buyuk turk devletleri ak hun imparatorluğu
ak hun ımparatorlugu
ak hun ımparatorlugu kuruluşu
ak hun ımparatorlugu yonetimi
ak hun ımparatorlugu yukselişi
Ak Hun (Eftalit) İmparatorluğu
Ak Hunlar (Bizans kaynaklarında Eftalit, Cin kaynaklarında Ak Hiungnu, Hint kaynaklarında ise SvetaHūna olarak gecer), dorduncu yuzyılın başlarında Isığ Golu cevresinde Avarlar'a bağlı yaşarlarken bu yuzyılın ikinci yarısında Maveraunnehir'e ve Toharistan'a yayılmış bir devlet
Batıya doğru ilerlemelerine devam ederek Cin'in kuzeybatısındaki Gobi Colu'nden Hazar Denizi kenarına kadar yayılan bir devlet kurmuşlardır Ak Hunlar’ın guneye inen bir kolu da Kabil cevresinde bulunan Kuşanlar'ı yenerek Hindistan'a doğru ilerlemiş ve Hindistan'da bulunan Gubta İmparatorluğu'nun 40 yılında parcalanmasından sonra 530 yılında İndus Vadisi'ni ve Ganj Vadisi'ni almışlardır
Fakat Hindistan'daki Ak Hunlar beşinci yuzyılın yarısından sonra tarih sahnesinden cekilerek yerli halk arasında kaybolmuşlardır Batı Ak Hunları ise, bir taraftan Orta Asya'da hakimiyeti temin eden Gokturkler'in bir taraftan da İran'da hukum suren Sasaniler'in arasında kalmışlar, iki taraftan saldıran kuvvetli duşmanları ile başa cıkamayarak 567 yılında Gokturkler tarafından tarih sahnesinden silinmişlerdir
Ak Hunlar'ın ve Adlarının Kokeni
Ak Hun İmparatorluğu, Hiungnu'ların bolunmesinden sonra batıya kayanlar tarafından kurulan bir devlettir Cağdaş devletleri olan Sasani, Cinli ve Bizanslı kaynaklardan boyle bir devlet olduğu bahsedilmektedir Yapılan araştırmalar sonucu bu devletin kurucularının Hun birliğinin bozulmasından sonra Afganistan bolgesine gelen Uar ve Hun kabileleri, bu bolgedeki yonetim boşluğundan yararlanarak bugunku Afganistan ve Tacikistan cevresinde devlet kurmuşlardır İlk donemler Sasaniler ile iyi gecinmişlerdir Kuzey Hindistan, Pakistan ve Keşmir'e doğru yayılmışlardır Sasaniler'in ic politikalarına yardımcı olmuşlardır Fars ve Bizans kaynaklarında Eftalitler olarak gecen bu devletin yonetici ailesinin Eftal sulalesiolduğu kanısı yaygındır ancak Heftal adında bir kağanın sulalesiolduğunu da soyleyenler de vardır Fakat Ak Hunlar'ın Orta Asya steplerinden geldikleri kesindir Cinliler ise bu devlete Huademiştir2
Sasaniler'e gore, Ak Hunlar, beşinci yuzyılın başlarında Ceyhun Irmağı'nı gecerek komşuları Sasaniler'in sınırlarına dayandılar Savaşcı hukumdarları Hakan'ın yonetiminde Rey onlerine kadar ilerlediler ama Sasani Hukumdarı V Behram bu akınları durdurdu İc Asya'da, Hun idaresinden sonra iktidara gelen Sienpiler'in yerine kurulan Avar Kağanlığı'nda, Uar ve Hun adlarında iki kabile grubu, 350'lerde, bilinmeyen bir sebeple o devletten ayrılarak, bugunku Guney Kazakistan bozkırına gelmiş; buradaki eski Hun halkını Volga'ya doğru ittikten (Avrupa Hunları) sonra guneye yonelerek, Afganistan'ın Toharistan bolgesine inmişti
Hakimiyetini, batıda Hirkania'ya (Gurgan, Hazar denizinin guneyi) kadar genişleten bu devlet, beşinci asır ortalarından itibaren Heftal adında yeni bir hukumdar ailesine sahip olmuş (bu ad ilk defa 457'de goruluyor) ve yıkıldığı 567 yılına kadar hem sulale, hem kavim olarak, oteki adlar ve Ak Hunadı ile birlikte bu adı da taşımıştır Yapılan tespitlere gore, devlette rol oynayan kabilelerden bazıları şunlardı:
* Kadishun (Herat civarında Pers kaynaklarında Hvon, Prokopios'da Eftalit diye zikredilen bu kabile, sonra İran'ın batısına gocmuştur; Kadisiyayer adının menşei)
* Zavul (Zabul; bundan Zabulistan)
* Col (Gurgan Curcaniye, havalisinde)
* Kernikhion (Karmirhyon)
* Askil ya da Eskil
Bunlardan hic olmazsa bir kısmının yerli olduğu aşikardır
Yonetim
Hukumdarlığın tanrı tarafından verildiğine inanılırdıUlke 2'ye ayrılmıştırGuneş doğudan doğduğu icin doğu tarafı kutsal sayılır ve doğu tarafını asıl kağan yonetirdiBatı tarafınıda asıl kağana bağlı olarak kağanın soyundan gelenler yonetirdiDevlet Hukuğmdar ve ailesine aittiBuda sonu gelmez taht mucadelesine neden olmaktadırBu yuzdende bu devletler kısa zamanda yıkılmışlardır
Siyasi İlişkiler
Ak Hun İmparatorluğu'nun en buyuk iki kabilesi Uar ve Hun kabileleri idi Yonetime daha cok bu kabileler hakim oluyordu Ak Hun İmparatorluğu İran uzerine baskılarını arttırmış ve 358 yılında Sasaniler ile bir anlaşma yapmışlardı Sasaniler'in başına Bahram Gor gelince Ak Hunlar tekrar saldırıya gecmiş ve onları cok ağır bir şekilde yenmişlerdi
Sasanilerle İlişkiler
430'da Ak Hunlar'ın başına Aksuvar gecince de, İran'ın ic işlerine karışıldı Aksuvar himayesine aldığı Firuz'u İran tahtına cıkardı Firuz, bunun karşılığında Tirmiz ve Vasgirt bolgelerini Ak Hunlar'a verdi Ancak bir olay sonunda Firuz, Ak Hunlar'a savaş ilan etti Aksuvar ile Firuz'un orduları karşı karşıya geldi Yapılan savaşta Aksuvar, Turan taktiğini uygulayarak Firuz'u pusuya duşurdu Firuz, Aksuvar'ın onunde diz coktu, ozur diledi ve boylece ordusunu kurtardı Ama cok gecmeden yeniden Ak Hunlar'a savaş ilan etti Bu savaşta Sasaniler, Aksuvar'ın kazdırdığı cukurlara saplandılar Bu savaşta Firuz da olmuştur Boylece iki devlet arasında yeni bir anlaşma yapıldı Bundan sonra Hunlar Hindistan'a seferler duzenledi Ama yeni kurulan Gokturk Devleti, Ak Hunları sıkıştırıyordu Bir savaş sonunda Ak Hun İmparatorluğu parcalanmıştır
Mazdek İsyanı'nda Ak Hunlar değiştir
480 yıllarında İran'da patlak veren Mazdek İsyanı'nın bastırılmasında Ak Hunlar etkin rol oynamışlardır Bazı Sasani imparatorları Ak Hunlar'a sığınmıştır 30 bin kişilik Hun ordusuyla Mazdek İsyanı bastırılmıştır
İpek Yolu'nun Ele Gecirilmesi
Cin kaynaklarına gorekaynak belirtilmeli, İc Asya'da Hoten, Kuca, Aksu, Kaşgar ve etrafını hakimiyetlerine alan Ak Hunlar, bu arada Kuzey Hindistan'ı da zaptetmişlerdi Bu harekat, Teginunvanını taşıyan ve Kabil'de oturan Toramana adındaki başbuğ tarafından idare edilmişti İpek Yolu ekonomik kaynaklarıydı
Hindistan'ın Zaptı
Altıncı yuzyılın ilk yarısında ise Toramana'nın oğlu Mihiragula imparatorluk guney kanadının en azametli hukumdarıdır Ordusunda, daima yedi yuz savaş filinin bulunduğu rivayet edilir Fakat Budist rahipler (Song Yun ve ondan bir asır sonra buraya gelen Hiuentsang), bu SvetaHūnadan hoşlanmamışlardır Cunku Mihiragula, Budizm'i ulkesi ve halkı icin tehlikeli sayıyor, Budistler'i kontrol altında tutuyordu Buna karşılık, İskenderiye'den Hindistan'a giden tuccar Kosmas tarafından ve 530 tarihli Gwalior Kitabesi ile Sanskritce yazılı Keşmir Vekayinamesi'nde Mihiragula, Hindistan'ın en buyuk hukumdarı olarak tasvir edilmektedir
Gokturkler ile İlişkiler
Gokturkler'in guclenmesi ve İstemi Yabgu'nun batıya yonelmesiyle Ak Hunlar ile Gokturkler karşı karşıya geldi Guclenen Sasaniler de eski muttefikleri Ak Hunlar'ın zayıflığından istifade etmek icin Gokturkler ile antlaşma yaptılar ve Ak Hun İmparatorluğu yıkıldı Ak Hunlar ile Gokturkler arasındaki siyasi ilişkilerin neden kotuleştiğine dair fazla bilgi olmamasına karşın bazı kaynaklarda zikredilene gore Ak Hunlar'ın yabgusunun kızı Gokturk Kağanı Kolo'nun oğlu evlendirilmek uzere ceyizi ile birlikte yola cıkarılmış fakat yolda kervana bir rivayete gore Sasaniler tarafından bir rivayete gore de Cinliler tarafından saldırı duzenlenmiş ve gelin adayı oldurulup ceyizi yağmalanmıştır Bu olaydan her iki taraf birbirini sorumlu tutmuş ve duşmanlık başlamıştı
Egemenlik Alanı
Kuzey Hindistan'ın yarısı, Afganistan ve Turkistan'ın bir bolumu
Sosyal Yaşam
Ak Hunlar, genel olarak gocebe bir yaşam suruyorlardı Buna karşın Gor, Huo ve Sakkala'yı başkent olarak da kullandılar Ak Hunlar, Asya'nın ipek ticaretini ellerinde tuttukları surece guclerini korudular Gokturkler'in İpek Yolu'nun denetimini ellerine gecirmesiyle bu ustunluklerini yitirdiler
ak hun ımparatorlugu
ak hun ımparatorlugu kuruluşu
ak hun ımparatorlugu yonetimi
ak hun ımparatorlugu yukselişi
Ak Hun (Eftalit) İmparatorluğu
Ak Hunlar (Bizans kaynaklarında Eftalit, Cin kaynaklarında Ak Hiungnu, Hint kaynaklarında ise SvetaHūna olarak gecer), dorduncu yuzyılın başlarında Isığ Golu cevresinde Avarlar'a bağlı yaşarlarken bu yuzyılın ikinci yarısında Maveraunnehir'e ve Toharistan'a yayılmış bir devlet
Batıya doğru ilerlemelerine devam ederek Cin'in kuzeybatısındaki Gobi Colu'nden Hazar Denizi kenarına kadar yayılan bir devlet kurmuşlardır Ak Hunlar’ın guneye inen bir kolu da Kabil cevresinde bulunan Kuşanlar'ı yenerek Hindistan'a doğru ilerlemiş ve Hindistan'da bulunan Gubta İmparatorluğu'nun 40 yılında parcalanmasından sonra 530 yılında İndus Vadisi'ni ve Ganj Vadisi'ni almışlardır
Fakat Hindistan'daki Ak Hunlar beşinci yuzyılın yarısından sonra tarih sahnesinden cekilerek yerli halk arasında kaybolmuşlardır Batı Ak Hunları ise, bir taraftan Orta Asya'da hakimiyeti temin eden Gokturkler'in bir taraftan da İran'da hukum suren Sasaniler'in arasında kalmışlar, iki taraftan saldıran kuvvetli duşmanları ile başa cıkamayarak 567 yılında Gokturkler tarafından tarih sahnesinden silinmişlerdir
Ak Hunlar'ın ve Adlarının Kokeni
Ak Hun İmparatorluğu, Hiungnu'ların bolunmesinden sonra batıya kayanlar tarafından kurulan bir devlettir Cağdaş devletleri olan Sasani, Cinli ve Bizanslı kaynaklardan boyle bir devlet olduğu bahsedilmektedir Yapılan araştırmalar sonucu bu devletin kurucularının Hun birliğinin bozulmasından sonra Afganistan bolgesine gelen Uar ve Hun kabileleri, bu bolgedeki yonetim boşluğundan yararlanarak bugunku Afganistan ve Tacikistan cevresinde devlet kurmuşlardır İlk donemler Sasaniler ile iyi gecinmişlerdir Kuzey Hindistan, Pakistan ve Keşmir'e doğru yayılmışlardır Sasaniler'in ic politikalarına yardımcı olmuşlardır Fars ve Bizans kaynaklarında Eftalitler olarak gecen bu devletin yonetici ailesinin Eftal sulalesiolduğu kanısı yaygındır ancak Heftal adında bir kağanın sulalesiolduğunu da soyleyenler de vardır Fakat Ak Hunlar'ın Orta Asya steplerinden geldikleri kesindir Cinliler ise bu devlete Huademiştir2
Sasaniler'e gore, Ak Hunlar, beşinci yuzyılın başlarında Ceyhun Irmağı'nı gecerek komşuları Sasaniler'in sınırlarına dayandılar Savaşcı hukumdarları Hakan'ın yonetiminde Rey onlerine kadar ilerlediler ama Sasani Hukumdarı V Behram bu akınları durdurdu İc Asya'da, Hun idaresinden sonra iktidara gelen Sienpiler'in yerine kurulan Avar Kağanlığı'nda, Uar ve Hun adlarında iki kabile grubu, 350'lerde, bilinmeyen bir sebeple o devletten ayrılarak, bugunku Guney Kazakistan bozkırına gelmiş; buradaki eski Hun halkını Volga'ya doğru ittikten (Avrupa Hunları) sonra guneye yonelerek, Afganistan'ın Toharistan bolgesine inmişti
Hakimiyetini, batıda Hirkania'ya (Gurgan, Hazar denizinin guneyi) kadar genişleten bu devlet, beşinci asır ortalarından itibaren Heftal adında yeni bir hukumdar ailesine sahip olmuş (bu ad ilk defa 457'de goruluyor) ve yıkıldığı 567 yılına kadar hem sulale, hem kavim olarak, oteki adlar ve Ak Hunadı ile birlikte bu adı da taşımıştır Yapılan tespitlere gore, devlette rol oynayan kabilelerden bazıları şunlardı:
* Kadishun (Herat civarında Pers kaynaklarında Hvon, Prokopios'da Eftalit diye zikredilen bu kabile, sonra İran'ın batısına gocmuştur; Kadisiyayer adının menşei)
* Zavul (Zabul; bundan Zabulistan)
* Col (Gurgan Curcaniye, havalisinde)
* Kernikhion (Karmirhyon)
* Askil ya da Eskil
Bunlardan hic olmazsa bir kısmının yerli olduğu aşikardır
Yonetim
Hukumdarlığın tanrı tarafından verildiğine inanılırdıUlke 2'ye ayrılmıştırGuneş doğudan doğduğu icin doğu tarafı kutsal sayılır ve doğu tarafını asıl kağan yonetirdiBatı tarafınıda asıl kağana bağlı olarak kağanın soyundan gelenler yonetirdiDevlet Hukuğmdar ve ailesine aittiBuda sonu gelmez taht mucadelesine neden olmaktadırBu yuzdende bu devletler kısa zamanda yıkılmışlardır
Siyasi İlişkiler
Ak Hun İmparatorluğu'nun en buyuk iki kabilesi Uar ve Hun kabileleri idi Yonetime daha cok bu kabileler hakim oluyordu Ak Hun İmparatorluğu İran uzerine baskılarını arttırmış ve 358 yılında Sasaniler ile bir anlaşma yapmışlardı Sasaniler'in başına Bahram Gor gelince Ak Hunlar tekrar saldırıya gecmiş ve onları cok ağır bir şekilde yenmişlerdi
Sasanilerle İlişkiler
430'da Ak Hunlar'ın başına Aksuvar gecince de, İran'ın ic işlerine karışıldı Aksuvar himayesine aldığı Firuz'u İran tahtına cıkardı Firuz, bunun karşılığında Tirmiz ve Vasgirt bolgelerini Ak Hunlar'a verdi Ancak bir olay sonunda Firuz, Ak Hunlar'a savaş ilan etti Aksuvar ile Firuz'un orduları karşı karşıya geldi Yapılan savaşta Aksuvar, Turan taktiğini uygulayarak Firuz'u pusuya duşurdu Firuz, Aksuvar'ın onunde diz coktu, ozur diledi ve boylece ordusunu kurtardı Ama cok gecmeden yeniden Ak Hunlar'a savaş ilan etti Bu savaşta Sasaniler, Aksuvar'ın kazdırdığı cukurlara saplandılar Bu savaşta Firuz da olmuştur Boylece iki devlet arasında yeni bir anlaşma yapıldı Bundan sonra Hunlar Hindistan'a seferler duzenledi Ama yeni kurulan Gokturk Devleti, Ak Hunları sıkıştırıyordu Bir savaş sonunda Ak Hun İmparatorluğu parcalanmıştır
Mazdek İsyanı'nda Ak Hunlar değiştir
480 yıllarında İran'da patlak veren Mazdek İsyanı'nın bastırılmasında Ak Hunlar etkin rol oynamışlardır Bazı Sasani imparatorları Ak Hunlar'a sığınmıştır 30 bin kişilik Hun ordusuyla Mazdek İsyanı bastırılmıştır
İpek Yolu'nun Ele Gecirilmesi
Cin kaynaklarına gorekaynak belirtilmeli, İc Asya'da Hoten, Kuca, Aksu, Kaşgar ve etrafını hakimiyetlerine alan Ak Hunlar, bu arada Kuzey Hindistan'ı da zaptetmişlerdi Bu harekat, Teginunvanını taşıyan ve Kabil'de oturan Toramana adındaki başbuğ tarafından idare edilmişti İpek Yolu ekonomik kaynaklarıydı
Hindistan'ın Zaptı
Altıncı yuzyılın ilk yarısında ise Toramana'nın oğlu Mihiragula imparatorluk guney kanadının en azametli hukumdarıdır Ordusunda, daima yedi yuz savaş filinin bulunduğu rivayet edilir Fakat Budist rahipler (Song Yun ve ondan bir asır sonra buraya gelen Hiuentsang), bu SvetaHūnadan hoşlanmamışlardır Cunku Mihiragula, Budizm'i ulkesi ve halkı icin tehlikeli sayıyor, Budistler'i kontrol altında tutuyordu Buna karşılık, İskenderiye'den Hindistan'a giden tuccar Kosmas tarafından ve 530 tarihli Gwalior Kitabesi ile Sanskritce yazılı Keşmir Vekayinamesi'nde Mihiragula, Hindistan'ın en buyuk hukumdarı olarak tasvir edilmektedir
Gokturkler ile İlişkiler
Gokturkler'in guclenmesi ve İstemi Yabgu'nun batıya yonelmesiyle Ak Hunlar ile Gokturkler karşı karşıya geldi Guclenen Sasaniler de eski muttefikleri Ak Hunlar'ın zayıflığından istifade etmek icin Gokturkler ile antlaşma yaptılar ve Ak Hun İmparatorluğu yıkıldı Ak Hunlar ile Gokturkler arasındaki siyasi ilişkilerin neden kotuleştiğine dair fazla bilgi olmamasına karşın bazı kaynaklarda zikredilene gore Ak Hunlar'ın yabgusunun kızı Gokturk Kağanı Kolo'nun oğlu evlendirilmek uzere ceyizi ile birlikte yola cıkarılmış fakat yolda kervana bir rivayete gore Sasaniler tarafından bir rivayete gore de Cinliler tarafından saldırı duzenlenmiş ve gelin adayı oldurulup ceyizi yağmalanmıştır Bu olaydan her iki taraf birbirini sorumlu tutmuş ve duşmanlık başlamıştı
Egemenlik Alanı
Kuzey Hindistan'ın yarısı, Afganistan ve Turkistan'ın bir bolumu
Sosyal Yaşam
Ak Hunlar, genel olarak gocebe bir yaşam suruyorlardı Buna karşın Gor, Huo ve Sakkala'yı başkent olarak da kullandılar Ak Hunlar, Asya'nın ipek ticaretini ellerinde tuttukları surece guclerini korudular Gokturkler'in İpek Yolu'nun denetimini ellerine gecirmesiyle bu ustunluklerini yitirdiler