Afazili hastalar

Afazi rastgele bir dimağ hasarına bağlı olarak ve çoklukla sol serebral hemisferde ortaya çıkar(Topbaş ve Maviş 2007). En çok orta serebral arter lezyonları, tromboemboliler, intraserebral yahut subaraknoid kanama yapan nedenler ile dimağ tümörleri, baş travması, enfeksiyon illetleri yahut apseler, ilerleyici ve hasarlayıcı dimağ marazları, devamlı olmayıp aralıklarla görülen ateş, nöbet üzere intermitan illetler afaziye neden olarak görülürler. Çoğunlukla yetişkin ve yaşlılarda görülse de, gençler ve çocuklarda da ortaya çıkabilir. Bu yüzden, afazi yalnızca ileri yaş öbeğini etkileyen bir lisan bozukluğu olarak anılmaz lakin güzelleşme sürecinde yaşın kıymetli bir faktör olduğu bilinir (Maviş ve Özbabalık 2006).

Afazinin Görülme sıklığı, Türkiye’de dimağ buhranı vakalarının %71’i dimağ enfarktüsü, %29 kadarı ise dimağ kanamasıdır. Yaşayanların %60-65’inde kalıcı özürlülük durumu saptanmıştır. Türkiye’de her yıl 125.000 dimağ buhranı yaşanmaktadır. Türkiye’de afazinin görülme sıklığının çok olduğu varsayım edimekteyse de, nispeti hakkında haberimiz yoktur (Topbaş ve Maviş 2007).

Sınıflama

Broca afazi

Bu afazi tipi çeşitli kombinasyonlarda farklı bileşenleri içerir./Hastalar başlangıçta suskun, sesletimleri bozuk, spontan konuşmaları, tekrarlama ve isimlendirmeleri zayıf tutuk afazi olarak bilinirler. Ağır bir okuma zayıflığı gözlenir. / Fiil isimlendirme nesne isimlendirmeden daha berbattır. Tekrarlama bozuktur ve dilbilgisel hatalariçerir.^Hastalarda yüz ve kolda felç bacaktakine nazaran daha sarihtir. İşitsel anlamaları çok âlâ değildir. Afazili bireyler katiyetle konuşamayan ya da kendilerini olağana yakın bir lisan tasarrufu ile yavaş ve tutuk tabir etmeye çalışan insanlardır. Brocaalanı afazisi, yalnızca 44. alan lezyonu ile sonludur (Topbaş ve Maviş 2007).

Wernicke afazisi

Wernicke afazili bireylerin nispeten akıcı konuşmaları ancak bozulmuş tekrarlama yetileri fark edilir. Konuşmadaki akıcılığa karşın, konuşma içeriği anlamlılık açısından boştur. Kendilerine mahsus sözcük tasarrufları yüzünden konuşmaları jargon doludur. İşittiklerini anlamaları bozuktur. Gramer tasarrufları nispeten uygun korunmuştur.Okuma yetileri ekseriyetle korunmuş olsa da konuşma çıktılarına misal zayıflıkları stantlar. Wernicke afazisine sebep olan lezyon tarafı çeşitlidir. Çoklukla, Sylvianfisüre yakın olan superior temporal gyrus lezyonu hikayeden sorumludur (Topbaş ve Maviş 2007).

Kondüksiyon afazi (Conduction aphasia)

Kondüksiyon afazili bireylerde lisan üretimi akıcı fakat isimlendirme ve tekrarlama hasarlıdır. Cürüm farkındalığına bağlı olarak yanlışları düzeltme çabaları gözlenir. Bireylerin sözcük bulma güçlükleri ve tereddütleri sıklıkla gözlenir. Sesli okuma ve yazma yetileri göreceli bozulmuştur. Kimi bireylerin yazılı anlatımları çok düzgün, kimilerinin ise okuma yetileri roman okuyabilecek kadar şaşırtıcıdır (Topbaş ve Maviş 2007).

Kondüksiyon afazide supramarginal girus ve angular girus epey etkilenmiştir. İyileşmeleri beklenir lakin sesbilgisel ve semantik açıdan zayıflıklarının devam etmesi muhtemeldir (Topbaş ve Maviş 2007).

Küresel afazi

Afazinin bu tipinde bireylerin işitsel meale, isimlendirme, tekrarlama ve konuşma üretiminde zayıflıkları vardır. Dimağ buhranı, tümör, demans yahut vesair nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilirler.Global afazide epey geniş serebral hemisfer bunalımları beklenir. Enfarkt tipik olarak, internal karotid arter ya da orta serebral arter tutulumunu gerektirir. Sonuçta, sol hemisferin büyük bir kısmı yahut üçte ikisi hasarlanır. Anterior ve posterior serebral arterler korunmuş olabilirler. Yüzde ve kolda bacağa nazaran daha tutulumlu sağ felç neredeyse bir kural üzere ortaya çıkar ve sağda yarı görme ortamı kaybı vardır. Bu bireylerin devir içinde Broca yahut anomik afaziye dönüşme mümkünlüğü vardır ve terapiden kesin faydalanırlar (Topbaş ve Maviş 2007).

Pür sözcük sağırlığı (Pure word deafness)

Pür sözcük sağırlığı olan hastalar sağır değildirler lakin konuşulan lisanı anlamazlar. Meğer konuşmaları ve yazılı lisanı kullanma yetileri korunmuştur. 1. temporal girusun her iki yanı ya da Heschl gyrusalanı hasarı bu afazi tipine yol açar (Topbaş ve Maviş 2007).

Transkortikal afaziler

Afazinin bu tipinde tekrarlama yetisi korunmuş, öteki yetilerin birden fazla bozulmuştur. Bir noktaya kadar konuşulanı anlayabilirler ancak konuşma çıktıları yahut isimlendirme yetileri çok azalmıştır. Bilhassa bacaklarda zayıflık ile ilişkilendirilen lezyon anterior serebral arterden kaynaklanan bunalım sonrası oluşur (Topbaş ve Maviş 2007).

Transkortikal duyusal afazide bireyler akıcı konuşabilirler lakin tamamıyle anlayamazlar, isimlendirme yapamazlar, konuşmaları mealli değildir (Topbaş ve Maviş 2007).

Transkortikal mikst afazide, bireyler yalnızca tekrarlayabilir; anlamadan ve spontan üretme yapamadan yalnızca söyleneni yankılama yapabilirler. Bu tip afazi Alzheimer’in ve demansın ileri evrelerinde görülebilir. Dimağ buhranı ardında ise parieto-oksipital kodeksin her iki taraf lezyonu yahut left temporo-oksipital kodeks lezyonu ile odaya çıkabilir.

Transkodikal motor afazi’nin konuşmayı başlatmada sorunu vardır. Gramerleri bozuk, sözcük öbekleri az ve kısadır. Başlangıçta hiç konuşma olmayabilir (Topbaş ve Maviş 2007).

Anomik afazi (Anomic aphasia)

Anomik afazi; korunmuş tekrarlama, akıcı konuşma ve adlandıramama yetisi ile karakterizedir.Dorsolateral frontal korteks, posterior temporo-oksipital korteks ya da talamus lezyonları üzere çoklu dimağ ortamlarının etkilenmesi laf konusu olabilir. Sol anterior temporal lezyon da anomik afaziye yol açabilir (Topbaş ve Maviş 2007).

Öteki bir sınıflama ise,
Motor afazi – konuşma yeteneğinin bozulması.
Sensör afazi – söylenenleri manaya yeteneğinin bozulması.
Total afazi. Hastada hem manaya, hem konuşma bozuklukları gözlemlenir.
Amnestik afazili hastalar nesnelerin isimlerini unuturlar. Onlar bir kelimeyi söylemek mahalline onun uzun tanımını verirler, ancak sözün kendisini hatırlayamazlar. Bazen bu hastalar gereken kelimeyi bulamaz ve bu sözün tarafına birebir kavram ortamından öbür bir söz söylerler (Sediyeva 2004).

Savaş Çelik
Uzm. Lisan ve Konuşma Terapisti

KAYNAKÇA

1. KARGIN, T. (1993) Afazi.
2. Özbabalık, D. Ve Maviş, İ . (2006). Yaslılıkta Nörolojik Temelli Muhabere Meseleleri ve Lisan ve Konusma Terapisi.
3. SADİYEVA, G. (2004) Dimağ Hasarı Geçiren Türk1 Hastaların Lisan Bozukluklarının Dilbilim Açısından İncelenmesi.

4. Topbaş S.S., Maviş İ. (2007) Afazi - Apraksi - Dizartri: Lisan ve Konuşma Terapisi Alıştırma KitabıAnakara, Detay yayıncılık