Afganistanın tarihi hakkında bilgi
Afganistan tarihi
Afganistan, sahip olduğu coğrafi konumdan dolayı tarih boyunca ceşitli milletlerin istila ve işgaline maruz kalmıştır MO 500lu yıllarda ilk defa İranlılarca işgal edilen bolge, daha sonra Buyuk İskender orduları tarafından ele gecirilmiştir Arkasından bolgede Baktriana Devleti kurulmuştur Bu devlet, kurulmasından yaklaşık bir asır sonra Hindistanda bulunan Candragupta devletli ile mucadele etmek zorunda kalmıştır
Baktriana Devleti, bu mucadele ve kuzeyden gelen baskılar sonucu, MS 50de yıkılmıştır Boylece bolge, batıdan gelen tehlikeleri atlattıktan sonra kuzeyden gelen kavimler tarafından tehdit edilmeye başlamıştır Bolge; 50125 yılları arası Turk asıllı oldukları tahmin edilen İskit ve 125480 yılları arasında ise, Kuşanların hakimiyet altına girmiştir
480 yılından sonra Afganistanın yeni hakimleri, başka Turk kavimleri olmuştur Once Akhunlar, bu topraklara yerleşmiş; ancak Gokturklerin baskısı sonucu 4 yyda hakimiyetlerini kaybetmişlerdir Daha sonra Akhunlar, bolgede kalmış ve Halaclar olarak yaşamayı surdurmuşlerdir 7 yy sonlarına doğru bolge, İslamiyeti yayan Arap ordularının istilasına uğramıştır Bu istila kısa surmesine rağmen İslamiyet Afganistanda onemli olcude kabul gormuştur
İslamiyetin yayılmasıyla burada Samani, Gazneli, Buyuk Selcuklu Devleti ve Harzemşahlar gibi Turk devletlerinin hakimiyetleri goruldu 1220den sonra Moğollar, Afganistanı istila edip uzun bir sure (bir bucuk asra yakın) ulkeye hakim oldular Moğol hakimiyeti, Afganistanda yaşayan Turk boylarını Anadoluya goce zorlamıştır Bolgedeki Moğol eğemenliği, 14 yy sonlarında Timur ordularınca sona erdirilmiştir Timurun kurduğu devlet, olumunden sonra dağılmışsa da torunlarından Muhammed Baburun bolgede kurduğu Turk devleti uzun sure yaşamıştır Baburun Afganistanı merkez yaparak kurduğu devlet, sadece buraya değil Hindistana da Turklerin tekrar yerleşmesini sağlamıştır
Babur Devleti, Afganistanı hakimiyet altında tutmakla birlikte Hindistan ve Afganistan arası dengeyi sağlayamamış ve ağırlığı Hindistana kaydırmıştır Bu durum; kuzeyden Ozbek ve kuzeybatıdan da Safevilerin Afganistana inmesine sebep olmuştur Boylece 17 yy ortalarına doğru Abdali ve Galzay adını almış olan Halaclar, dağlık bolgelerden Kandehar ve Zemindaverin daha verimli bolgeri olan Tarnak Argandap vadilerine gocmuşlerdir
18 yyda Babur Devleti'nin zayıflaması uzerine, Afgan kabileleri de bağımsız hareket etmeye başlamıştır Bu durumda Gılzay gibi bazı kabilelerin Babur, Abdaliler gibi bazılarının da İran tarafında yer almaları, ulkedeki karışıklığı artırmıştır Bu esnada Nadir Kulu komutasındaki Turkmen ordusu Afganistan ve İranı yonetim altına almış; Hindistan Babur Turk Devletini de vergiye bağlamıştır Nadir Şahın olumunden sonra yonetime gecen Ahmet Şah, Hindistandaki Babur Devletini hakimiyeti altına almıştır (17561757)
Bu yıllarda İranın sergilediği yayılmacı politikanın tehlikesini goren Ahmet Şah, bu konuda Osmanlı Devleti ile ortak hareket etmeyi istedi ise de, girişimlerinden bir netice alamamıştır Ahmet Şahtan sonra Afganistan yonetiminde bulunan Timur Şah ve Zaman Şah donemlerinde ulke, onceki ihtişamlı ve guclu durumunu koruyamamış, ic karışıklıklar başgostermiştir
Bu karışılıklar 19 asrın ilk ceyreğine kadar surdukten sonra, Dost Muhammedin yonetime gecmesi ile ulkedeki birlik tekrar sağlanmıştır Ancak bu donemde ise Kuzey Hindistan, Afgan birliğini zayıflatma cabası icine girmiştir Bu yıllarda İngilizlerin yavaş yavaş Hindistanı hakimiyetleri altına aldıkları gozlenmektedir İlk Afganİngiliz ilişkisi, Kuzey Hindistanda Peşaver probleminin cozumunde İngiliz hakemliği ile olmuştur Arkasından 18391842 yılları arasında suren ilk İngilizAfgan Savaşı patlak vermiştir
Dost Muhammed, ulkesi İngilizlerce işgal edilmesine rağmen 1863te Kabile donerek tekrar Afgan birliğini sağlamıştı Dost Muhammedin 9 Haziran 1863 tarihinde vefat etmesi ile Afganistan, tekrar iktidar mucadele kaosuna suruklenmiştir Oğlu Şir Alinin 1868de iktidarı ele gecirmesiyle bu mucadele durulmuştur Rusların Turkistanı işgali, Afganlar ile İngilizleri doğal muttefik yapmıştır Ruslar, Turkistanı işgal etmelerine rağmen Afganistan onderliğinde Orta Asya Devletlerini de icine alan bir birlik oluşmasından hep cekinmişlerdir
1879da vefat eden Şir Alinin yerine Yakup Han gectiyse de, kısa bir sure sonra Afganistanın hakimiyetini Abdurrahman Han ele gecirmiştir 1901de vefat eden Abdurrahman Han zamanında ikinci İngilizAfgan savaşı yaşanmıştır (18781880) Bu savaş sonunda ulke, buyuk capta harap olmuş ve milli birlik zayıflamıştır Afganistanın icinde bulunduğu bu olumsuz şartları fırsat bilen Ruslar, 1881de Turkmenistanı işgal etmiş ve boylece de Afganistan ile komşu olmuşlardır 1901de başa gecen Habibullah Han, 1919da olunce yerine Emanullah Han gecti Emanullah Han, Hindistandaki İngiliz valiye bir mektup gondererek Afganistanın bağımsız bir devlet olduğunu ve İngiltere ile iyi ilişkiler kurmak istediğini iletmiştir
İngiltere ise, Afganistan bağımsızlığını kabul edipetmemekte tereddut etmiştir Bu durum ilişkilerin gerginleşmesine ve ucuncu İngilizAfgan harbinin başlamasına sebep olmuştur (1919) Bu savaşta başarı elde edemeyen İngilizler, 8 Ağustos 1919da yapılan anlaşma ile Afganistanın bağımsızlığını tanımıştır
Afganistan tarihi
Afganistan, sahip olduğu coğrafi konumdan dolayı tarih boyunca ceşitli milletlerin istila ve işgaline maruz kalmıştır MO 500lu yıllarda ilk defa İranlılarca işgal edilen bolge, daha sonra Buyuk İskender orduları tarafından ele gecirilmiştir Arkasından bolgede Baktriana Devleti kurulmuştur Bu devlet, kurulmasından yaklaşık bir asır sonra Hindistanda bulunan Candragupta devletli ile mucadele etmek zorunda kalmıştır
Baktriana Devleti, bu mucadele ve kuzeyden gelen baskılar sonucu, MS 50de yıkılmıştır Boylece bolge, batıdan gelen tehlikeleri atlattıktan sonra kuzeyden gelen kavimler tarafından tehdit edilmeye başlamıştır Bolge; 50125 yılları arası Turk asıllı oldukları tahmin edilen İskit ve 125480 yılları arasında ise, Kuşanların hakimiyet altına girmiştir
480 yılından sonra Afganistanın yeni hakimleri, başka Turk kavimleri olmuştur Once Akhunlar, bu topraklara yerleşmiş; ancak Gokturklerin baskısı sonucu 4 yyda hakimiyetlerini kaybetmişlerdir Daha sonra Akhunlar, bolgede kalmış ve Halaclar olarak yaşamayı surdurmuşlerdir 7 yy sonlarına doğru bolge, İslamiyeti yayan Arap ordularının istilasına uğramıştır Bu istila kısa surmesine rağmen İslamiyet Afganistanda onemli olcude kabul gormuştur
İslamiyetin yayılmasıyla burada Samani, Gazneli, Buyuk Selcuklu Devleti ve Harzemşahlar gibi Turk devletlerinin hakimiyetleri goruldu 1220den sonra Moğollar, Afganistanı istila edip uzun bir sure (bir bucuk asra yakın) ulkeye hakim oldular Moğol hakimiyeti, Afganistanda yaşayan Turk boylarını Anadoluya goce zorlamıştır Bolgedeki Moğol eğemenliği, 14 yy sonlarında Timur ordularınca sona erdirilmiştir Timurun kurduğu devlet, olumunden sonra dağılmışsa da torunlarından Muhammed Baburun bolgede kurduğu Turk devleti uzun sure yaşamıştır Baburun Afganistanı merkez yaparak kurduğu devlet, sadece buraya değil Hindistana da Turklerin tekrar yerleşmesini sağlamıştır
Babur Devleti, Afganistanı hakimiyet altında tutmakla birlikte Hindistan ve Afganistan arası dengeyi sağlayamamış ve ağırlığı Hindistana kaydırmıştır Bu durum; kuzeyden Ozbek ve kuzeybatıdan da Safevilerin Afganistana inmesine sebep olmuştur Boylece 17 yy ortalarına doğru Abdali ve Galzay adını almış olan Halaclar, dağlık bolgelerden Kandehar ve Zemindaverin daha verimli bolgeri olan Tarnak Argandap vadilerine gocmuşlerdir
18 yyda Babur Devleti'nin zayıflaması uzerine, Afgan kabileleri de bağımsız hareket etmeye başlamıştır Bu durumda Gılzay gibi bazı kabilelerin Babur, Abdaliler gibi bazılarının da İran tarafında yer almaları, ulkedeki karışıklığı artırmıştır Bu esnada Nadir Kulu komutasındaki Turkmen ordusu Afganistan ve İranı yonetim altına almış; Hindistan Babur Turk Devletini de vergiye bağlamıştır Nadir Şahın olumunden sonra yonetime gecen Ahmet Şah, Hindistandaki Babur Devletini hakimiyeti altına almıştır (17561757)
Bu yıllarda İranın sergilediği yayılmacı politikanın tehlikesini goren Ahmet Şah, bu konuda Osmanlı Devleti ile ortak hareket etmeyi istedi ise de, girişimlerinden bir netice alamamıştır Ahmet Şahtan sonra Afganistan yonetiminde bulunan Timur Şah ve Zaman Şah donemlerinde ulke, onceki ihtişamlı ve guclu durumunu koruyamamış, ic karışıklıklar başgostermiştir
Bu karışılıklar 19 asrın ilk ceyreğine kadar surdukten sonra, Dost Muhammedin yonetime gecmesi ile ulkedeki birlik tekrar sağlanmıştır Ancak bu donemde ise Kuzey Hindistan, Afgan birliğini zayıflatma cabası icine girmiştir Bu yıllarda İngilizlerin yavaş yavaş Hindistanı hakimiyetleri altına aldıkları gozlenmektedir İlk Afganİngiliz ilişkisi, Kuzey Hindistanda Peşaver probleminin cozumunde İngiliz hakemliği ile olmuştur Arkasından 18391842 yılları arasında suren ilk İngilizAfgan Savaşı patlak vermiştir
Dost Muhammed, ulkesi İngilizlerce işgal edilmesine rağmen 1863te Kabile donerek tekrar Afgan birliğini sağlamıştı Dost Muhammedin 9 Haziran 1863 tarihinde vefat etmesi ile Afganistan, tekrar iktidar mucadele kaosuna suruklenmiştir Oğlu Şir Alinin 1868de iktidarı ele gecirmesiyle bu mucadele durulmuştur Rusların Turkistanı işgali, Afganlar ile İngilizleri doğal muttefik yapmıştır Ruslar, Turkistanı işgal etmelerine rağmen Afganistan onderliğinde Orta Asya Devletlerini de icine alan bir birlik oluşmasından hep cekinmişlerdir
1879da vefat eden Şir Alinin yerine Yakup Han gectiyse de, kısa bir sure sonra Afganistanın hakimiyetini Abdurrahman Han ele gecirmiştir 1901de vefat eden Abdurrahman Han zamanında ikinci İngilizAfgan savaşı yaşanmıştır (18781880) Bu savaş sonunda ulke, buyuk capta harap olmuş ve milli birlik zayıflamıştır Afganistanın icinde bulunduğu bu olumsuz şartları fırsat bilen Ruslar, 1881de Turkmenistanı işgal etmiş ve boylece de Afganistan ile komşu olmuşlardır 1901de başa gecen Habibullah Han, 1919da olunce yerine Emanullah Han gecti Emanullah Han, Hindistandaki İngiliz valiye bir mektup gondererek Afganistanın bağımsız bir devlet olduğunu ve İngiltere ile iyi ilişkiler kurmak istediğini iletmiştir
İngiltere ise, Afganistan bağımsızlığını kabul edipetmemekte tereddut etmiştir Bu durum ilişkilerin gerginleşmesine ve ucuncu İngilizAfgan harbinin başlamasına sebep olmuştur (1919) Bu savaşta başarı elde edemeyen İngilizler, 8 Ağustos 1919da yapılan anlaşma ile Afganistanın bağımsızlığını tanımıştır