Gerek yüzyıllar evvel yaşanan savaşlar, gerekse de milyonlarca yıldır devam eden kıta hareketleri sonucunda dünya haritasında hudutlar pek çok kez değişti. Bazen bir imparatorluğun doğuşu ya da çöküşüyle dünya haritası sil baştan çizilirken; yıllardır değişmeyen bir ayrıntı, öyküyü bilmeyen insanlarda ister istemez merak uyandırıyor.
Gelin artık daima birlikte Afrika kıtasındaki devletlere ilişkin sınırların neden başka kıtalardaki devletlere nazaran daha düzgün olduğuna ve diğer kıtalarda da benzeri bir olay olup olmadığına göz atalım.
Günümüzde de hala sömürge bölgesi olarak tabir ettiğimiz Afrika’nın öyküsü, iddia ettiğimizden çok daha eskilere dayanıyor.
- Afrika kıtası ve sömürgeci devletlerin hakim oldukları bölgeler
Daha ileri düzey olan sömürge evresi ise 13. yüzyılda, 1215 sularında Portekiz’in Fas kıyılarını işgal etmesiyle başladı ve yıllarca devam edecek olan sömürgenin birinci fitilini ateşledi.
Portekiz’in akabinde "ipini koparan emperyalist, Afrika’ya geldi" desek yeridir.
- Maviler Fransa, kırmızılar Birleşik Krallık ve kahverengi çizgiler öteki sömürgeci devletlerin rotasını tabir ediyor.
19. yüzyılın sonlarına geldiğimizde ise hem toprak büyüklüğü hem de nüfus bakımından dünyanın en büyük ikinci kıtası olan ve dünya üzerindeki toprakların %24,4’üne sahip olan Afrika’da emperyalistler tarafından işgale uğramamış hiçbir bölge (Etiyopya hariç) kalmadı. Meğer ki 1876 yılında işgal oranı kıta genelinde %10 idi. Bu oran yalnızca 14 yıl sonra 1890 yılında %90’a yükseldi.
Masadaki pasta büyük ve bedelli olunca Avrupalı devletler uzlaşma yoluna giderek pastanın dağılmasını önlemek istedi!
Afrika, potansiyel ve mevcut iş gücü bir kenara dursun, yer altı zenginliklerin bakımından dünyanın tahminen de en güçlü kıtasıydı ve emperyalist devletler birbirleriyle hengame etmeden alabilecekleri en büyük hissesi almak istiyordu. İşte bu doğrultuda Belçika Hükümdarı II. Leopold’un daveti üzerine Almanya’nın Berlin kentinde bir konferans düzenlendi.
Berlin Konferansı sonucunda Afrika kıtası 52 farklı bölgeye ayrıldı. Bölge ayrımları yapılırken dikkat edilen birincil ve en kıymetli konu yer altı kaynaklarıydı. Bu doğrultuda Afrika kıtasına enlem ve boylam çizgileri de gözetilerek sonlar çizildi.
Bu 52 bölge (her biri kağıt üzerinde devlet), Birleşik Krallık (20), Fransa (18), Portekiz (5), İspanya (4), İtalya (3) ve Belçika (2) arasında güç ve toprak değerine göre paylaşıldı. Ayrıyeten tekrar bu konferans sonucunda hissesine düşen bölgeyi işgal eden devletin, fiilen orada asker bulundurması mecburî kılındı. Asker bulundurmaması durumunda ise öteki devletlerin askersiz bölgeyi sahiplenmesine müsaade verilmiş sayılacaktı.
Halen devam eden Afrika problemlerinin temelinde o gün alınan kararların hissesi çok yüksek.
Berlin Konferansı’nda Avrupalı devletlerin kendi çıkarlarına nazaran cetvellerle hudutlar çizmesinin olumsuz tesirleri günümüzde bile hala devam etmektedir. Bu rastgele hudut ayrımları ile tıpkı kabile 3 farklı devlete ayrılmış ya da birbirine düşman ve büsbütün zıt iki kabile tıpkı devlete verilmiştir.
Cetvelle hudut ayrımının getirdiği bu problemden dolayı Afrika ülkelerinde devamlı olarak sınır savaşı, iç savaş, siyasi istikrarsızlık ve halk ayaklanması üzere olumsuz durumlar baş göstermektedir. Bu da doğal olarak Afrika’nın günümüzde yaşadığı maddi, temel gereksinim, eğitim ve sanayi üzere problemlere sebep olmaktadır.
Günümüzde Avrupalılar Afrika’dan elini eteğini çekmiş üzere gözükse de Afrika’da mevcut durumun olumlu olduğundan bahsetmek güç.
Her ne kadar bugün Avrupalı devletler askerlerini Afrika’dan çekip sömürgeye son verdiklerini tabir etseler de hem geçmişte attıkları adımlardan hem de miras bıraktıkları sıkıntılardan dolayı Afrika’nın genel durumunun yeterli olduğundan bahsetmek pek mümkün değil.
Nüfusunun %50’si 19 yaş altı gençlerden ve 54 farklı devletten oluşan Afrika kıtası, geçmişte büsbütün sömürülmüş bir kıta olmasaydı tahminen de sahip olduğu genç nüfus ve yer altı zenginlikleriyle bir arada, dünyanın en gelişmiş bölgelerinden biri olabilirdi.
Dünya haritasından sonra biraz da Amerika kıtasına yakından bakarsanız orada da bir Afrika görmeniz mümkün.
Detayları ve sebepleriyle Afrika devletlerinin sonlarının neden düzgün olduğunu açıkladıktan sonra tıpkı Afrika üzere bir periyot sömürge devri yaşamış ve sonlar bakımından da yazgısı farklı olmayan Amerika Birleşik Devletleri’ne değinmesek olmazdı. Her ne kadar bizler Amerika’daki farklı idari üniteleri eyalet olarak söz etsek de tıpkı vakitte bu eyaletler için "devlet" sözü de doğrudur. Zati Amerika Birleşik Devletleri’nin ismi de günümüzde içerisinde bulunan 50 eyaletten (devlet) gelmektedir.
Bir vakitler Birleşik Krallık sömürgesi olan ABD’deki eyaletlerin hudutları da yakından incelediğinizde tıpkı Afrika’daki üzere cetvelle çizilmiş üzere düzgündür zira bu sonlar da masabaşında çizilmiş sonlardır. ABD’deki eyaletlerin sonları çizilirken enlem ve boylam çizgileri, çöl, otoyol, su yolları ve nehirler üzere etkenlere dikkat edilerek çizilmiştir.
Eğer her şey Avrupalı devletlerin istediği üzere devam etseydi, bugün ülkemizin sonları da cetveller tarafından çizilmiş olacaktı.
I. Dünya Savaşı devam ederken Avrupalı devletler, kendi ortalarında pek çok zımnî mutabakat yaparak toprak paylaşımı konusunda ön adım atmıştı. Bu zımnî mutabakatlardan biri olan Sykes-Picot Anlaşması da ülkemizin doğu ve güney kısımlarının sonlarını tıpkı cetvelle çizilmiş üzere bölüyordu.
Birleşik Krallık ile Fransa ortasında imzalanan ve Rusya’nın da onay verdiği bu kapalı muahede, daha sonra tıpkı başka saklı muahedeler üzere Rusya tarafından ifşa edildi. Sykes - Picot Anlaşması'ndaki hudutların Sevr'e nazaran daha net hudutlar olduğunu ama her iki muahedede da yer alan haritaların artık paçavra olduklarını rahatlıkla söz edebiliriz.
Sınırları masa başında cetvelle değil de toprak üzerinde süngü çabası vererek çizilmiş bir devlet olmanın haklı gururunu eğitim ve bilimle birleştirip gelecek kuşaklara layıkıyla aktarabilmek dileklerimizle...
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 /