türkiyedeki akarsuların genel özellikleri
akarsuların özellikleri
akarsular ve özellikleri
AKARSULAR ve ÖZELLİKLERİ
Kaynak suları, yağışlar, kar ya da buz erimeleri ile oluşan ve bir yatak her tarafında akan sulara dere denir Akarsular küçükten büyüğe dürüst çay, akarsu, öz, dere ve çay biçiminde sıralanır Bir akarsuyun doğduğu yere çay kaynağı, döküldüğü yere nehir ağzı denir
Akarsuyun akımının yıl içerisinde gösterdiği değişmelere rejim denir Bir akarsuyun rejimini belirleyen en manâlı faktör havzasındaki yağış rejimidir
1Rejimlerine Kadar Akarsular
Akarsuyun rejimi ikiye ayrılır;
Düzenli Rejim: Yıl içerisinde su seviyesinde pozitif değişiklik olmayan akarsuların rejim tipidir Ekvatora Yakın bölgedeki Amazon ve Kongo nehirleri ile Batı Avrupa ’daki nehirler uyumlu rejime sahiptirler
Düzensiz rejim:Akımı aylara ve mevsimlere göre büyük değişmeler bildiren akarsuların rejim tipidirOrta enlemler karaların iç kısımlarındaki nehirlerden İndus, Ganj ve Sarıırmak düzensiz rejime sahiptirler
Akarsuyun rejimini etkileyen faktörler;
•Yağış rejimi ve şekli
•Havzanın genişliği
•Uçup Gitme şartları
•Barajlar ve bitki örtüsü
2 Gıda Kaynaklarına Göre Akarsular: Akarsular yağmur, kar ve buz, kaynak ve göl suları ile beslenirler Havzası geniş olan akarsular bu kaynakların bir kaçı ile birdenbire beslendiği için karma rejimli akarsular olarak adlandırılırlar
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi,kışında düzey yükselmesi görülürKarstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi artı olmaz Akdeniz dere rejimi, barajın olmadığı çay veya kolunda görülür Örnek: Baraj olan SeyhanCeyhanGedizManavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Misal: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu alıcı akarsularda, akım seviyesi Mart Ağustos arasında yükselir, kışın düşer
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Misal: Manavgat ve Köprücay ’dır
d) Gölden çıkan akarsular:
v Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
v Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı
v Manyas gölüne ulaşıp, yeniden gölden çıkan Koçaçay
v Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden meydana çıkan Kemalpaşa Orhaneli
v Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden meydana çıkan Karasu
v Çıldır gölünden meydana çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandırbu tür akarsular, bambaşka iklim bölgelerinden beslenir
3 Döküldüğü Yere Göre Akarsular: Kollarıyla birlikte bir akarsuyun sularını topladığı sahaya havza denir
Akarsu havzaları ikiye ayrılır:
a Kapalı Havza: Sularını denize ulaştıramayan akarsuların havzalarına kapalı havza denir Kapalı havzaların oluşmasındaki temel etmen yer şekilleridir Sıcaklık ve nem koşulları da kapalı havzaların oluşmasında etkilidir
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Dikte dağları, kütlesi aralarında bastırma sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir ’e dökülür Akşehir ’in suyu tuz, Eber ’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür
2Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuz bataklıkları besler
3Tuzgölü havzası:
Tuzgölü çevresi, buhran sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuzlu gölüne dökülür
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir fazla geçici nehir ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür
2Acıgöl Havzası
oğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür
Anekdot: Göller yöresinde hem Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanırVan gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır
NOT: Aras ve Kura ırmakları da kapalı havza özelliği gösterirÇünkü Hazar Denizine dökülürler ve Hazar denizi bir göldür
özel baskı *
akarsuların özellikleri
akarsular ve özellikleri
AKARSULAR ve ÖZELLİKLERİ
Kaynak suları, yağışlar, kar ya da buz erimeleri ile oluşan ve bir yatak her tarafında akan sulara dere denir Akarsular küçükten büyüğe dürüst çay, akarsu, öz, dere ve çay biçiminde sıralanır Bir akarsuyun doğduğu yere çay kaynağı, döküldüğü yere nehir ağzı denir
Akarsuyun akımının yıl içerisinde gösterdiği değişmelere rejim denir Bir akarsuyun rejimini belirleyen en manâlı faktör havzasındaki yağış rejimidir
1Rejimlerine Kadar Akarsular
Akarsuyun rejimi ikiye ayrılır;
Düzenli Rejim: Yıl içerisinde su seviyesinde pozitif değişiklik olmayan akarsuların rejim tipidir Ekvatora Yakın bölgedeki Amazon ve Kongo nehirleri ile Batı Avrupa ’daki nehirler uyumlu rejime sahiptirler
Düzensiz rejim:Akımı aylara ve mevsimlere göre büyük değişmeler bildiren akarsuların rejim tipidirOrta enlemler karaların iç kısımlarındaki nehirlerden İndus, Ganj ve Sarıırmak düzensiz rejime sahiptirler
Akarsuyun rejimini etkileyen faktörler;
•Yağış rejimi ve şekli
•Havzanın genişliği
•Uçup Gitme şartları
•Barajlar ve bitki örtüsü
2 Gıda Kaynaklarına Göre Akarsular: Akarsular yağmur, kar ve buz, kaynak ve göl suları ile beslenirler Havzası geniş olan akarsular bu kaynakların bir kaçı ile birdenbire beslendiği için karma rejimli akarsular olarak adlandırılırlar
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi,kışında düzey yükselmesi görülürKarstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi artı olmaz Akdeniz dere rejimi, barajın olmadığı çay veya kolunda görülür Örnek: Baraj olan SeyhanCeyhanGedizManavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Misal: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu alıcı akarsularda, akım seviyesi Mart Ağustos arasında yükselir, kışın düşer
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Misal: Manavgat ve Köprücay ’dır
d) Gölden çıkan akarsular:
v Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
v Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı
v Manyas gölüne ulaşıp, yeniden gölden çıkan Koçaçay
v Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden meydana çıkan Kemalpaşa Orhaneli
v Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden meydana çıkan Karasu
v Çıldır gölünden meydana çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandırbu tür akarsular, bambaşka iklim bölgelerinden beslenir
3 Döküldüğü Yere Göre Akarsular: Kollarıyla birlikte bir akarsuyun sularını topladığı sahaya havza denir
Akarsu havzaları ikiye ayrılır:
a Kapalı Havza: Sularını denize ulaştıramayan akarsuların havzalarına kapalı havza denir Kapalı havzaların oluşmasındaki temel etmen yer şekilleridir Sıcaklık ve nem koşulları da kapalı havzaların oluşmasında etkilidir
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Dikte dağları, kütlesi aralarında bastırma sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir ’e dökülür Akşehir ’in suyu tuz, Eber ’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür
2Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuz bataklıkları besler
3Tuzgölü havzası:
Tuzgölü çevresi, buhran sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuzlu gölüne dökülür
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir fazla geçici nehir ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür
2Acıgöl Havzası
oğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülürAnekdot: Göller yöresinde hem Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanırVan gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır
NOT: Aras ve Kura ırmakları da kapalı havza özelliği gösterirÇünkü Hazar Denizine dökülürler ve Hazar denizi bir göldür
özel baskı *