Adnan Menderes hayatı
Bir döneme adını veren siyaset ve devlet adamı 1895 yılında Aydın'da doğdu Annesi çevrenin en köklü ailelerinden olup Ali Rıza Paşa'nın kızıdır Babası Ethem Bey ise Aydın'da Tahrirat Kâtipliği görevini yürüttükten sonra çiftçiliğe başlamıştı Adnan Menderes, ailesinin tek çocuğu idi İzmir ve Aydın'ın işgali esnasında Yunanlılara karşı kurulan direniş hareketlerine yerine geçen kimse subay olarak katıldı Ege'nin en eski ailelerinden Evliyazâdelerin kızı ile evlendi ve üç oğulları oldu
Politika hayatına 1930 yılında Fethi Okyar'ın kurduğu Bağımsızlık Fırka'ya girerek atılmıştı Bağımsızlık Fırka'nın Ege çevresinde gördüğü büyük alaka, Çakır Beyli çiftliğinin sahibi Adnan Bey'i de bu partinin saflarına çekmişti Fakat ne var oysa Bağımsızlık Fırka çok geçmeden kendisini feshetmişti
Atatürk, bu partinin yarattığı büyük muhalefet cereyanının başlıca sebeplerini çağırmak için çıktığı Ege gezisi esnasında Aydın'a uğradığı zaman genç Adnan Menderes'i de tanımıştı Atatürk, sorduğu sorulara gayet cesur ve mantıklı cevaplar veren bu gencin üstünde özellikle durmuş ve fazla geçmeden kendisine Cumhuriyet Halk Müziği Partisi'ne katılması önerge edilmişti Ahali Partisi'ne katılan Adnan Menderes, 1931 seçimlerinde aday gösterilmiş ve milletvekili olarak parlamentoya katılmıştı
Adnan Menderes'in Meclis'e girdiği günden 1946 yılında Halkçı Parti'nin kuruluşuna değin geçen uzun ve kesintisiz milletvekilliği hayatı, kendi deyimi ile Kendi kendini yetiştirme devresioldu Bu yıllar içinde bir yandan Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirirken bir yanlamasına da parti ve parlamento içinde Türk sporunun asıl problemleriyle uğraştı Eski bir sporcu idi İzmir'de geçen eğitim devresi sırasında Karşıyaka takımında futbol ve basketbol sporlarıyla meşgul olmuştu Kendi kuşağının hükümet koltuklarını paylaştıkları Saraçoğlu'nun Başbakanlığı devrinde, Toprak Kanunu gibi bazı hareketler Menderes'i Irk Partisi içinde muhalefet safına itmiş ve sesi duyulmaya başlamıştı
Adnan Menderes, Celal Bayar'ın bir muhalefet partisi kurma niyetini açıklamasından sonradan, meşhur dörtlü takrire imzasını koyarak CHP'den curcunalı bir şekilde ayrıldı ve Demokrat Parti'nin kurucuları arasına katıldı O günden sonradan adı Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte duyulmaya başladı
1946 seçimlerini Demokrat Parti kazanamamıştı lakin Adnan Menderes'in adı tüm memlekete yayılmıştı 1950 seçimlerinde Demokrat Parti'nin iktidara gelmesiyle, Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından hükümeti kurmakla görevlendirildi Adnan Menderes, Halkçı Parti'nin on sene süren iktidarının birincil ve son başbakanı oldu
Menderes enerjik bir başbakan olarak o zamana dek adi düzenden dışarı çıkmasını başarmış, halkla ilişkilerini son günlerine kadar devam ettirmesini bilmişti 27 sene iktidarda kalan CHP, DP'nin bütün tersine, fazla bürokratlaşmıştı Ona oranla halka dayanmasını beceren bir partinin başında Menderes hiç şüphe değil ancak büyük ve bulunmaz bir şansa sahipti Ne var oysa özgür teşebbüs ve özel sektöre öncelik tanıyan Menderes politikasının birincil hızı kaybolup çoğu eski arkadaşları Menderes'ten ve partisinden yavaşça uzaklaşmaya başlayınca gitgide yalnızlaşan enerjik ve devingen adamda bir hırçınlaşma başgösterdi Ekonomik şart da onun iktidarının ilk yıllarındakinden çok ayrı bir manzara arzediyordu Ve Menderes ile memleket aydınları aralarında aşılmaz engeller meydana gelmeye başladı Nihayet söz, us ve basın özgürlüklerini kısıtlayan kanunların çıkışıyla öğrenci hareketlerinin patlak vermesi Adnan Menderes'i ansızın bire şiddet bir duruma sokuverdi İşte Halkçı Parti'nin dört kurucusundan biri genel başkanı ve on takvim başbakanı olan Adnan Menderes 27 Mayıs 1960'a böyle geldi
27 Mayıs Devrimi'yle beraber, anayasayı çiğnemek suçundan bütün arkadaşlarıyle birlikte Yassıada'da kurulan Yargı Divanına sevkedildi Yapılan duruşmalar sonunda suçlu görülerek idama mahkum edildi
1 yıl 3 ay 21 gün Yassıada'da tutsak kalan Adnan Menderes, hakkındaki idam kararının tasdikinden 36 saat daha sonra 17 Eylül 1961 pazar günü öğleden sonra mahkumlar adası İmralı'da asılmak suretiyle idam olundu Mezarı, Yassıada'da kurulan Yargı Divanınca vefat cezasına çarptırılan iki bakan arkadaşı Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Engebeli ile birlikte İmralı adasından, yıllar daha sonra İstanbul Vatan Caddesi'ndeki Abide Mezar'a nakledildi *
Bir döneme adını veren siyaset ve devlet adamı 1895 yılında Aydın'da doğdu Annesi çevrenin en köklü ailelerinden olup Ali Rıza Paşa'nın kızıdır Babası Ethem Bey ise Aydın'da Tahrirat Kâtipliği görevini yürüttükten sonra çiftçiliğe başlamıştı Adnan Menderes, ailesinin tek çocuğu idi İzmir ve Aydın'ın işgali esnasında Yunanlılara karşı kurulan direniş hareketlerine yerine geçen kimse subay olarak katıldı Ege'nin en eski ailelerinden Evliyazâdelerin kızı ile evlendi ve üç oğulları oldu
Politika hayatına 1930 yılında Fethi Okyar'ın kurduğu Bağımsızlık Fırka'ya girerek atılmıştı Bağımsızlık Fırka'nın Ege çevresinde gördüğü büyük alaka, Çakır Beyli çiftliğinin sahibi Adnan Bey'i de bu partinin saflarına çekmişti Fakat ne var oysa Bağımsızlık Fırka çok geçmeden kendisini feshetmişti
Atatürk, bu partinin yarattığı büyük muhalefet cereyanının başlıca sebeplerini çağırmak için çıktığı Ege gezisi esnasında Aydın'a uğradığı zaman genç Adnan Menderes'i de tanımıştı Atatürk, sorduğu sorulara gayet cesur ve mantıklı cevaplar veren bu gencin üstünde özellikle durmuş ve fazla geçmeden kendisine Cumhuriyet Halk Müziği Partisi'ne katılması önerge edilmişti Ahali Partisi'ne katılan Adnan Menderes, 1931 seçimlerinde aday gösterilmiş ve milletvekili olarak parlamentoya katılmıştı
Adnan Menderes'in Meclis'e girdiği günden 1946 yılında Halkçı Parti'nin kuruluşuna değin geçen uzun ve kesintisiz milletvekilliği hayatı, kendi deyimi ile Kendi kendini yetiştirme devresioldu Bu yıllar içinde bir yandan Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirirken bir yanlamasına da parti ve parlamento içinde Türk sporunun asıl problemleriyle uğraştı Eski bir sporcu idi İzmir'de geçen eğitim devresi sırasında Karşıyaka takımında futbol ve basketbol sporlarıyla meşgul olmuştu Kendi kuşağının hükümet koltuklarını paylaştıkları Saraçoğlu'nun Başbakanlığı devrinde, Toprak Kanunu gibi bazı hareketler Menderes'i Irk Partisi içinde muhalefet safına itmiş ve sesi duyulmaya başlamıştı
Adnan Menderes, Celal Bayar'ın bir muhalefet partisi kurma niyetini açıklamasından sonradan, meşhur dörtlü takrire imzasını koyarak CHP'den curcunalı bir şekilde ayrıldı ve Demokrat Parti'nin kurucuları arasına katıldı O günden sonradan adı Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte duyulmaya başladı
1946 seçimlerini Demokrat Parti kazanamamıştı lakin Adnan Menderes'in adı tüm memlekete yayılmıştı 1950 seçimlerinde Demokrat Parti'nin iktidara gelmesiyle, Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından hükümeti kurmakla görevlendirildi Adnan Menderes, Halkçı Parti'nin on sene süren iktidarının birincil ve son başbakanı oldu
Menderes enerjik bir başbakan olarak o zamana dek adi düzenden dışarı çıkmasını başarmış, halkla ilişkilerini son günlerine kadar devam ettirmesini bilmişti 27 sene iktidarda kalan CHP, DP'nin bütün tersine, fazla bürokratlaşmıştı Ona oranla halka dayanmasını beceren bir partinin başında Menderes hiç şüphe değil ancak büyük ve bulunmaz bir şansa sahipti Ne var oysa özgür teşebbüs ve özel sektöre öncelik tanıyan Menderes politikasının birincil hızı kaybolup çoğu eski arkadaşları Menderes'ten ve partisinden yavaşça uzaklaşmaya başlayınca gitgide yalnızlaşan enerjik ve devingen adamda bir hırçınlaşma başgösterdi Ekonomik şart da onun iktidarının ilk yıllarındakinden çok ayrı bir manzara arzediyordu Ve Menderes ile memleket aydınları aralarında aşılmaz engeller meydana gelmeye başladı Nihayet söz, us ve basın özgürlüklerini kısıtlayan kanunların çıkışıyla öğrenci hareketlerinin patlak vermesi Adnan Menderes'i ansızın bire şiddet bir duruma sokuverdi İşte Halkçı Parti'nin dört kurucusundan biri genel başkanı ve on takvim başbakanı olan Adnan Menderes 27 Mayıs 1960'a böyle geldi
27 Mayıs Devrimi'yle beraber, anayasayı çiğnemek suçundan bütün arkadaşlarıyle birlikte Yassıada'da kurulan Yargı Divanına sevkedildi Yapılan duruşmalar sonunda suçlu görülerek idama mahkum edildi
1 yıl 3 ay 21 gün Yassıada'da tutsak kalan Adnan Menderes, hakkındaki idam kararının tasdikinden 36 saat daha sonra 17 Eylül 1961 pazar günü öğleden sonra mahkumlar adası İmralı'da asılmak suretiyle idam olundu Mezarı, Yassıada'da kurulan Yargı Divanınca vefat cezasına çarptırılan iki bakan arkadaşı Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Engebeli ile birlikte İmralı adasından, yıllar daha sonra İstanbul Vatan Caddesi'ndeki Abide Mezar'a nakledildi *