlarını bastırarak asayişi sağlamıştır
* Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gosterenlere verilmiştir Anadolu ve Rumeli ’deki tımarlı sipahilerin gercek mevcudunu oğrenmek icin yoklamalar yapılmıştır Haksızlık ve zorbalık yapan devlet memurları engellenerek kanun hakimiyeti kurulmaya calışılmıştır
* Devletin duraklamasının ve kotu gidişatın durdurulması icin neler yapılması gerektiğine ilişkin devlet ileri gelenlerinden raporlar alınmıştır XVII yuzyılın onemli şahsiyetlerinden biri olan Koci Bey, devletin Kanuni ’den sonra duştuğu sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu anlattığı “Koci Bey Risalesi adlı raporunu IV Murat ’a takdim etmiştir
* İran uzerine iki defa sefer duzenlendi Bu seferler sırasında Anadolu ’daki Celaliler ortadan kaldırılmış, emniyet ve guvenlik sağlanmıştır
* Uyuşturucu maddelerin ve tutunun kullanımı, gece sokağa cıkılması yasaklanmıştır
Tarhuncu Ahmet Paşa
Tarhuncu Ahmet Paşa mali alanda ıslahatlar yaparak devletin gelir – gider dengesini sağlamaya calışmıştır Tarhuncu Ahmet Paşa;
* Bazı illerin gelirinin iltizama verilmesini, dirlik sahiplerinin gelirlerinin bir kısmının da hazineye aktarılmasını sağlamıştır
* Butce acığının saray masraflarının cokluğundan ve luzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını gorunce bunları azaltmaya calışmıştır
* Mali yılın butcesini onceden hazırlamıştır
* Divan uyeleri ve diğer yoneticilerden hazineye para aktarmıştır
* Hazineye borcu olan kişilerden bu borcları tahsil etmiştir
XVIII Yuzyıl Islahatları ve Ozellikleri
Lale Devri
* İlk kez Avrupa ’nın onemli merkezlerinde gecici elcilikler acıldı (Paris, Viyana, Moskova ve Lehistan) Osmanlı Devleti, elcilikleri kurmakla; Avrupa ’daki teknik, bilimsel ve sosyal gelişmeleri takip etmeyi ve Avrupa devletlerinin politikalarını oğrenmeyi amaclamıştır
* Said Efendi ve İbrahim Muteferrika tarafından ilk Turk matbaası kuruldu (1727) İbrahim Muteferrika ’nın evinde kurulan bu ilk Osmanlı matbaasında dini kitaplar haric tarih, coğrafya ve edebiyata ait bazı kitaplar basılmıştır Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lugati adlı sozluktur
Osmanlı Devleti ’nde binlerce insan hattatlık yaparak gecimlerini sağlıyordu Bu insanları mağdur etmemek amacıyla devlet onceleri matbaada dini kitapların basımını yasaklamıştır
* Yenicerilerden oluşturulan bir itfaiye orgutu kurulmuştur (Tulumbacılar)
* Yalova ’da bir kağıt imalathanesi kurulmuştur
* İstanbul ’da bir kumaş ve cini imalathanesi acılmıştır
* İlk defa cicek hastalığı icin aşı bulunmuştur
* Kutuphaneler acılmıştır (En onemlileri Enderun ve Yeni Cami kutuphaneleridir)
* Askeri alanda esaslı bir ıslahat gorulmemiş, sınırlarda bazı kaleler ve istihkamlar yaptırılmıştır Ayrıca İstanbul surları onarılmıştır
* Doğu klasiklerinden bazı eserler Turkceye tercume edilmiştir
* Resim, minyatur, edebiyat ve az da olsa bilim alanında gelişmeler gozlenmiştir
* Avrupa ’dan Rokoko ve Barok tarzı mimari ornek alınarak ceşitli eserler yapılmıştır
* Osmanlı mimarisinin Avrupa mimarisinin etkisinde kalması sonucunda sivil mimari on plana cıkmıştır
Osmanlı Devleti bu donemde sadece Doğu ’da İran ’la savaşmıştır
* Lale Devri Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir
I Mahmut
* l Mahmut orduya duzen vermenin ve Avrupa orduları gibi savaşa hazırlanmanın luzumunu anlamış ve bu işi Fransız asıllı Humbaracı Ahmet Paşa ’ya (Kont do Boneval) vermiştir
Ahmet Paşa;
* Osmanlı ordusundaki Humbaracı ve Topcu sınıfını ıslah etmiştir
* Ordunun ıslahı icin raporlar hazırlamıştır
* Subay yetiştirmek amacıyla Kara Muhendishanesi ’ni kurmuştur (1734) Boylece Avrupa tarzında ilk teknik okul acılmıştır
* Emrindeki kıtaları Avrupa ordularının duzenine gore orgutlemiş, boluk, tabur ve alay orgutlerini oluşturmuştur
III Mustafa
Bu donemin ıslahatlarını Sadrazam Koca Ragıp Paşa ve Baron do Tot yapmıştır:
* III Mustafa luzumsuz masrafları keserek maliyede ıslahat yaptı İlk defa bu donemde ic borclanma sistemi (esham) uygulanmıştır
* Fransızca ’dan matematik ve astronomiyle ilgili kitaplar tercume edilmiştir
* Fransa ’dan getirilen Baron do Tot topcu ve istihkam askerlerini ıslah etmiştir
* Surat Topcu Ocağı kuruldu Bu ocak Avrupa tarzında yetiştirilmiştir
* Tophane ıslah edilmiştir
* Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Muhendishanesi kurulmuştur
* Ceşme faciasından sonra tersane ıslah edilerek yeni bir donanma kurulmuştur
I Abdulhamit
Devrin ileri gelen ıslahatcı devlet adamları Halil Hamit Paşa ve Cezayirli Hasan Paşa ’dır
* Halil Hamit Paşa, Surat Topcu Ocağı ’nı genişleterek mevcudunu artırmıştır
* İstihkam Okulu acıldı Lağımcı ve Humbaracı ocaklarının gelişmesi sağlandı Kara ve deniz kuvvetlerini ıslah etmek icin Avrupa ’dan cok sayıda muhendis ve uzman getirilmiştir
* Yenicerilerin sayımı yapıldı Tımar sisteminde duzenlemeye gidildi Ulufe alım satımı yasaklandı Halil Hamit Paşa maliyeyi duzeltmek icin calışmalar yaptı Ancak başarılı olamadı
III Selim
III Selim doneminde yapılan ıslahatlara Nizamı Cedit adı verilmiştir Bu donem ıslahatlarının ağırlık merkezini askeri ıslahatlar oluşturmuştur
* Nizamı Cedit Ordusu kuruldu Bu ordu yenicerilerden secilen ve Anadolu ’dan getirilen askerlerden kurulmuştur Avrupa tarzında eğitilen bu ordu ilk askeri başarısını Akka ’da Fransızlara karşı kazanmıştır Ordunun giderleri yeni kurulan İradı Cedit hazinesi tarafından karşılanmıştır
* III Selim donanmaya onem vermiş ve tersaneyi ıslah etmiştir
* Muhendishanei Berri Humayun (Kara Muhendishanesi) ve Muhendishanei Bahri Humayun (Deniz Muhendishanesi) adıyla okullar genişletilmiştir
* Avrupa ’daki gelişmeleri takip etmek ve Osmanlı Devleti hakkındaki duşuncelerini oğrenmek amacıyla Avrupa ’nın onemli merkezlerinde surekli elcilikler kurulmuş, Paris, Londra, Viyana ve Berlin ’e elciler gonderilmiştir
* Ulke parasının değerini korumak icin yerli malı ozendirilmiştir
* Resmi devlet matbaası kurulmuştur
* İlmiye sınıfının ıslahı icin calışıldı Yeni kitaplar tercume edilmiş ve Fransızca devletin ilk resmi yabancı dili haline getirilmiştir
III Selim tarafından yapılmak istenen ıslahatlar; yenicerilerin tepkisi, devlet adamlarının luks ve israfa dalmaları, İradı Cedit hazinesi icin konulan vergilerin toplumda meydana getirdiği huzursuzluk ve yabancı elcilerin aleyhte propaganda yapmaları gibi nedenlerden dolayı başarılı olamamıştır
Kabakcı Mustafa İsyanı ’yla III Selim oldurulmuş (1807) ve Nizamı Cedit ıslahatları ortada kalmıştır
XVIII Yuzyıl Islahatlarının Genel Ozellikleri
* Osmanlı Devleti, Avrupa ’nın gerisinde kaldığını anlamış ve Avrupa ’yı ornek alarak yenilikler yapmıştır
* Islahatlar padişah ve devlet adamları tarafından yapılmış, halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteği olmamıştır
* Savaşların yenilgiyle sonuclanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yapılmasına neden olmuştur
* Islahatlar, gosterilen tepkiler yuzunden (ozellikle yenicerilerin) devamlı olmamıştır
* XVII yuzyıl ıslahatlarına gore daha esaslı ıslahatlar yapılmıştır Ancak, ıslahatlarla amaclanan hedefler gercekleştirilememiş ve devlet cokuntuden kurtarılamamıştır
XVII Yuzyıl Islahatları ve Ozellikleri
II Osman
Osmanlı tarihinde ilk koklu ıslahat girişimleri II Osman doneminde (1618 – 1622) başlamıştır II Osman donemi yenilikleri şunlardır:
* II Osman, saray dışından evlilik yaparak sarayı halka acmıştır
* Şeyhulislam ’ın fetva vermek dışındaki yetkilerini elinden aldı Boylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışması engellenmiştir
* Zamanın ihtiyaclarına gore yeni kanunların yapılması planlanmıştır
* II Osman Hotin Seferi ’nde yenicerilerin durumunu gorunce Yeniceri Ocağı ’nı kaldırmak istedi Ancak, Genc Osman duşuncelerini zamansız acığa vurduğundan ve ıslahatlar sırasında kendisine yardımcı olacak tecrubeli devlet adamı olmadığından ıslahat planları gercekleştirilememiştir
IV Murat
* Yeniceri ve sipahi zorbaları ortadan kaldırıldı Bu durum İstanbul ’da asayiş ve guvenliğin kurulmasını sağlamıştır
* Butce acığının saray masraflarının cokluğundan ve luzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını gorunce bunları azaltmaya calışmıştır
* Mali yılın butcesini onceden hazırlamıştır
* Divan uyeleri ve diğer yoneticilerden hazineye para aktarmıştır
* Hazineye borcu olan kişilerden bu borcları tahsil etmiştir
Koprulu Mehmet Paşa
Koprulu Mehmet Paşa;
* Memleketin ic durumunu ele aldı Dini yonden fikir ayrılığına duşen İstanbul ulemasını değişik yerlere gondererek kargaşaya son vermiştir
* Maliyeyi duzene sokan Koprulu Mehmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve IV Murat gibi baskı ve şiddet kullanmıştır Onun olumunden sonra, kendi tavsiyesiyle oğlu Fazıl Ahmet Paşa sadrazamlığa getirilmiştir
* Ordu ve donanmayı ele aldı Canakkale Boğazı ’nı ablukaya alan Venedik donanmasını buradan uzaklaştırıp, Venedik tarafından işgal edilen Limni, Bozcaada ve Gokceada ’yı geri alarak Akdeniz yolunu acmış ve Girit Adası ’na yardım gondermiştir
* Erdel Beyi Rakoci ve Halep Valisi Abaza Hasan Paşa ’nın isyanlarını bastırarak asayişi sağlamıştır
* Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gosterenlere verilmiştir Anadolu ve Rumeli ’deki tımarlı sipahilerin gercek mevcudunu oğrenmek icin yoklamalar yapılmıştır Haksızlık ve zorbalık yapan devlet memurları engellenerek kanun hakimiyeti kurulmaya calışılmıştır
* Devletin duraklamasının ve kotu gidişatın durdurulması icin neler yapılması gerektiğine ilişkin devlet ileri gelenlerinden raporlar alınmıştır XVII yuzyılın onemli şahsiyetlerinden biri olan Koci Bey, devletin Kanuni ’den sonra duştuğu sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu anlattığı “Koci Bey Risalesi adlı raporunu IV Murat ’a takdim etmiştir
* İran uzerine iki defa sefer duzenlendi Bu seferler sırasında Anadolu ’daki Celaliler ortadan kaldırılmış, emniyet ve guvenlik sağlanmıştır
* Uyuşturucu maddelerin ve tutunun kullanımı, gece sokağa cıkılması yasaklanmıştır
Tarhuncu Ahmet Paşa
Tarhuncu Ahmet Paşa mali alanda ıslahatlar yaparak devletin gelir – gider dengesini sağlamaya calışmıştır Tarhuncu Ahmet Paşa;
* Bazı illerin gelirinin iltizama verilmesini, dirlik sahiplerinin gelirlerinin bir kısmının da hazineye aktarılmasını sağlamıştır
* Butce acığının saray masraflarının cokluğundan ve luzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını gorunce bunları azaltmaya calışmıştır
* Mali yılın butcesini onceden hazırlamıştır
* Divan uyeleri ve diğer yoneticilerden hazineye para aktarmıştır
* Hazineye borcu olan kişilerden bu borcları tahsil etmiştir
XVIII Yuzyıl Islahatları ve Ozellikleri
Lale Devri
* İlk kez Avrupa ’nın onemli merkezlerinde gecici elcilikler acıldı (Paris, Viyana, Moskova ve Lehistan) Osmanlı Devleti, elcilikleri kurmakla; Avrupa ’daki teknik, bilimsel ve sosyal gelişmeleri takip etmeyi ve Avrupa devletlerinin politikalarını oğrenmeyi amaclamıştır
* Said Efendi ve İbrahim Muteferrika tarafından ilk Turk matbaası kuruldu (1727) İbrahim Muteferrika ’nın evinde kurulan bu ilk Osmanlı matbaasında dini kitaplar haric tarih, coğrafya ve edebiyata ait bazı kitaplar basılmıştır Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lugati adlı sozluktur
Osmanlı Devleti ’nde binlerce insan hattatlık yaparak gecimlerini sağlıyordu Bu insanları mağdur etmemek amacıyla devlet onceleri matbaada dini kitapların basımını yasaklamıştır
* Yenicerilerden oluşturulan bir itfaiye orgutu kurulmuştur (Tulumbacılar)
* Yalova ’da bir kağıt imalathanesi kurulmuştur
* İstanbul ’da bir kumaş ve cini imalathanesi acılmıştır
* İlk defa cicek hastalığı icin aşı bulunmuştur
* Kutuphaneler acılmıştır (En onemlileri Enderun ve Yeni Cami kutuphaneleridir)
* Askeri alanda esaslı bir ıslahat gorulmemiş, sınırlarda bazı kaleler ve istihkamlar yaptırılmıştır Ayrıca İstanbul surları onarılmıştır
* Doğu klasiklerinden bazı eserler Turkceye tercume edilmiştir
* Resim, minyatur, edebiyat ve az da olsa bilim alanında gelişmeler gozlenmiştir
* Avrupa ’dan Rokoko ve Barok tarzı mimari ornek alınarak ceşitli eserler yapılmıştır
* Osmanlı mimarisinin Avrupa mimarisinin etkisinde kalması sonucunda sivil mimari on plana cıkmıştır
Osmanlı Devleti bu donemde sadece Doğu ’da İran ’la savaşmıştır
* Lale Devri Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir
I Mahmut
* l Mahmut orduya duzen vermenin ve Avrupa orduları gibi savaşa hazırlanmanın luzumunu anlamış ve bu işi Fransız asıllı Humbaracı Ahmet Paşa ’ya (Kont do Boneval) vermiştir
Ahmet Paşa;
* Osmanlı ordusundaki Humbaracı ve Topcu sınıfını ıslah etmiştir
* Ordunun ıslahı icin raporlar hazırlamıştır
* Subay yetiştirmek amacıyla Kara Muhendishanesi ’ni kurmuştur (1734) Boylece Avrupa tarzında ilk teknik okul acılmıştır
* Emrindeki kıtaları Avrupa ordularının duzenine gore orgutlemiş, boluk, tabur ve alay orgutlerini oluşturmuştur
III Mustafa
Bu donemin ıslahatlarını Sadrazam Koca Ragıp Paşa ve Baron do Tot yapmıştır:
* III Mustafa luzumsuz masrafları keserek maliyede ıslahat yaptı İlk defa bu donemde ic borclanma sistemi (esham) uygulanmıştır
* Fransızca ’dan matematik ve astronomiyle ilgili kitaplar tercume edilmiştir
* Fransa ’dan getirilen Baron do Tot topcu ve istihkam askerlerini ıslah etmiştir
* Surat Topcu Ocağı kuruldu Bu ocak Avrupa tarzında yetiştirilmiştir
* Tophane ıslah edilmiştir
* Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Muhendishanesi kurulmuştur
* Ceşme faciasından sonra tersane ıslah edilerek yeni bir donanma kurulmuştur
I Abdulhamit
Devrin ileri gelen ıslahatcı devlet adamları Halil Hamit Paşa ve Cezayirli Hasan Paşa ’dır
* Halil Hamit Paşa, Surat Topcu Ocağı ’nı genişleterek mevcudunu artırmıştır
* İstihkam Okulu acıldı Lağımcı ve Humbaracı ocaklarının gelişmesi sağlandı Kara ve deniz kuvvetlerini ıslah etmek icin Avrupa ’dan cok sayıda muhendis ve uzman getirilmiştir
* Yenicerilerin sayımı yapıldı Tımar sisteminde duzenlemeye gidildi Ulufe alım satımı yasaklandı Halil Hamit Paşa maliyeyi duzeltmek icin calışmalar yaptı Ancak başarılı olamadı
III Selim
III Selim doneminde yapılan ıslahatlara Nizamı Cedit adı verilmiştir Bu donem ıslahatlarının ağırlık merkezini askeri ıslahatlar oluşturmuştur
* Nizamı Cedit Ordusu kuruldu Bu ordu yenicerilerden secilen ve Anadolu ’dan getirilen askerlerden kurulmuştur Avrupa tarzında eğitilen bu ordu ilk askeri başarısını Akka ’da Fransızlara karşı kazanmıştır Ordunun giderleri yeni kurulan İradı Cedit hazinesi tarafından karşılanmıştır
* III Selim donanmaya onem vermiş ve tersaneyi ıslah etmiştir
* Muhendishanei Berri Humayun (Kara Muhendishanesi) ve Muhendishanei Bahri Humayun (Deniz Muhendishanesi) adıyla okullar genişletilmiştir
* Avrupa ’daki gelişmeleri takip etmek ve Osmanlı Devleti hakkındaki duşuncelerini oğrenmek amacıyla Avrupa ’nın onemli merkezlerinde surekli elcilikler kurulmuş, Paris, Londra, Viyana ve Berlin ’e elciler gonderilmiştir
* Ulke parasının değerini korumak icin yerli malı ozendirilmiştir
* Resmi devlet matbaası kurulmuştur
* İlmiye sınıfının ıslahı icin calışıldı Yeni kitaplar tercume edilmiş ve Fransızca devletin ilk resmi yabancı dili haline getirilmiştir
III Selim tarafından yapılmak istenen ıslahatlar; yenicerilerin tepkisi, devlet adamlarının luks ve israfa dalmaları, İradı Cedit hazinesi icin konulan vergilerin toplumda meydana getirdiği huzursuzluk ve yabancı elcilerin aleyhte propaganda yapmaları gibi nedenlerden dolayı başarılı olamamıştır
Kabakcı Mustafa İsyanı ’yla III Selim oldurulmuş (1807) ve Nizamı Cedit ıslahatları ortada kalmıştır
XVIII Yuzyıl Islahatlarının Genel Ozellikleri
* Osmanlı Devleti, Avrupa ’nın gerisinde kaldığını anlamış ve Avrupa ’yı ornek alarak yenilikler yapmıştır
* Islahatlar padişah ve devlet adamları tarafından yapılmış, halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteği olmamıştır
* Savaşların yenilgiyle sonuclanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yapılmasına neden olmuştur
* Islahatlar, gosterilen tepkiler yuzunden (ozellikle yenicerilerin) devamlı olmamıştır
* XVII yuzyıl ıslahatlarına gore daha esaslı ıslahatlar yapılmıştır Ancak, ıslahatlarla amaclanan hedefler gercekleştirilememiş ve devlet cokuntuden kurtarılamamıştır