Bölüm1
Çoğumuz BIOS denen terimi duymuşuzdur Sistemimiz açılırken ekranın alt tarafında yazan “Press DEL (F2 ya da F1 de olabilir) to enter setup satırı ilgimizi çekmiştir ama BIOS’ a girdiğimizde, İngilizce bilsek bile, anlamadığımız bir sürü teknik terim vardır Peki nedir bu
BIOS ?
İnceleyeceğimiz BIOS türü, en yaygın olarak kullanılan; “Award BIOS Aslında yeni anakart ve BIOS’ larda (Award olsalar bile) bunlara yeni seçenekler eklenmiş olabilir (örneğin işlemci hızını seçmemizi, ısısını belirlemenizi, fan dönme hızını belirlemenizi sağlayan seçenekler); ancak tüm BIOS’ larda aşağıdakilere benzer seçenekler vardır
Bu arada BIOS’ a deneme amaçlı girip de yaptığı değişikliklerden dolayı başına bir şey gelmesinden korkanlar, Exit Without Saving seçeneğiyle yapılan herhangi bir değişikliği kaydetmeden çıkabilirlerAma yaptığı değişikliklerin etkilerini göremezler
CMOS Setup Utility:
CMOS, BIOS verilerini tutan yarı iletkene verilen isimdir (Complementary Metal Oxide Semiconductor) BIOS setup’ ı ilk açtığınızda ekrana gelen menüye CMOS Setup adı verilmiştir Klavyedeki OK tuşlarıyla buradaki seçeneklerden birisinin üzerine gelip Enter tuşuna bastığımızda ya alt menülere geçilir, ya da bu seçenekler zaten kendi başlarına birer komuttur; bu komut yerine getirilir BIOS Setup’ ın tüm pencerelerinde olduğu gibi bu pencereden de Esc tuşuna basarak çıkılabilir
NOT: Bundan sonra çeşitli BIOS ayarlarından bahsederken “Enabled ve “Disabled terimlerini kullanacağız “Enabled o ayarın aktif konumda olduğunu, “Disabled ise devreden çıkarılmış olduğunu gösterir
Standart Cmos Setup:
Ana menüden bu bölüme girdiğinizde, temel sistem ayarları ve sistem saati ile ilgili seçeneklere ulaşabilirsiniz
Bunların işlevleri şöyle
ateTime(SaatTarih)
Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabiliriz Aslında sistem saatini ve tarihini Windows veya DOS’ tan da ayarlayabiliriz İşletim sistemlerinin saat ve tarihleri BIOS’ takilerden farklı olmaz Birinde yapacağınız değişiklik diğerini de etkiler
Sabit Diskler
Burada bilgisayarımızda tanımlanmış sabit diskleri ve CDROM sürücüleri görebiliriz Ancak eğer IDE Diskimiz yok da SCSI Diskimiz varsa burada görünmez Bu durumda MODE bilgisi tüm disk sürücüler için AUTO konuma getirilmiştir ve SCSI diskleri bulmak için her açılışta otomatik tarama ile bulur Eğer ki burada hiçbir disk tanımlanmış değilse, ana menüden “IDE HDD Auto Detection seçeneği ile BIOS’ umuzun disklerimizi tanımasını sağlayabiliriz Bu HardDisk tanıtma konusuna sonradan gireceğimiz için şimdilik kisa geçiyoruz
Disket sürücüler
Her PC’ de bir disket sürücü vardır ve o disket sürücüler bu bölümden tanıtılır PC’ mize Genelde (bir ara 288 MB’ lık disket sürücüler çıkmıştı, ama bunun diskleri yaygınlaşmadığından artık kullanılmıyor) disket sürücüler 144 MB, 35 inç olarak seçilir
Video
Bu, monitörünüzün tipi ile ilgili bir ayardır Eskiden 40 veya 80 sütunluk CGA veya mono monitörler varken bu işe yarardı Artık hep renkli VGA veya SVGA monitörler kullanıldığı için bu ayar EGAVGA olarak bırakılıyor
HaltOn
POST, yani BIOS’ un gerçekleştirdiği donanım testleri sırasında bir donanım hatası ile karşılaştırılırsa sistem durur HaltOn seçeneği ile bazı hataların dikkâte alınmamasını, POST işleminin devam ederek sistemin açılmasını söyleyebilirsiniz Bu seçenekler aşağıdaki gibidir:
No errors
POST hiçbir hatada durmaz
All errors
Bıos bir hata tespit ettiğinde POST durur ve size bu hatayı düzeltmeniz için uyarıda bulunur
All, But Keyboard
POST klavye hataları dışındaki hatalarda durur
All, But Diskette
POST disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur
All, But DiskKey
POST klavye ve disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur
Bellek Bilgileri
Bu alandaki bilgilerde bir değişiklik yapamazsınız Burada geleneksel (base), uzatılmış (extended) ve diğer bellek kapasiteleri hakkında
Bios ayarlarınmı çok iyi bilmek son kullanıcı için gerekli olmayabilir fakat bilgisayar kullanırken onun hakkında ne kadar çok bilgiye sahip olursak, bilgisayarımızın da o kadar sahibi oluruz ve karşılaştığımız sorunlarla daha çabuk ve bilinçli olarak başa çıkabiliriz
Bölüm 2
BIOS Features setup:
Bu bölümde sistem performansını artırmak veya bazı sistem özelliklerini tercihlerinize göre belirlemek için seçenekler bulunur Bazıları, anakartınızı tasarımına göre olduğu gibi (default) bırakılmalıdır
CPU Internal Core Speed
Bu sayfadaki ekran görüntüsünde görülmese de bazı anakartların özelliğine bağlı olarak burada işlemcinin hızı görülür Bazı BIOS’ larda bu değiştirilebilir bir seçenek değildir Ancak bazı anakartlarda işlemci terfileri için bu bir seçenek olarak verilmiştir ve işlemci hızını anakart üzerindeki karışık jumperlar ile değil, doğrudan BIOS yazılımından ayarlamanıza izin verir Bazı BIOS’ larda ana menüde CPU&CHIPSET SETUP adlı ayrı bir bölümü de yer alabilir
Virus Warning
Bu seçenek “Enabled konumuna getirilmişse diskin boot sektöründe veya bölmeleme tablosunda (partition table) kazara veya virüsler marifeti ile değişiklik yapılmasını engeller Boot virüsleri için güzel bir önlemdir Ancak diski FDISK ile biçimlenirken veya Windows kurulurken bu bölmeler de değiştirildiği için, bu seçeneği “Disabled konumuna getirmezseniz, diski FDISK ile bölmeleyip format atamazsınız Anakart kitapçığınızda bu seçeneğin sürekli “Disabled konumunda tutulması gerektiği de yazıyor olabilir Bunun nedeni, yeni işletim sistemlerinin bunu gerektirmesidir
CPU Internal Cache
Bazı BIOS’ larda “CPU Level1 cache olarak da görünür PII işlemcilerde önbellek işlemci üzerindedir Sık kullanılan bazı bilgiler disk veya sistem belleği (RAM) yerine, geçici olarak hızlı önbellekte tutulabilir Böylece bazı işlemler daha hızlı gerçekleştirilir Sisteminizin performansını artırmak için bu seçeneği sürekli “Enabled konumunda tutmalısınız
BIOS Update
BIOS yongası ile bütünleşik BIOS güncelleme modülünün işlemciye gerekli bilgileri iletmesini sağlar
CPU Fast String
Performansı artırır Bu yüzden “Enabled konumunda durmalıdır
Quick Power On Self Test
POST işleminin dört kez yerine (bazı PC’ lerde üç kez) bir kez yapılmasını sağlar Sistemin hızlı açılmasını sağlamak için “Enabled konumunda olması gerekir
BOOT Sequence
PC’ niz açıldığında BIOS’ un işletim sistemi için önce hangi sürücüye bakması gerektiğini söyler Sistemi açılış disketiyle açacaksanız, bu sırayı A, C olarak değiştirebilirsiniz Ama bu, açılışın biraz yavaşlamasına yol açar Hızlandırmak içinse C, A olarak durmalıdır Yeni BIOS’ larda (Celeron Board’ lardan başlayarak sonrakiler Bazı MMX anakartlarda da CDROM seçeneği bulunabilir) sistemin CDROM sürücüden veya diğer sürücülerden açılması için CDROM, E, F, LSZIP gibi seçenekler de bulunur
HDD Sequence SCSIIDE First
Bazı yeni BIOS’ larda SCSI ve IDE diskleri bir arada kullananlar için konulan bu yeni seçenek, SCSI’ ye ayarlandığında sistemin SCSI diskten açılmasını sağlar IDE ve SCSI sürücüler üzerinde birden fazla işletim sisteminin boot edilmesinde de kullanılabilir
Boot Up Floppy Seek
Bu seçenek “Enabled konumunda ise, açılışta disket sürücü bir kez aranır Ama “Disabled konumundaysa sistem ara sıra disket sürücüyü yoklayarak doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder Sisteminizin ara sıra işlemi kesip disket sürücüyü yoklamasını istemiyorsanız “Enabled konumuna getirin; çünkü DEFAULT ayarı “Disabled dır
Floppy Disk Access Control
Bazı BIOS’ larda bulunan bu ayar, sabit diskten disket sürücüye dosya kopyalanmasını engeller RW (ReadWrite) seçilmişse, diskete yazma yapılabilir ve disket okunabilir
IDE HDD Block Mode Sectors
Bu seçenek, disklerde veri transferi başına bir sektör yerine her transferde birden fazla sektörün işleme alınmasını sağlayarak disk performansını artırır Tüm yeni diskler bu özelliği destekler Bu tür yeni disklerde seçenek “HDD Max olmalıdır
Boot Up NumLock Status
Klavyenizin sağındaki numerik tuş dizisi klavyenizde NumLock tuşu basılı ise – rakamları yazmak için de kullanılabilir, ok ve fonksiyon (sayfa yukarıaşağı kaydırma, metin sonunabaşına gitme vs) tuşları olarak da BIOS’ ta bu seçeneği “On durumuna getirirseniz; sistem açıldığında NumLock tuşuna basmışsınız gibi olur ve numerik klavye rakamları yazar
Gate A20 Option
Bu seçenek, sistemin 1 MB üzerindeki uzatılmış belleği (extended memory) nasıl kullanılacağı ile ilgilidir “Fast seçilmişse, sistem yonga seti Gate A20 yi kontrol eder “Normal e ayarlanmışsa klavye denetçisindeki bir pin bunu denetler Gate A20’ yi fast olarak seçmek, özellikle Windows ve OS2 de sistem performansını artırır
Typematic Rate
Üç seçenek halinde bulunur (Bazı BIOS’ larda, “BIOS Features Setup ekranın sağ tarafında yer alır) Klavyede basılı tutulan bir tuşun tekrarlanma hızını ayarlayan bu seçeneklerden ilki ‘Typematic Rate Setting’ dir ve “Enabled konumuna getirildiğinde ikinci ve üçüncü seçeneklerin ayarlanabilmesini sağlar “Typematic Rate (charssec) adlı ikinci seçenek, klavyede bir tuşu basılı tuttuğunuzda, saniyede aynı karakterden kaç adet yazacağını belirtir Pek gerekli bir ayar olduğu söylenemez Üçüncü ayar olan Typematic Rate Delay ise, bir klavye tuşunu basılı tuttuğunuzda, aynı karakterin tekrarlanarak yazılması için arada kaç milisaniye süre olması gerektiğini belirler
Security Option
Siteminize ve BIOS Setup’ taki ayarlara başkalarının ulaşamaması için BIOS Setup’ tan nasıl şifre koyabileceğinizi yazının ilerleyen bölümlerinde öğrenebilirsiniz Bu seçenek ise bu şifrelerin sistem için mi yoksa BIOS Setup için mi olacağını belirler Burası önemlidir Hani bazen şifre koyduğunuz halde sisteminiz olağan durumunda açılır da akıl erdiremez, belki de sinirlenirsiniz “şifre koydum ama yürürlüğe girmedi dersiniz Bu gibi durumlarda buradaki ayar “Startup konumundadır Yapmamız gereken sadece Security Option’ a girip bu ayarımızı “System konumuna getirmektir
Diğer durumda şifre BIOS Setup’ a girmek için çalışır
PS2 Mouse Function Control
Yeni sistemlerde fare bir COM portuna değil, yuvarlak bir PS2 portuna bağlanır Bunun için bir PS2 mouse’ unuzun olması gerekir İşte bu ayar “Auto ise sistem açılışta PS2 fareyi tanır ve IRQ12’ yi bu fareye ayırır Aksi halde IRQ12 başka kartlara ayarlanabilir
PCIVGA Palette Snoop
Bazı grafik kartları (örneğin grafik hızlandırıcılar) standart VGA olmayabilir ve renkleri düzgün şekilde göstermeyebilir Bu ayarın “Enabled yapılması sorunu giderir Böyle bir sorununuz yoksa ayarın “Disabled olarak bırakılması önerilir
OS2 Onboard Memory 64MB
OS işletim sistemiyle birlikte 64MB’ tan büyük DRAM kullanıyorsanız, bu ayarı “Enabled yapın Aksi halde “Disabled olsun
Video ROM BIOS Shadow
Bu ayar “Enabled yapıldığında video BIOS’ unun ROM tipi bellekten RAM tipi belleğe aktarılmasını sağlar RAM tipi bellek ROM’ dan hızlı olduğu için, “Shadow adı verilen bu işlem sayesinde sistem performansı artar Hemen bu seçeneğin altında bir dizi bellek adresi göreceksiniz Bunlar ROM kullanan diğer kartlara aynı işlemi uygulamak içindir Ancak kitapçıklarına bakarak bu kartların hangi adresleri kullandığını öğrenmeli, ona gör bu seçenekleri “Enabled konumuna getirmelisiniz Çünkü bu işlem 6401024K arasındaki bellekten çalar
Bu bölümde anakartlar hakkında ince ayar bilgilerini ve gerçekten de işimize çok yarayacak olan, bizi uğraştırmaktan kurtaracak bazı ayarları öğreneceğiz Örneğin yazıcı, tarayıcı ya da faxmodem kurarken anakart üzerinde yapılması gereken bazı standart ayarlar, ayrıca dahili ve harici faxmodem kurarken hangi ayarlara başvuracağımızı, Ram’ lerle anakart arasındaki bağlantı noktalarını inceliklerini öğrenmiş olacağız
Bölüm3
CHIPSET Features Setup :
Anakartın yonga seti ile ilgili ayarlar bu kısımda bulunur Günümüzde çoğu anakartta bulunan yonga seti ve bellek ayarları ile ilgili seçenekleri bu bölümde inceleyeceğiz
EDO Auto Configuration
Bu ayar genelde default olarak 60 ns’ ye (nanosaniye) ayarlanmıştır Eğer EDO RAM tipimizi biliyorsak 50 ns’ lik ve 70 ns’ lik RAM’ imiz varsa buna göre ayarı 50 ya da 70 ns’ ye getirebiliriz EDO RAM ile ilgili diğer ayarlar teknik bilgi gerektirdiğinden olduğu gibi bırakmakta yarar var
SDRAM Configuration
Sistemimizde SDRAM tipi bellek kullanıyorsak ki, çoğumuz en az Celeron işlemcili PC kullanıyoruz ve Celeron PC’ lerden başlayarak SDRAM kullanılır Bellek hızımızı buradan belirleyebiliriz LX yonga setli anakartlarda 8, 10 veya 12, BX anakartlarda 100 MHz’ lik RAM kullanılıyor ve 6 ya da 8 ns olmalıdır SDRAM ile ilgili diğer bilgiler de teknik bilgi gerektirir Ayarları olduğu gibi bırakıyoruz
816 Bit IO Recovery Time
8 ve 16 bitlik ISA kartlar için zamanlama Default ayarlarda bırakılmalıdır
Memory Hole at 15M16M
Bu ayarı “Enabled yaparsak, belleğin 1516 MB arasındaki kısmını bu ayarı özellikle gerektiren ISA kartlara ayırır Sistemimizde ISA kart yoksa ve bu ayar hâlâ “Enabled sa sistem belleği 1 MB az gözükebilir Özel bir durum olmadıkça bu ayarı “Disabled olarak bırakmalıyız
PCI 21 Support
Bazı BIOS’ larda bulunan bu ayar, PCI 21 standardının desteklenmesini sağlar “Enabled konumunda bırakılmalıdır
DRAM are xx bits wide
Pariteli bellek kullanıyorsanız bunlar 36 bit’ lik olarak kabul edilir Örneğin iki pariteli bellek modülü varsa bu ayar 72 olarak görünür Paritesiz bellekler ise 32 bit’ liktir Yine iki bellek modülü varsa bu ayar 64 görünür
Data Integrity Mode
Hata düzeltmeli (ECC) bellek kullanıyorsanız bu ayar ECC yapılmalı, aksi halde NonECC olarak bırakılmalıdır
Onboard Serial Port 1
Birinci seri portun bellek adresini ve IRQ’ sunu gösterir Bazı dahili modemler bu portu (COM1) kullanır ve seri portun iptal edilerek dahili veriyoluna yönlendirilmesini gerektirir Bu durumda seri port “Disabled ayarına getirilir Seri Port 1’ in default bellek adresi ve IRQ’ su 3F8HIRQ4’ tür
Onboard Serial Port2
İkinci seri portun adresini ve IRQ’ sunu gösterir Seri port 1 için söylediklerimiz bu port için de geçerlidir Seri port 2’ nin default bellek adresi ve IRQ’ su 2F8IRQ3’ tür
On Board Parralel Board
Paralel portun bellek adresini ve IRQ sunu gösterir Default değeri, 378HIRQ7’ dir Bir PC’ ye paralel portlu giriş çıkış (IO) kartı bağlanarak paralel port sayısı üçe çıkarılabilir Ancak bu bellek adresi ve IRQ’ larında çakışma olmamalıdır
Paralel Port Mode
Default ayar “normal dir Bu, portun normal hızda, ama tek yönlü çalışmasını sağlar EPP Modu portun çift yönlü ve maksimum hızda çalışmasını, ECP çift yönlü ve maksimum veri transfer hızından daha hızlı çalışmasını, ECP+EPP modu ise normal hızda çift yönlü çalışmasını sağlar Özellikle tarayıcı, yazıcı gibi cihazlar bu modları kullanır
ECP DMA Select
ECP modu hızlıdır,ama bir DMA (Direct Memory AccessDoğrudan Bellek Erişimi) kanalının kendisine ayrılmasını ister Seri porta ECP veya ECP+EPP modlarından birini kullanan bir aygıt takmışsanız ve seri portu buna göre ayarlamışsanız, işte bu seçeneği default ayarı olan “Disabled dan çıkarıp DMA1 veya 3 kanalına ayarlamalısınız
UART2 Use Infrared
Bu ayar “Enabled konumuna getirildiğinde, anakart üzerindeki infrared özelliği devreye girer ve ikinci seri UART portu anakart üzerindeki infrared konnektörüne ayırır Infrared cihazlar, kablo gerektirmeden kızıl ötesi ışınlarla PC ile veri alışverişinde bulunurlar; ancak bunun için sisteme bu konnektör yardımı ile bir IrDA alıcısı bağlanmalıdır IrDA alıcımız yoksa bu ayarı “Disabled da bırakabiliriz
Onboard PCI IDE Enable
Bu ayarı kullanarak birincil IDE kanalını, ikincil IDE kanalını veya her ikisini birden (“boot seçeneği ile) aktif konuma getirebilirsiniz Normalde her iki IDE kanalını da açık tutmalısınız, ancak sadece SCSI sürücüye sahip sistemleri için her iki kanal da “Disabled konumuna getirilebilir
IDE MasterSlave PIODMA Mode
IDE kanalına (o veya 1) master ve slave olmak üzere ikişerden dört IDE sürücü bağlanabilir IDE aygıtları farklı modlara (0,1,2,3) sahip olduğu için bunların bağımsız olması gerekir Bu ayarı Auto konumuna getirirseniz, IDE sürücüleriniz optimum performansa göre ayarlanır
CPU Warnig Tempature
İşlemci ısısı kaç dereceye gelince sistemin alarm vereceğini belirler İşlemci ısısının üst ve alt baremini buradan belirleyebilirsiniz İşlemci ısısı buradaki limitleri aşarsa, sistemde kurulu uyarı mekanizması devreye girer
Current CPU Tempature
Anakartımızda ısı sensörleri varsa, işlemci ısısını gösterir
Current System Tempature
Sistemimizde (anakartın çeşitli yerlerinde) ısı sensörleri varsa, bu alan sistem ısısını gösterir
Current CPUFAN 123 Speed
Anakartımızın bu iş için bir denetleme sistemi varsa sistemimizdeki üç CPU fanının hızını gösterir
Bölüm4
Bu bölümlerde sistemimizin güç tüketimini yönetmeyi ve PCI veri yolu yuvalarını ayarlayarak PnP (Plug and Play), Tak ve Kullan işletim sistemlerinden yararlanmayı, ayrıca yapılan işlemleri kaydetmeyi ya da yanlışlık yaptıysak kaydetmemeyi, bilgisayar açılışına şifre koymayı detaylı bir şekilde öğreneceğiz
POWER Menegement Setup:
Power Menegament
Güç yönetim modlarının ana denetim masasıdır Ayarı “Max Saving e getirirseniz sistem kısa bir süre kullanılmadan durursa güç tasarruf moduna girer “Min Saving de aynı işlemin yürürlüğe girmesi daha uzun zaman alır “Disabled güç yönetim modunu devreden çıkarır “User Define seçeneği de el ile ayarlanabilir seçeneğini aktif kılarak kullanıcının kendi tercihlerini yapmasını sağlar
PM Control By APM
Sisteminizde Gelişmiş Güç Yönetimi yüklüyse bu seçeneği “Yes olarak ayarlamak güçten yapılan tasarrufu biraz daha artırabilir
Video Off Option
Bu seçenek monitörün ne zaman güç koruma tasarrufuna geçirileceğini belirler All Modes Off (tüm modlarda kapama); Always On (daima açık); Suspend Off (Suspend moduna kapama) ve Susp, Stby Off (Suspend ve standby moduna kapama) seçenekleri vardır
Video Off Method
Monitörün ne şekilde askıya alınacağını (uykuya geçeceğini) belirler Şu seçenekler olabilir DPMS, Blank Screen, VH Sync+Blank DPMS (Display Power MenegementGörüntü Güç Yönetimi) özelliği, ekran kartınızı –Tabii bu VESA DPMS özelliğini destekliyorsa denetler Blank Screen sadece ekranı karartır ve sadece güç yönetim özelliği olmayan monitörlerde kullanılır VH Sync+Blank seçeneği ekranı karartır veya yataydikey taramayı kapatır Yeni monitör ve ekran kartlarında DPMS seçeneği kullanılır
Video Off After
Sistemin sırayla düşük güç korumasından yüksek korumaya geçmişseniz, hangilerinde ekranın karartılacağını belirler
Modem Use IRO
Sistemi modem sinyali ile uyandıracaksanız yani uzaklardan telefonla evimizdeki PC’ yi açtırabiliriz Bu durumda modemin IRQ’ sunu seçmemiz gerekecektir
PM Timers
Bazı Bios’ larda, bu pencerenin çizgilerle sıralanmış ayrı bir bölümünde bulunan PM Timers ayarları güç yönetim zamanlamalarını belirler Bu bölümde ise diski güç tasarruf moduna geçiren “HDD Power Down süresi ve sistemin Uyku,Bekletme ve Askıya Alma (Doze Standby, Suspend) Modlarına geçmeleri için gerekli süreler ayarlanabilir Sistem bir aktivite olunca, örneğin klavyede basılan bir tuş ilgili IRQ kanalına sinyal gönderince tekrar harekete geçer
Power UP Control
Yine aynı pencerede ayrı bir bölmede yer alan bu grupta sistemin ne zaman otomatik açılacağı belirlenir “SoftOff özelliğine sahip anakartlarda sistem bir düğme ile veya yazılım aracılığıyla kapatıldığında elektrik doğrudan kesilmez sistem askıya alınır
PWR Button
Çoğumuz BIOS denen terimi duymuşuzdur Sistemimiz açılırken ekranın alt tarafında yazan “Press DEL (F2 ya da F1 de olabilir) to enter setup satırı ilgimizi çekmiştir ama BIOS’ a girdiğimizde, İngilizce bilsek bile, anlamadığımız bir sürü teknik terim vardır Peki nedir bu
BIOS ?
İnceleyeceğimiz BIOS türü, en yaygın olarak kullanılan; “Award BIOS Aslında yeni anakart ve BIOS’ larda (Award olsalar bile) bunlara yeni seçenekler eklenmiş olabilir (örneğin işlemci hızını seçmemizi, ısısını belirlemenizi, fan dönme hızını belirlemenizi sağlayan seçenekler); ancak tüm BIOS’ larda aşağıdakilere benzer seçenekler vardır
Bu arada BIOS’ a deneme amaçlı girip de yaptığı değişikliklerden dolayı başına bir şey gelmesinden korkanlar, Exit Without Saving seçeneğiyle yapılan herhangi bir değişikliği kaydetmeden çıkabilirlerAma yaptığı değişikliklerin etkilerini göremezler
CMOS Setup Utility:
CMOS, BIOS verilerini tutan yarı iletkene verilen isimdir (Complementary Metal Oxide Semiconductor) BIOS setup’ ı ilk açtığınızda ekrana gelen menüye CMOS Setup adı verilmiştir Klavyedeki OK tuşlarıyla buradaki seçeneklerden birisinin üzerine gelip Enter tuşuna bastığımızda ya alt menülere geçilir, ya da bu seçenekler zaten kendi başlarına birer komuttur; bu komut yerine getirilir BIOS Setup’ ın tüm pencerelerinde olduğu gibi bu pencereden de Esc tuşuna basarak çıkılabilir
NOT: Bundan sonra çeşitli BIOS ayarlarından bahsederken “Enabled ve “Disabled terimlerini kullanacağız “Enabled o ayarın aktif konumda olduğunu, “Disabled ise devreden çıkarılmış olduğunu gösterir
Standart Cmos Setup:
Ana menüden bu bölüme girdiğinizde, temel sistem ayarları ve sistem saati ile ilgili seçeneklere ulaşabilirsiniz
Bunların işlevleri şöyle
ateTime(SaatTarih)Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabiliriz Aslında sistem saatini ve tarihini Windows veya DOS’ tan da ayarlayabiliriz İşletim sistemlerinin saat ve tarihleri BIOS’ takilerden farklı olmaz Birinde yapacağınız değişiklik diğerini de etkiler
Sabit Diskler
Burada bilgisayarımızda tanımlanmış sabit diskleri ve CDROM sürücüleri görebiliriz Ancak eğer IDE Diskimiz yok da SCSI Diskimiz varsa burada görünmez Bu durumda MODE bilgisi tüm disk sürücüler için AUTO konuma getirilmiştir ve SCSI diskleri bulmak için her açılışta otomatik tarama ile bulur Eğer ki burada hiçbir disk tanımlanmış değilse, ana menüden “IDE HDD Auto Detection seçeneği ile BIOS’ umuzun disklerimizi tanımasını sağlayabiliriz Bu HardDisk tanıtma konusuna sonradan gireceğimiz için şimdilik kisa geçiyoruz
Disket sürücüler
Her PC’ de bir disket sürücü vardır ve o disket sürücüler bu bölümden tanıtılır PC’ mize Genelde (bir ara 288 MB’ lık disket sürücüler çıkmıştı, ama bunun diskleri yaygınlaşmadığından artık kullanılmıyor) disket sürücüler 144 MB, 35 inç olarak seçilir
Video
Bu, monitörünüzün tipi ile ilgili bir ayardır Eskiden 40 veya 80 sütunluk CGA veya mono monitörler varken bu işe yarardı Artık hep renkli VGA veya SVGA monitörler kullanıldığı için bu ayar EGAVGA olarak bırakılıyor
HaltOn
POST, yani BIOS’ un gerçekleştirdiği donanım testleri sırasında bir donanım hatası ile karşılaştırılırsa sistem durur HaltOn seçeneği ile bazı hataların dikkâte alınmamasını, POST işleminin devam ederek sistemin açılmasını söyleyebilirsiniz Bu seçenekler aşağıdaki gibidir:
No errors
POST hiçbir hatada durmaz
All errors
Bıos bir hata tespit ettiğinde POST durur ve size bu hatayı düzeltmeniz için uyarıda bulunur
All, But Keyboard
POST klavye hataları dışındaki hatalarda durur
All, But Diskette
POST disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur
All, But DiskKey
POST klavye ve disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur
Bellek Bilgileri
Bu alandaki bilgilerde bir değişiklik yapamazsınız Burada geleneksel (base), uzatılmış (extended) ve diğer bellek kapasiteleri hakkında
Bios ayarlarınmı çok iyi bilmek son kullanıcı için gerekli olmayabilir fakat bilgisayar kullanırken onun hakkında ne kadar çok bilgiye sahip olursak, bilgisayarımızın da o kadar sahibi oluruz ve karşılaştığımız sorunlarla daha çabuk ve bilinçli olarak başa çıkabiliriz
Bölüm 2
BIOS Features setup:
Bu bölümde sistem performansını artırmak veya bazı sistem özelliklerini tercihlerinize göre belirlemek için seçenekler bulunur Bazıları, anakartınızı tasarımına göre olduğu gibi (default) bırakılmalıdır
CPU Internal Core Speed
Bu sayfadaki ekran görüntüsünde görülmese de bazı anakartların özelliğine bağlı olarak burada işlemcinin hızı görülür Bazı BIOS’ larda bu değiştirilebilir bir seçenek değildir Ancak bazı anakartlarda işlemci terfileri için bu bir seçenek olarak verilmiştir ve işlemci hızını anakart üzerindeki karışık jumperlar ile değil, doğrudan BIOS yazılımından ayarlamanıza izin verir Bazı BIOS’ larda ana menüde CPU&CHIPSET SETUP adlı ayrı bir bölümü de yer alabilir
Virus Warning
Bu seçenek “Enabled konumuna getirilmişse diskin boot sektöründe veya bölmeleme tablosunda (partition table) kazara veya virüsler marifeti ile değişiklik yapılmasını engeller Boot virüsleri için güzel bir önlemdir Ancak diski FDISK ile biçimlenirken veya Windows kurulurken bu bölmeler de değiştirildiği için, bu seçeneği “Disabled konumuna getirmezseniz, diski FDISK ile bölmeleyip format atamazsınız Anakart kitapçığınızda bu seçeneğin sürekli “Disabled konumunda tutulması gerektiği de yazıyor olabilir Bunun nedeni, yeni işletim sistemlerinin bunu gerektirmesidir
CPU Internal Cache
Bazı BIOS’ larda “CPU Level1 cache olarak da görünür PII işlemcilerde önbellek işlemci üzerindedir Sık kullanılan bazı bilgiler disk veya sistem belleği (RAM) yerine, geçici olarak hızlı önbellekte tutulabilir Böylece bazı işlemler daha hızlı gerçekleştirilir Sisteminizin performansını artırmak için bu seçeneği sürekli “Enabled konumunda tutmalısınız
BIOS Update
BIOS yongası ile bütünleşik BIOS güncelleme modülünün işlemciye gerekli bilgileri iletmesini sağlar
CPU Fast String
Performansı artırır Bu yüzden “Enabled konumunda durmalıdır
Quick Power On Self Test
POST işleminin dört kez yerine (bazı PC’ lerde üç kez) bir kez yapılmasını sağlar Sistemin hızlı açılmasını sağlamak için “Enabled konumunda olması gerekir
BOOT Sequence
PC’ niz açıldığında BIOS’ un işletim sistemi için önce hangi sürücüye bakması gerektiğini söyler Sistemi açılış disketiyle açacaksanız, bu sırayı A, C olarak değiştirebilirsiniz Ama bu, açılışın biraz yavaşlamasına yol açar Hızlandırmak içinse C, A olarak durmalıdır Yeni BIOS’ larda (Celeron Board’ lardan başlayarak sonrakiler Bazı MMX anakartlarda da CDROM seçeneği bulunabilir) sistemin CDROM sürücüden veya diğer sürücülerden açılması için CDROM, E, F, LSZIP gibi seçenekler de bulunur
HDD Sequence SCSIIDE First
Bazı yeni BIOS’ larda SCSI ve IDE diskleri bir arada kullananlar için konulan bu yeni seçenek, SCSI’ ye ayarlandığında sistemin SCSI diskten açılmasını sağlar IDE ve SCSI sürücüler üzerinde birden fazla işletim sisteminin boot edilmesinde de kullanılabilir
Boot Up Floppy Seek
Bu seçenek “Enabled konumunda ise, açılışta disket sürücü bir kez aranır Ama “Disabled konumundaysa sistem ara sıra disket sürücüyü yoklayarak doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder Sisteminizin ara sıra işlemi kesip disket sürücüyü yoklamasını istemiyorsanız “Enabled konumuna getirin; çünkü DEFAULT ayarı “Disabled dır
Floppy Disk Access Control
Bazı BIOS’ larda bulunan bu ayar, sabit diskten disket sürücüye dosya kopyalanmasını engeller RW (ReadWrite) seçilmişse, diskete yazma yapılabilir ve disket okunabilir
IDE HDD Block Mode Sectors
Bu seçenek, disklerde veri transferi başına bir sektör yerine her transferde birden fazla sektörün işleme alınmasını sağlayarak disk performansını artırır Tüm yeni diskler bu özelliği destekler Bu tür yeni disklerde seçenek “HDD Max olmalıdır
Boot Up NumLock Status
Klavyenizin sağındaki numerik tuş dizisi klavyenizde NumLock tuşu basılı ise – rakamları yazmak için de kullanılabilir, ok ve fonksiyon (sayfa yukarıaşağı kaydırma, metin sonunabaşına gitme vs) tuşları olarak da BIOS’ ta bu seçeneği “On durumuna getirirseniz; sistem açıldığında NumLock tuşuna basmışsınız gibi olur ve numerik klavye rakamları yazar
Gate A20 Option
Bu seçenek, sistemin 1 MB üzerindeki uzatılmış belleği (extended memory) nasıl kullanılacağı ile ilgilidir “Fast seçilmişse, sistem yonga seti Gate A20 yi kontrol eder “Normal e ayarlanmışsa klavye denetçisindeki bir pin bunu denetler Gate A20’ yi fast olarak seçmek, özellikle Windows ve OS2 de sistem performansını artırır
Typematic Rate
Üç seçenek halinde bulunur (Bazı BIOS’ larda, “BIOS Features Setup ekranın sağ tarafında yer alır) Klavyede basılı tutulan bir tuşun tekrarlanma hızını ayarlayan bu seçeneklerden ilki ‘Typematic Rate Setting’ dir ve “Enabled konumuna getirildiğinde ikinci ve üçüncü seçeneklerin ayarlanabilmesini sağlar “Typematic Rate (charssec) adlı ikinci seçenek, klavyede bir tuşu basılı tuttuğunuzda, saniyede aynı karakterden kaç adet yazacağını belirtir Pek gerekli bir ayar olduğu söylenemez Üçüncü ayar olan Typematic Rate Delay ise, bir klavye tuşunu basılı tuttuğunuzda, aynı karakterin tekrarlanarak yazılması için arada kaç milisaniye süre olması gerektiğini belirler
Security Option
Siteminize ve BIOS Setup’ taki ayarlara başkalarının ulaşamaması için BIOS Setup’ tan nasıl şifre koyabileceğinizi yazının ilerleyen bölümlerinde öğrenebilirsiniz Bu seçenek ise bu şifrelerin sistem için mi yoksa BIOS Setup için mi olacağını belirler Burası önemlidir Hani bazen şifre koyduğunuz halde sisteminiz olağan durumunda açılır da akıl erdiremez, belki de sinirlenirsiniz “şifre koydum ama yürürlüğe girmedi dersiniz Bu gibi durumlarda buradaki ayar “Startup konumundadır Yapmamız gereken sadece Security Option’ a girip bu ayarımızı “System konumuna getirmektir
Diğer durumda şifre BIOS Setup’ a girmek için çalışır
PS2 Mouse Function Control
Yeni sistemlerde fare bir COM portuna değil, yuvarlak bir PS2 portuna bağlanır Bunun için bir PS2 mouse’ unuzun olması gerekir İşte bu ayar “Auto ise sistem açılışta PS2 fareyi tanır ve IRQ12’ yi bu fareye ayırır Aksi halde IRQ12 başka kartlara ayarlanabilir
PCIVGA Palette Snoop
Bazı grafik kartları (örneğin grafik hızlandırıcılar) standart VGA olmayabilir ve renkleri düzgün şekilde göstermeyebilir Bu ayarın “Enabled yapılması sorunu giderir Böyle bir sorununuz yoksa ayarın “Disabled olarak bırakılması önerilir
OS2 Onboard Memory 64MB
OS işletim sistemiyle birlikte 64MB’ tan büyük DRAM kullanıyorsanız, bu ayarı “Enabled yapın Aksi halde “Disabled olsun
Video ROM BIOS Shadow
Bu ayar “Enabled yapıldığında video BIOS’ unun ROM tipi bellekten RAM tipi belleğe aktarılmasını sağlar RAM tipi bellek ROM’ dan hızlı olduğu için, “Shadow adı verilen bu işlem sayesinde sistem performansı artar Hemen bu seçeneğin altında bir dizi bellek adresi göreceksiniz Bunlar ROM kullanan diğer kartlara aynı işlemi uygulamak içindir Ancak kitapçıklarına bakarak bu kartların hangi adresleri kullandığını öğrenmeli, ona gör bu seçenekleri “Enabled konumuna getirmelisiniz Çünkü bu işlem 6401024K arasındaki bellekten çalar
Bu bölümde anakartlar hakkında ince ayar bilgilerini ve gerçekten de işimize çok yarayacak olan, bizi uğraştırmaktan kurtaracak bazı ayarları öğreneceğiz Örneğin yazıcı, tarayıcı ya da faxmodem kurarken anakart üzerinde yapılması gereken bazı standart ayarlar, ayrıca dahili ve harici faxmodem kurarken hangi ayarlara başvuracağımızı, Ram’ lerle anakart arasındaki bağlantı noktalarını inceliklerini öğrenmiş olacağız
Bölüm3
CHIPSET Features Setup :
Anakartın yonga seti ile ilgili ayarlar bu kısımda bulunur Günümüzde çoğu anakartta bulunan yonga seti ve bellek ayarları ile ilgili seçenekleri bu bölümde inceleyeceğiz
EDO Auto Configuration
Bu ayar genelde default olarak 60 ns’ ye (nanosaniye) ayarlanmıştır Eğer EDO RAM tipimizi biliyorsak 50 ns’ lik ve 70 ns’ lik RAM’ imiz varsa buna göre ayarı 50 ya da 70 ns’ ye getirebiliriz EDO RAM ile ilgili diğer ayarlar teknik bilgi gerektirdiğinden olduğu gibi bırakmakta yarar var
SDRAM Configuration
Sistemimizde SDRAM tipi bellek kullanıyorsak ki, çoğumuz en az Celeron işlemcili PC kullanıyoruz ve Celeron PC’ lerden başlayarak SDRAM kullanılır Bellek hızımızı buradan belirleyebiliriz LX yonga setli anakartlarda 8, 10 veya 12, BX anakartlarda 100 MHz’ lik RAM kullanılıyor ve 6 ya da 8 ns olmalıdır SDRAM ile ilgili diğer bilgiler de teknik bilgi gerektirir Ayarları olduğu gibi bırakıyoruz
816 Bit IO Recovery Time
8 ve 16 bitlik ISA kartlar için zamanlama Default ayarlarda bırakılmalıdır
Memory Hole at 15M16M
Bu ayarı “Enabled yaparsak, belleğin 1516 MB arasındaki kısmını bu ayarı özellikle gerektiren ISA kartlara ayırır Sistemimizde ISA kart yoksa ve bu ayar hâlâ “Enabled sa sistem belleği 1 MB az gözükebilir Özel bir durum olmadıkça bu ayarı “Disabled olarak bırakmalıyız
PCI 21 Support
Bazı BIOS’ larda bulunan bu ayar, PCI 21 standardının desteklenmesini sağlar “Enabled konumunda bırakılmalıdır
DRAM are xx bits wide
Pariteli bellek kullanıyorsanız bunlar 36 bit’ lik olarak kabul edilir Örneğin iki pariteli bellek modülü varsa bu ayar 72 olarak görünür Paritesiz bellekler ise 32 bit’ liktir Yine iki bellek modülü varsa bu ayar 64 görünür
Data Integrity Mode
Hata düzeltmeli (ECC) bellek kullanıyorsanız bu ayar ECC yapılmalı, aksi halde NonECC olarak bırakılmalıdır
Onboard Serial Port 1
Birinci seri portun bellek adresini ve IRQ’ sunu gösterir Bazı dahili modemler bu portu (COM1) kullanır ve seri portun iptal edilerek dahili veriyoluna yönlendirilmesini gerektirir Bu durumda seri port “Disabled ayarına getirilir Seri Port 1’ in default bellek adresi ve IRQ’ su 3F8HIRQ4’ tür
Onboard Serial Port2
İkinci seri portun adresini ve IRQ’ sunu gösterir Seri port 1 için söylediklerimiz bu port için de geçerlidir Seri port 2’ nin default bellek adresi ve IRQ’ su 2F8IRQ3’ tür
On Board Parralel Board
Paralel portun bellek adresini ve IRQ sunu gösterir Default değeri, 378HIRQ7’ dir Bir PC’ ye paralel portlu giriş çıkış (IO) kartı bağlanarak paralel port sayısı üçe çıkarılabilir Ancak bu bellek adresi ve IRQ’ larında çakışma olmamalıdır
Paralel Port Mode
Default ayar “normal dir Bu, portun normal hızda, ama tek yönlü çalışmasını sağlar EPP Modu portun çift yönlü ve maksimum hızda çalışmasını, ECP çift yönlü ve maksimum veri transfer hızından daha hızlı çalışmasını, ECP+EPP modu ise normal hızda çift yönlü çalışmasını sağlar Özellikle tarayıcı, yazıcı gibi cihazlar bu modları kullanır
ECP DMA Select
ECP modu hızlıdır,ama bir DMA (Direct Memory AccessDoğrudan Bellek Erişimi) kanalının kendisine ayrılmasını ister Seri porta ECP veya ECP+EPP modlarından birini kullanan bir aygıt takmışsanız ve seri portu buna göre ayarlamışsanız, işte bu seçeneği default ayarı olan “Disabled dan çıkarıp DMA1 veya 3 kanalına ayarlamalısınız
UART2 Use Infrared
Bu ayar “Enabled konumuna getirildiğinde, anakart üzerindeki infrared özelliği devreye girer ve ikinci seri UART portu anakart üzerindeki infrared konnektörüne ayırır Infrared cihazlar, kablo gerektirmeden kızıl ötesi ışınlarla PC ile veri alışverişinde bulunurlar; ancak bunun için sisteme bu konnektör yardımı ile bir IrDA alıcısı bağlanmalıdır IrDA alıcımız yoksa bu ayarı “Disabled da bırakabiliriz
Onboard PCI IDE Enable
Bu ayarı kullanarak birincil IDE kanalını, ikincil IDE kanalını veya her ikisini birden (“boot seçeneği ile) aktif konuma getirebilirsiniz Normalde her iki IDE kanalını da açık tutmalısınız, ancak sadece SCSI sürücüye sahip sistemleri için her iki kanal da “Disabled konumuna getirilebilir
IDE MasterSlave PIODMA Mode
IDE kanalına (o veya 1) master ve slave olmak üzere ikişerden dört IDE sürücü bağlanabilir IDE aygıtları farklı modlara (0,1,2,3) sahip olduğu için bunların bağımsız olması gerekir Bu ayarı Auto konumuna getirirseniz, IDE sürücüleriniz optimum performansa göre ayarlanır
CPU Warnig Tempature
İşlemci ısısı kaç dereceye gelince sistemin alarm vereceğini belirler İşlemci ısısının üst ve alt baremini buradan belirleyebilirsiniz İşlemci ısısı buradaki limitleri aşarsa, sistemde kurulu uyarı mekanizması devreye girer
Current CPU Tempature
Anakartımızda ısı sensörleri varsa, işlemci ısısını gösterir
Current System Tempature
Sistemimizde (anakartın çeşitli yerlerinde) ısı sensörleri varsa, bu alan sistem ısısını gösterir
Current CPUFAN 123 Speed
Anakartımızın bu iş için bir denetleme sistemi varsa sistemimizdeki üç CPU fanının hızını gösterir
Bölüm4
Bu bölümlerde sistemimizin güç tüketimini yönetmeyi ve PCI veri yolu yuvalarını ayarlayarak PnP (Plug and Play), Tak ve Kullan işletim sistemlerinden yararlanmayı, ayrıca yapılan işlemleri kaydetmeyi ya da yanlışlık yaptıysak kaydetmemeyi, bilgisayar açılışına şifre koymayı detaylı bir şekilde öğreneceğiz
POWER Menegement Setup:
Power Menegament
Güç yönetim modlarının ana denetim masasıdır Ayarı “Max Saving e getirirseniz sistem kısa bir süre kullanılmadan durursa güç tasarruf moduna girer “Min Saving de aynı işlemin yürürlüğe girmesi daha uzun zaman alır “Disabled güç yönetim modunu devreden çıkarır “User Define seçeneği de el ile ayarlanabilir seçeneğini aktif kılarak kullanıcının kendi tercihlerini yapmasını sağlar
PM Control By APM
Sisteminizde Gelişmiş Güç Yönetimi yüklüyse bu seçeneği “Yes olarak ayarlamak güçten yapılan tasarrufu biraz daha artırabilir
Video Off Option
Bu seçenek monitörün ne zaman güç koruma tasarrufuna geçirileceğini belirler All Modes Off (tüm modlarda kapama); Always On (daima açık); Suspend Off (Suspend moduna kapama) ve Susp, Stby Off (Suspend ve standby moduna kapama) seçenekleri vardır
Video Off Method
Monitörün ne şekilde askıya alınacağını (uykuya geçeceğini) belirler Şu seçenekler olabilir DPMS, Blank Screen, VH Sync+Blank DPMS (Display Power MenegementGörüntü Güç Yönetimi) özelliği, ekran kartınızı –Tabii bu VESA DPMS özelliğini destekliyorsa denetler Blank Screen sadece ekranı karartır ve sadece güç yönetim özelliği olmayan monitörlerde kullanılır VH Sync+Blank seçeneği ekranı karartır veya yataydikey taramayı kapatır Yeni monitör ve ekran kartlarında DPMS seçeneği kullanılır
Video Off After
Sistemin sırayla düşük güç korumasından yüksek korumaya geçmişseniz, hangilerinde ekranın karartılacağını belirler
Modem Use IRO
Sistemi modem sinyali ile uyandıracaksanız yani uzaklardan telefonla evimizdeki PC’ yi açtırabiliriz Bu durumda modemin IRQ’ sunu seçmemiz gerekecektir
PM Timers
Bazı Bios’ larda, bu pencerenin çizgilerle sıralanmış ayrı bir bölümünde bulunan PM Timers ayarları güç yönetim zamanlamalarını belirler Bu bölümde ise diski güç tasarruf moduna geçiren “HDD Power Down süresi ve sistemin Uyku,Bekletme ve Askıya Alma (Doze Standby, Suspend) Modlarına geçmeleri için gerekli süreler ayarlanabilir Sistem bir aktivite olunca, örneğin klavyede basılan bir tuş ilgili IRQ kanalına sinyal gönderince tekrar harekete geçer
Power UP Control
Yine aynı pencerede ayrı bir bölmede yer alan bu grupta sistemin ne zaman otomatik açılacağı belirlenir “SoftOff özelliğine sahip anakartlarda sistem bir düğme ile veya yazılım aracılığıyla kapatıldığında elektrik doğrudan kesilmez sistem askıya alınır
PWR Button
