Zamanında animasyonlar, tarayıcı oyunları ve interaktif içeriklerle eş manalı bir hale gelen Adobe Flash Player, bilindiği üzere 2021’in Ocak ayında kullanıma büsbütün kapatıldı. 10 yılı aşkın bir süreç içerisinde kimsenin bilgisayarından eksik etmediği bu yazılım, kayda paha bir kitleye ulaşarak 2011 Avrupa’sındaki internet tarayıcılarının yüzde 90’ında bulunuyordu. Günümüzde ise kurumsal alanlar haricinde ismi unutulmaya yüz tutmuş Adobe Flash’ın ilgi alımlı hikayesine siz okurlarımızla birlikte bir bakış atmak istedik. Dilerseniz başlayalım.
90’lı yıllarda internet süratle büyüyordu ancak internetin giriş kapısı olarak nitelendirilen tarayıcıların bu sürate pek ayak uydurduğunu söyleyemeyiz. Çünkü internet üzerinden paylaşılmak üzere tasarlanan yeni belge cinsleri o vaktin tarayıcılarında efektif bir halde çalışmıyordu. Bu sorunun tahlili için çeşitli adımlar atılırken eklenti kavramı karşımıza çıktı. Bilgisayarlarda bağımsız olarak çalışmayan eklentileri tarayıcıların birtakım eksikliklerini kapatmaya yönelik ekstra fonksiyonlar sunan küçük uygulamalar olarak tanımlamak pek yanlış olmaz. Bilhassa görüntü içerikler kelam konusu olduğunda yaşattıkları kimi sorunlara karşın bu eklentilerden faydalanmak gerekiyordu. Başka taraftan çevirmeli ağ çağında, her ekranın çözünürlüğünü tam olarak kullanan görüntüler bir mucize üzere görünmekteydi. Özetle, yaratıcı internet kültürünün oluşması için büyük bir yeniliğe gereksinim vardı ve bu yenilik kestirim edebileceğiniz üzere Adobe Flash yazılımından oburu değil.
Charlie Jackson, Jonathan Gay ve Michelle Welsh tarafından 1993 yılında FutureWave isimli bir şirket kuruldu. FutureWave, grafik tabletlere yönelik birinci işletim sistemlerinden biri olan PenPoint için SmartSketch çizim uygulamasını geliştirmişti. SmartSketch ile günümüzün çağdaş SVG formatına emsal biçimde vektörel grafiklere dayalı çizimler oluşturulabiliyordu. Küçük yahut büyük ekranlarda görüntülendiğinde tıpkı kaliteye sahip görseller hazırlamak, tasarım kesiminin o vakitler üstünde durduğu kıymetli kriterlerden biriydi.
PenPoint, gereğince takviye göremediğinden ötürü başarısız olunca, SmartSketch uygulaması Windows ve Mac işletim sistemlerine taşındı. Daha sonraki süreçte FutureWave idaresi, programın kullanıcı yelpazesini genişletmeyi hedeflediğinden SmartSketch’e birtakım animasyon yetenekleri ekledi. Artık farklı özelliklere sahip olan SmartSketch’in isminde de değişikliğe gidildi ve uygulama, 1995 yılında FutureSplash Animator olarak yayınlandı. Mevzunun ironik tarafı, birebir yıl içerisinde Adobe’a, Flash’ın atası niteliğindeki uygulamanın imalcisi FutureWave’i satın alma teklifi götürülmüş lakin şirket bunu reddetmişti. Adobe bu yatırımı değerlendirmediği için rakibi ise harekete geçmekten geri kalmayacaktı.
1996’da piyasaya sürülen FutureSplash Player eklentisi, FutureSplash Animator ile oluşturulan içerikleri çalıştırmasının yanı sıra, web uygulamaları geliştiren en büyük şirketlerden biri pozisyonundaki Macromedia’nın Shockwave Player yazılımıyla da kıyasıya rekabet ediyordu. İnternetteki ağır evrak tiplerini oynatabilen ve hatta CD oyunlarında bile kullanılan Shockwave Player’a karşı güçlü bir alternatif niteliğindeki FutureSplash Player, Macromedia cephesinin dikkatini çekmişti. Bunun nedeni, FutureSplash ortamının hudutlu animasyon kullanımı ile şaşırtan derecede küçük boyutlu evrak çıktıları oluşturabilmesiydi.
FutureSplash, örneğin sabit bir art plan üzerinde hareket eden bir objeyi göstermek için o objeye ilişkin farklı yerlerde onlarca yahut yüzlerce kare çizime gereksinim duymaz; sırf bahsedilen objeyi taşımak için gerekli yönergelere sahip olması gerekir. Bu sayede FutureSplash, yüzlerce kilobayt belgeyle çok sayıda çizimi kullanmaya kıyasla, birkaç dakika uzunluğunda görüntüler oluşturabiliyordu. Bu üzere diğer avantajları sayesinde çeşitli bölümlerdeki en büyük şirketlerin web sitelerinde dahi FutureSplash kullanılmıştı. Buna Microsoft ve Disney üzere firmaları pekâlâ örnek gösterebiliriz.
1996 yılının sonlarına hakikat, Macromedia; FutureWave’i bünyesine katmış, FutureSplash ismini da Flash olarak kısaltma kararı almıştı. Ayrıyeten FutureSplash Animator ise Macromedia Flash olarak tekrar yayınlandı.
Ertesi yıl Flash, internete özel birinci çizgi dizi olarak kabul edilen The Goddamn George Liquor Program’ı oluşturmak için kullanıldı. Daha sonraki süreçte öbür bir prensip de mesken sahipliği yapan yazılım, ABD merkezli kablolu televizyon kanalı Showtime’ın WhirlGirl dizisinin yayınlamasında da öncü oldu. Flash ile tasarlanan WhirlGirl, hem internette hem de kablolu TV ağında izleyicilere sunulan birinci içerik olarak tarihe geçmişti. Bunlar haricinde TV’de yayınlanan Flash tabanlı çizgi diziler ortasında The Powerpuff Girls, My Little Pony: Friendship Is Magic ve Foster’s Home for Imaginary Friends üzere tanınan üretimlerin olduğunu da hatırlatalım.
Macromedia idaresinde gelişen Flash ortamı, hem dizayncılar hem de izleyiciler ve kullanıcılar için gitgide daha ilgi cazip bir hale geliyordu. Bunun en tanınan örneği, 1999’da Joe Cartoon tarafından yayınlanan ve internetin birinci viral içeriklerinden biri olan “Frog in a Blender” idi. Konusundan çok hudutlu animasyonla ortaya çıkan tasarım, periyodun kıymetli atılımlarından biri olarak görülüyordu. Frog in a Blender’a ek olarak, tıpkı yıl Tom Fulp tarafından geliştirilen ve NewGrounds’ta yayımlanan aksiyon-macera oyunu Pico’s School, Flash’ı tanınan bir oyun platformuna; NewGrounds sitesini ise tarayıcı oyunlarının merkezine dönüştürmüştü. Bu noktada, Macromedia Flash’ın dayanağıyla internetin genişlediğini rahatlıkla söyleyebiliriz.
2000’lerin başında yayınlanan Macromedia Flash 5, obje yönelimli programlama lisanı olan ActionScript dayanağını kazandığında, teknik açıdan karmaşık ve ayrıntılı; nitelik konusunda ise kaliteli tarayıcı oyunları geliştirmenin önü açılmıştı. Bu yenilikle birlikte Alien Hominid, Farmville, Club Penguin ve Meat Uzunluk üzere Flash platformunu kullanarak büyük kitlelere hitap eden oyunların çıktığını belirtelim. Yazılım, bu yeni sürümüyle birlikte kullanıcıların bilgisayarlarından eksik edemeyeceği bir form haline gelmişti. Çünkü 2005 yılında, görüntü barındırma servisi YouTube kullanıma açıldı ve büyük ilgi gördü. YouTube’daki görüntüleri izleyebilmek için Flash’ın kullanılması da zarurî olduğundan, o yıl internete bağlı bilgisayarların büyük bir çoğunluğuna Flash yüklenmişti.
Diğer taraftan bilgisayarlardaki egemenliğini cep telefonlarına da kaydırmak isteyen Macromedia, taşınabilir platformlar düşünülerek hazırlanan Flash içerikleri taşınabilir aygıtların kararlı bir formda oynatabilmesi için Flash Lite uygulamasını 2003 yılında telefon üreticilerine sunmuştu.
Tüm bu yaşananların sonunda Adobe, Flash’ın katlanarak artan muvaffakiyetini göz gerisi edemedi ve 2005 yılında daldaki rakibi Macromedia’yı 3.4 milyar dolara satın aldı. Flash bayrağı artık Adobe’un elindeydi.
“Flickr’a Ne Oldu?” başlıklı makalemizde de Apple’ın iPhone ile tüm teknoloji dünyasında tesir bıraktığından bahsetmiştik. Bu aygıt, toplumsal medya tecrübesini büsbütün yenilediği üzere, interaktif içeriklere olan bakışı da bir çırpıda değiştirmeyi başardı. Apple’ın, taşınabilir bilgi süreçte ihtilal yaratma maksadıyla iPhone’u piyasaya sürdüğünü biliyoruz fakat Flash, bu denklemin hiçbir vakit bir kesimi olamadı ve teknoloji tarihinin en büyük yıkılışına sahne oldu.
Adobe’un Flash’ı devraldıktan sonra geliştirdiği birinci sürüm, Photoshop entegrasyonuna ve Adobe Illustrator’daki emsal çizim araçlarına sahipti. Nitelik bakımından düzey atlayan Flash ile birebir yıl birinci iPhone, Flash takviyesi olmaksızın piyasaya sürüldü. Periyodundaki akıllı telefonlara nazaran tam teşekküllü bir internet tarayıcısına sahip olmasına karşın iPhone, o vakitler çok yaygınlaşmış Flash tabanlı web sitelerini desteklemiyordu. Bu durum Youtube’un iPhone’larda çalışmayacağı manasına geldiğinden Google, süratli bir biçimde karar alarak, iPhone ile ulaşabileceği kullanıcı kitlesini kaybetmemek ismine Youtube’daki görüntüleri H.264 formatına dönüştürdü. H.264 formatı sayesinde iPhone aygıtların YouTube görüntülerini özel uygulama içinde oynatabilmesinin önü açılmıştı ve Google’ın iPhone için YouTube uygulamasını da kısa mühlet içerisinde yayınladığını hatırlıyoruz.
iPhone ihtilalinden sonraki yıl, web sitelerin iskeleti pozisyonundaki kodlama lisanı HTML5 dikkatleri üzerine toplamıştı. HTML5 ile kodlanan sitelerde Flash’ın birçok yeteneği rastgele bir ekstra eklenti olmadan rahatlıkla kullanılıyordu. HTML5’in bunu ActionScript ile misal halde çalışan fakat ondan çok daha özgür ve geniş bir kullanım alanı vadeden JavaScript ahengiyle yaptığını da belirtmeden geçmeyelim. HTML5 gelişmesinden sonra Adobe’a yapılan tenkitlerin birçok, Flash’ın tarayıcıların algılayamayacağı ya da kimi durumlarda silemeyeceği çerezler oluşturmasıydı. Adobe Flash, Apple’dan sonra HTML5 yeniliğinden de büyük bir darbe almıştı.
2008’in sonlarında Adobe, oyunlar üzere Flash içeriğin yahut Varlıklı İnternet Uygulamalarının (RIA) farklı işletim sistemlerindeki varsayılan çalıştırılabilir evrak formatı içerisinde kullanılmasını sağlayan AIR ismindeki yazılımını piyasaya sürdü. Açılımı “Adobe Integrated Runtime” olan bu programı geliştiriciler, çapraz platform olarak çalışabilen web uygulamaları oluşturmak için kullanırdı. Adobe AIR’ın en büyük avantajı ise Flash Lite gereksinimini ortadan kaldırmasında saklıydı.
Adobe’un, Flash’ın büsbütün fonksiyonel bir taşınabilir sürümünü geliştirmesi uzun yıllar aldı ve Apple’ın kurucusu Steve Jobs bu durumdan pek hoşnut değildi. Teknoloji devinin 2010’daki birinci iPad duyurusunun akabinde Steve Jobs, Apple imzalı taşınabilir aygıtlarının Flash’ı asla desteklemeyeceğini Flash Üzerine Düşünceler başlığıyla yayınladığı açık mektubunda duyurmuştu. Mektubunda bu kararın nedeni olarak Flash’ın performans, güvenlik ve pil ömrü problemleri yaşatabileceğine değinen Steve Jobs, Flash platformunun “kapalı bir sistem” olduğu da argüman edince tenkitlerin maksadı haline gelmişti. Zira kapalı sistem kavramı iOS için de bir nevi geçerliydi.
Steve Jobs’ın 29 Nisan 2010’daki yayınladığı mektuptan yaklaşık iki ay sonra YouTube taşınabilir platformlarda HTML5 tabanlı oynatıcıya geçti. Öteki yandan Apple birinci başta iOS için Flash tabanlı uygulamaların geliştirilmesine müsaade vermese de ilerleyen devirde bu yasağı biraz yumuşatma yoluna gitmişti. 2011’de Adobe, Flash Player’ı iOS’tan sonra Android ekosistemine kazandırmayı başardı lakin geri dönüşler pek olumlu değildi. Çünkü uygulamanın Android versiyonu, performans konusunda hayal kırıklığı yaratmış, haliyle Jobs’ın görüşlerini de doğrulamıştı. Tüm bu yaşanılanların sonunda Adobe, 2011’in Kasım ayında taşınabilir aygıtlar için Flash Player projesini iptal etmek zorunda kaldı.
Apple’a karşı dokunaklı bir kayıp yaşayan ve yapısı prestijiyle taşınabilir aygıtlara uygun olmayan Adobe Flash, bilgisayarlarda uzun vakit boyunca büyük bir kitle tarafından kullanılmaya devam etti. Hatta web ortamındaki Flash oyunlarda ve uygulamalarda GPU hızlandırmalı 3D grafikler oluşturmak için Stage3D isminde bir API sunan Adobe, çöküş periyodundaki Flash’a en parlak günlerini yaşatmıştı. Stage3D’ye rakip olarak JavaScript temelli ve daha inançlı WebGL’in çıktığının da altını çizelim.
Adobe Flash kelam konusu olduğunda Apple’ın duruşuna nazaran hareket eden YouTube, 2015 yılında ise görüntü oynatıcısını tüm aygıtlarda varsayılan olarak HTML5’e taşıdı. Dünyanın en büyük görüntü servisinin Flash Player ile tüm iplerini koparmasının akabinde Adobe, içerik üretim emelli kullanılan Flash altyapısını ise zararın neresinden dönersek kâr kanısıyla “Animate” olarak tekrar farklı bir marka haline getirdi. 2017’den üç yıl sonra da Flash Player dayanağının kesileceği açıklandı.
Adobe’un duyurusunu takiben, tüm çağdaş web tarayıcılarında Flash tabanlı içerikler engellendi. Pandeminin tesirli olduğu devirde kullanıcıların hayatından büsbütün çıkan Flash Player, son aldığı yamayla 2 Ocak 2021 tarihinden sonra büsbütün fonksiyonsuz bir hale gelerek kapatıldı. Sonraki vakitlerde ise Microsoft, Flash Player’ı Windows’tan kaldıran mecburî bir güncelleme yayınladı.
Günümüzde Flash, reklam göstermek ve kullanıcılardan şahsî data toplamak emeliyle Çin’de faal olarak kullanılıyor. Ayrıyeten Adobe’un, kurumsal işlere yönelik olarak Flash’ı desteklemeye devam etmek için Harman şirketiyle birlikte çalıştığını biliyoruz.
Flash ile alakalı öbür bir ilgi cazip bahsin ise Flashpoint projesi olduğunu söyleyebiliriz. İnternetteki eski tarayıcı oyunlarının kaybolmasını istemeyen istekli bir kümenin geliştirdiği bu proje, Flash Player ve başka tarayıcı eklentilerine dayanan oyunları ve uygulamaları korumak için oluşturulmuş. Şimdiye kadar 900GB boyutunda, 100.000’den fazla oyunun bir ortaya getirildiği bu paketi denemek istiyorsanız Flashpoint’in ana uygulamasını edinmeniz kâfi.
Hepimizin kullandığı Flash Player’ın uzun soluklu seyahatini sizlerle birlikte irdelemiş olduk. Fikirlerinizi yorumlarda bizlerle paylaşmayı lütfen unutmayın.
