Sızı Gelenek ve Görenekleri
Ağrı Gelenekleri
Ağrı Görenekleri
FOLKLORiK DEĞERLER
1Giyim
A)Erkek Giyimi
Erkek giyimleri moda ve klasik giyime uygundur Köyde alıştırma zamanları ve Sıcak gÜnler hariç erkekler ceket ve pantolonla dolaşır Orta yaştaki erkekler ve yaşlılar altta uzun don ve fanila giyerler Soğuk gÜnlerde buna birde pijama eklenir Pantolon, işlik, gömlek ve kazak bunların üstüne geçilir Gömleğin Üzerine ceket giyilmez arada mutlaka yelek ya da kazak vardır Baştaki şapka bütün giyecekleri tamamlar Yaşlılar şapka yerine fes yada papak giymeyi tercih ederler Erkekler başlıca bıyık bırakırlar
B)bayan Giyimi
Kadınların köylerde giydikleri giysiler daha fazla ulusal ve mahallidir Entari bunların en önde gelenleridir Bayan ve kızlar en alta can gömleği ve içe tuman giyerler Tekrar Tekrar entari giyme eski alışkanlıktan ve iklim şartlarından ileri gelmektedir Entarilerin Üzerine hırka ya da kazak giyilir meslek zamanları öne peştamal, kola kolçak takılır En Üsteki entarinin kadife, ipek veya simli olmasına dikkat edilir GÜmÜş, madeni ve öbür kemerler bunun Üzerine bağlanır Ayakta çorap ve diz kapağının Altına kadar uzanan tuman vardır Genç kız ve gelinler başlarına eşarp bağlar, orta yaştakiler leçek, yaşlı kadınlar beyaz bezle (cuna) örter Üzerini renkli yazma (hayrat) ile bağlarlar günlük ve özel giyimlerde bir takım bayan ve kızlar başlarına kufi takar, boyunlarına Altın asarlar, kadınlarda günlük sÜslenme o kadar olmaz SÜslenme genelde dÜğÜnlerde, bayramlarda, şehre bu arada ve özel gÜnlerde olur Kadınların ellerine ve saçlarına kına yakmaları bayan gÜzelliğini tamamlayan öğedir Boyuna ve bileklere takılan mavi ve renk renk boncuklar şık giyinmek içindir şeve, sırğa, hızma, sÜrme, Altın ve bilezik, mavi boncuk, yÜzÜk, kÜpe ve kına bayan süsleme ve takı aksesuarlarındandır
2GELENEKSEL EL SANATLARI
A)Halı ve Kilim Dokumacılığı
Ağrı da kış şartlarının ağır geçmesi sebebiyle yÜne dayalı dokumacılık çoğunlukla bu aylarda el tezgahlarında geleneğe bağlı olarak devam eder Kilimin halk arasındaki adı yemendir Kilim ve halı dokumacılığı Ağrı daki el sanatlarının en önemlileridir Halı, yastık, heybe, yÜn çorap ve kazak, tiftik elen, çorap ve papak da yÜn ve örmeye dayalı el sanatlarıdır
Hayvancılığın yaygın ve hakim olduğu ilde morkaraman ırkı koyunların yÜnlerinden elde edilen iplik bir çok işlemden geçirildikten sonradan ev tezgahlarında dokunacak duruma getirilir En iyi iplikler bu Karaman cinsi koyunlardan elde edilmektedir
Kurs ve halıcılık atölyeleri hariç Sancı da halı ve kilimler ekseri Mengensiz tepede olan döner yer tezgahlarında dokunur
B)Yün kazak ve Yün çoraplar
Yerli insanlar koyunların yÜnÜnden örÜlen kazak ve çoraplar sanat değeri içeren bir özelliğe sahiptir Bu kazaklar ve çoraplar tezgahlarda yapılmayıp elde yapıldıkları için epeyce sağlam ve hoş motiflerle sÜslÜdÜr çorapların parmak uçlarında geleneksel halı ve kilim motifleri kullanılır Öteki motifler örgÜ şekliyle ortaya çıkarılır YÜnden keza elen ve papak ta örülür Bunların beyaz renkli olanları daha pozitif tercih edilir
C)Tiftik Papak ve Tiftik çoraplar
Keçilerden taranarak elde edilen tiftik özel işleyiş biçimleriyle giyim eşyası olarak değerlendirilir Elde edilen tiftik yıkanıp temizlendikten sonra taranır Teşi adı bahşedilen eğirme aletiyle eğrilip iplik haline getirilir Tiftik giyecekler el örgÜ şişleriyle örÜlÜr örÜldÜkten daha sonra sıcak Ekmek arasına baskıya bırakılarak yumuşatılır Tiftik giyeceklerin kabartılıp saçaklandırılması bu yöntemle yapılır Tiftikten kazak, atkı ve elende yapılır Tiftik çoraplar dize kadar uzandığından dizleme de denilir Dizlemenin Üstüne öbür halı ve kilim motifler işlenir
D)Üzerlik ya da Nazarlık
El sanatlarıyla ilgili olarak halkın Üzerlik ya da nazarlık olarak deyiş ettiği Üzerlik, Üzerlik otu tanelerinin ipliklere dizilerek geometrik şekil bahşedilen bir süsleme eşyası olduğu gibi inanç bakımından da kÜltÜrel değerler taşımaktadır Ahali inanışına göre Üzerlik muska ve mavi boncuktan sonra nazardan iyi koruyan eşyadır Üzerlik otu bulunmayan yerlerde Arpa ve mızır taneleri boyanarak kuşburnu kızardıktan daha sonra toplanıp yapılır Üstüne nazar boncuğu takılır özellikle Doğubeyazıt ta yetişen ve burada yapılan Üzerlik köy odalarındaki duvarların başlıca sÜsÜdÜr
E)Buğday ve çavdar Sapından Yapılan Eşyalar
Olgun ışık halkası gelmiş Buğday sapları başaklarından temizlenerek ıslatılıp yumuşatılarak örmeye elverişli ışık halkası getirilir Sızı lı bayan ve kızlar bunlardan çanta, sepet, çay tepsileri ve çocuk şapkaları yapmaktadırlar Hem bunlar hoş renkler boyanıp motiflerle sÜslendiği vakit turistlerin ilgisin çekmektedir
F)Keçe yapımı
Keçecilik Ağrı da hayvancılığa tabi olarak gelişmiş diğer bir el sanatı koludur Genel Olarak kuzu yÜnÜnden yapılan keçeler, yÜnÜn hallaç taraklarından geçirilmesinden sonra özel usul ve tekniklerle sıkıştırılmayla elde edilir Keçelerin Üstüne renkli yÜnlerden desen yapılır Keçeler kırsal kesimde yaşamış ve hayvancılıkla uğraşan Sızı halkının kullandığı bir yazgıdır KöylÜler kendi koyun ve kuzularından Ürettikleri yÜnleri keçecilere götÜrerek ihtiyaçları olan keçeleri yaptırırlar Keçeler sıcak tutması yönÜyle bilhassa yaylalarda hayvancılıkla uğraşan ırk için halı ve kilimden daha artı bir ağırlık taşır Keçeden yazgı çoban başlığı, çoban kepeneği gibi eşyalar yapılır önemli bir ihtiyaç Maddesi durumundan olan keçe ve keçecilik bölgede ticari bir meslek ve unsurdur
3IRK VE GELENEKSEL OYUNLAR
Ağrı da HALK geleneksel kÜltÜrÜn önemli bir parçasıdır irk oyunlara paralel olarak gelişmektedir AHALI denince düğün türküleri ve halk müziği oyunları asla gelir Kullanılan ana halk müziği araçları Davul, zurna, kaval, tef, tulum, gayda, dÜdÜk ve bağlamadır Türküler konusunda en çok emeği geçen ve derleme eser yapan sanatçılar, ilk kez ismet öZTÜRK ve ismet KOÇKAR almak Üzere Talat BAYDAR, şinasi HATUNOĞLU, Burhan çAÇAN ve Ali Haydar GÜL dÜr
Ağrı Türkülerinin en yaygın olanları şunlardır:
Ağrı Dağından Uçtum
Sızı Dağı Buzludur
Ağrı Dağının Tipisine
Oy Eleşkirt
Konma Bülbül Konma
Eleşkirtin önü Ova
Küpkıran Ovaları
Sünnet ve Kirvelik
Erkek çocukların oyun çağında sÜnnet ettirilmesi görüşü yaygındır Aile, kirve tutacağı kişinin sayılı ve zengin biri olmasını ister Ağrı da kirvelik önemlidir ve akraba sınıfına girer çünkü kirve kirvenin dostudur Bir birinin hayrına şerrine koşarlar
SÜnnetten önce kirve tutulan kişiye koç, teke, tosun gibi havyar ya da bunlara eşit armağan gönderilir Kirve de çocuğa çocuklara armağan alır masraflarının bir kısmını karşılar
SÜnnet, düğünlerden sonradan en gösterişli ve masraflı tören ve eğlencelerdendir
Doğum
DÜğÜnden uzun bir Vakit geçtiği halde, gelinin çocuğu olmasa , kayınvalide bunun sebebini ve çaresini araştırır TÜrbe, tanrısal yerler, şehit mezarı ziyaret edilir, sadaka verilerek dua edilir
Doğumdan sonradan, bilhassa oğlan haberi verene, babası bahşiş verir Yeni doğan çocuğa akraba ve komşular hediye götÜrÜr Kırkı çıkmayan çocuk gelene gidene pozitif gösterilmez Yeni doğan çocuk kırk gÜn baştan başa yalnız bırakılmaz
çocuğun kırkı, çimdirilirken başına kırk kaşık Su dökÜlerek çıkarılır Nazar değmemesi için dualar okunur, aşağıda Üzerlik yakılır, Üzerine muska, kurşun, mavi boncuk vs dikilir çocuğun kadınsı çıkınca hedik pişirilir; komşu ve akrabalara dağıtılır Buna diş hediği denir
Kız isteme ve Elçilik
Oğullarını evlendirmek isteyen asıl – babanın kız bulmak amacıyla yaptıkları işlere dÜnÜr gezmesi denir DÜnÜr gezmesi sırasında uygun yer alan kız, babasından istenir, yani elçi gidilir *
Ağrı Gelenekleri
Ağrı Görenekleri
FOLKLORiK DEĞERLER
1Giyim
A)Erkek Giyimi
Erkek giyimleri moda ve klasik giyime uygundur Köyde alıştırma zamanları ve Sıcak gÜnler hariç erkekler ceket ve pantolonla dolaşır Orta yaştaki erkekler ve yaşlılar altta uzun don ve fanila giyerler Soğuk gÜnlerde buna birde pijama eklenir Pantolon, işlik, gömlek ve kazak bunların üstüne geçilir Gömleğin Üzerine ceket giyilmez arada mutlaka yelek ya da kazak vardır Baştaki şapka bütün giyecekleri tamamlar Yaşlılar şapka yerine fes yada papak giymeyi tercih ederler Erkekler başlıca bıyık bırakırlar
B)bayan Giyimi
Kadınların köylerde giydikleri giysiler daha fazla ulusal ve mahallidir Entari bunların en önde gelenleridir Bayan ve kızlar en alta can gömleği ve içe tuman giyerler Tekrar Tekrar entari giyme eski alışkanlıktan ve iklim şartlarından ileri gelmektedir Entarilerin Üzerine hırka ya da kazak giyilir meslek zamanları öne peştamal, kola kolçak takılır En Üsteki entarinin kadife, ipek veya simli olmasına dikkat edilir GÜmÜş, madeni ve öbür kemerler bunun Üzerine bağlanır Ayakta çorap ve diz kapağının Altına kadar uzanan tuman vardır Genç kız ve gelinler başlarına eşarp bağlar, orta yaştakiler leçek, yaşlı kadınlar beyaz bezle (cuna) örter Üzerini renkli yazma (hayrat) ile bağlarlar günlük ve özel giyimlerde bir takım bayan ve kızlar başlarına kufi takar, boyunlarına Altın asarlar, kadınlarda günlük sÜslenme o kadar olmaz SÜslenme genelde dÜğÜnlerde, bayramlarda, şehre bu arada ve özel gÜnlerde olur Kadınların ellerine ve saçlarına kına yakmaları bayan gÜzelliğini tamamlayan öğedir Boyuna ve bileklere takılan mavi ve renk renk boncuklar şık giyinmek içindir şeve, sırğa, hızma, sÜrme, Altın ve bilezik, mavi boncuk, yÜzÜk, kÜpe ve kına bayan süsleme ve takı aksesuarlarındandır
2GELENEKSEL EL SANATLARI
A)Halı ve Kilim Dokumacılığı
Ağrı da kış şartlarının ağır geçmesi sebebiyle yÜne dayalı dokumacılık çoğunlukla bu aylarda el tezgahlarında geleneğe bağlı olarak devam eder Kilimin halk arasındaki adı yemendir Kilim ve halı dokumacılığı Ağrı daki el sanatlarının en önemlileridir Halı, yastık, heybe, yÜn çorap ve kazak, tiftik elen, çorap ve papak da yÜn ve örmeye dayalı el sanatlarıdır
Hayvancılığın yaygın ve hakim olduğu ilde morkaraman ırkı koyunların yÜnlerinden elde edilen iplik bir çok işlemden geçirildikten sonradan ev tezgahlarında dokunacak duruma getirilir En iyi iplikler bu Karaman cinsi koyunlardan elde edilmektedir
Kurs ve halıcılık atölyeleri hariç Sancı da halı ve kilimler ekseri Mengensiz tepede olan döner yer tezgahlarında dokunur
B)Yün kazak ve Yün çoraplar
Yerli insanlar koyunların yÜnÜnden örÜlen kazak ve çoraplar sanat değeri içeren bir özelliğe sahiptir Bu kazaklar ve çoraplar tezgahlarda yapılmayıp elde yapıldıkları için epeyce sağlam ve hoş motiflerle sÜslÜdÜr çorapların parmak uçlarında geleneksel halı ve kilim motifleri kullanılır Öteki motifler örgÜ şekliyle ortaya çıkarılır YÜnden keza elen ve papak ta örülür Bunların beyaz renkli olanları daha pozitif tercih edilir
C)Tiftik Papak ve Tiftik çoraplar
Keçilerden taranarak elde edilen tiftik özel işleyiş biçimleriyle giyim eşyası olarak değerlendirilir Elde edilen tiftik yıkanıp temizlendikten sonra taranır Teşi adı bahşedilen eğirme aletiyle eğrilip iplik haline getirilir Tiftik giyecekler el örgÜ şişleriyle örÜlÜr örÜldÜkten daha sonra sıcak Ekmek arasına baskıya bırakılarak yumuşatılır Tiftik giyeceklerin kabartılıp saçaklandırılması bu yöntemle yapılır Tiftikten kazak, atkı ve elende yapılır Tiftik çoraplar dize kadar uzandığından dizleme de denilir Dizlemenin Üstüne öbür halı ve kilim motifler işlenir
D)Üzerlik ya da Nazarlık
El sanatlarıyla ilgili olarak halkın Üzerlik ya da nazarlık olarak deyiş ettiği Üzerlik, Üzerlik otu tanelerinin ipliklere dizilerek geometrik şekil bahşedilen bir süsleme eşyası olduğu gibi inanç bakımından da kÜltÜrel değerler taşımaktadır Ahali inanışına göre Üzerlik muska ve mavi boncuktan sonra nazardan iyi koruyan eşyadır Üzerlik otu bulunmayan yerlerde Arpa ve mızır taneleri boyanarak kuşburnu kızardıktan daha sonra toplanıp yapılır Üstüne nazar boncuğu takılır özellikle Doğubeyazıt ta yetişen ve burada yapılan Üzerlik köy odalarındaki duvarların başlıca sÜsÜdÜr
E)Buğday ve çavdar Sapından Yapılan Eşyalar
Olgun ışık halkası gelmiş Buğday sapları başaklarından temizlenerek ıslatılıp yumuşatılarak örmeye elverişli ışık halkası getirilir Sızı lı bayan ve kızlar bunlardan çanta, sepet, çay tepsileri ve çocuk şapkaları yapmaktadırlar Hem bunlar hoş renkler boyanıp motiflerle sÜslendiği vakit turistlerin ilgisin çekmektedir
F)Keçe yapımı
Keçecilik Ağrı da hayvancılığa tabi olarak gelişmiş diğer bir el sanatı koludur Genel Olarak kuzu yÜnÜnden yapılan keçeler, yÜnÜn hallaç taraklarından geçirilmesinden sonra özel usul ve tekniklerle sıkıştırılmayla elde edilir Keçelerin Üstüne renkli yÜnlerden desen yapılır Keçeler kırsal kesimde yaşamış ve hayvancılıkla uğraşan Sızı halkının kullandığı bir yazgıdır KöylÜler kendi koyun ve kuzularından Ürettikleri yÜnleri keçecilere götÜrerek ihtiyaçları olan keçeleri yaptırırlar Keçeler sıcak tutması yönÜyle bilhassa yaylalarda hayvancılıkla uğraşan ırk için halı ve kilimden daha artı bir ağırlık taşır Keçeden yazgı çoban başlığı, çoban kepeneği gibi eşyalar yapılır önemli bir ihtiyaç Maddesi durumundan olan keçe ve keçecilik bölgede ticari bir meslek ve unsurdur
3IRK VE GELENEKSEL OYUNLAR
Ağrı da HALK geleneksel kÜltÜrÜn önemli bir parçasıdır irk oyunlara paralel olarak gelişmektedir AHALI denince düğün türküleri ve halk müziği oyunları asla gelir Kullanılan ana halk müziği araçları Davul, zurna, kaval, tef, tulum, gayda, dÜdÜk ve bağlamadır Türküler konusunda en çok emeği geçen ve derleme eser yapan sanatçılar, ilk kez ismet öZTÜRK ve ismet KOÇKAR almak Üzere Talat BAYDAR, şinasi HATUNOĞLU, Burhan çAÇAN ve Ali Haydar GÜL dÜr
Ağrı Türkülerinin en yaygın olanları şunlardır:
Ağrı Dağından Uçtum
Sızı Dağı Buzludur
Ağrı Dağının Tipisine
Oy Eleşkirt
Konma Bülbül Konma
Eleşkirtin önü Ova
Küpkıran Ovaları
Sünnet ve Kirvelik
Erkek çocukların oyun çağında sÜnnet ettirilmesi görüşü yaygındır Aile, kirve tutacağı kişinin sayılı ve zengin biri olmasını ister Ağrı da kirvelik önemlidir ve akraba sınıfına girer çünkü kirve kirvenin dostudur Bir birinin hayrına şerrine koşarlar
SÜnnetten önce kirve tutulan kişiye koç, teke, tosun gibi havyar ya da bunlara eşit armağan gönderilir Kirve de çocuğa çocuklara armağan alır masraflarının bir kısmını karşılar
SÜnnet, düğünlerden sonradan en gösterişli ve masraflı tören ve eğlencelerdendir
Doğum
DÜğÜnden uzun bir Vakit geçtiği halde, gelinin çocuğu olmasa , kayınvalide bunun sebebini ve çaresini araştırır TÜrbe, tanrısal yerler, şehit mezarı ziyaret edilir, sadaka verilerek dua edilir
Doğumdan sonradan, bilhassa oğlan haberi verene, babası bahşiş verir Yeni doğan çocuğa akraba ve komşular hediye götÜrÜr Kırkı çıkmayan çocuk gelene gidene pozitif gösterilmez Yeni doğan çocuk kırk gÜn baştan başa yalnız bırakılmaz
çocuğun kırkı, çimdirilirken başına kırk kaşık Su dökÜlerek çıkarılır Nazar değmemesi için dualar okunur, aşağıda Üzerlik yakılır, Üzerine muska, kurşun, mavi boncuk vs dikilir çocuğun kadınsı çıkınca hedik pişirilir; komşu ve akrabalara dağıtılır Buna diş hediği denir
Kız isteme ve Elçilik
Oğullarını evlendirmek isteyen asıl – babanın kız bulmak amacıyla yaptıkları işlere dÜnÜr gezmesi denir DÜnÜr gezmesi sırasında uygun yer alan kız, babasından istenir, yani elçi gidilir *