Akran, kelime olarak yaş, meslek ve toplumsal durum açısından birbirine eş anlamına gelmektedir. Zorbalık ise, güç kullanmak, korkutmak ya da tehdit etmek suretiyle başkaları üzerinde zor kullanma anlamı taşımaktadır.
Akran zorbalığı dediğimiz şey; bir grup ya da kişi tarafından, bir gruba ya da kişiye yönelik söz, fiziksel temas ve ya saldırgan bir davranış yolu ile zor ve kaba güç kullanmak, karşıdakini olumsuz yönde etkilemek demektir.
Daha anlaşılır olması için örnek verecek olursak;
birine lakap takma, dalga geçme, alay etme, tehdit etme, usandırma, itme, vurma, zorla para isteme, küçük düşürme akran zorbalığına girer.
Akran zorbalığı diyebilmemiz için, zorba davranışlarda bulunan ve bu davranışlara maruz kalanlar arasında güç dengesizliğinin olduğu, zorba davranışın bilinçli ve sürekli yapıldığı, bu davranışların yıldırma ve zarar vermek amacını taşıması gerekir.
Zorbalığı yapan kişiye zorba, maruz kalan kişiye ise kurban denir. Zorbalık davranışını sergileyen çocuk ya daha güçlüdür ya da kurban tarafından öyle algılanır. Öncesinde herhangi bir kışkırtma yoktur.
Gerek anaokulu döneminde gerekse lise yıllarında her yaş grubunda görülebilmektedir. Yapılan çalışmalarda akran zorbalığına maruz kalma oranları %8-40 arasında değişmektedir.
Akran zorbalığının hedefi olan çocuklarda aşırı kızgınlık ve duygusal stres görülmekte ve bu davranışlar zorbalık davranışı gösteren çocukları tahrik ettiği için sürekli bir hedef haline getirir. Bu zorba davranışlar, kurban çocuklarda davranışsal ve duygusal sorunlar oluşturmaktadır.
Zorbalar kimleri kurban olarak seçer?
Arkadaşları, akranları tarafından kabul görmeyen, reddedilen çocuklar sosyal açıdan yetersiz ise kurban adayı olmaları kolaylaşır. Tek başına gezen ya da az sayıda arkadaşı olan çocukların kurban olma riski daha yüksektir. Zorbalık davranışı gösteren çocuklar genellikle kendileri gibi çocukları arkadaş olarak seçerler. Bu anlamda bir ya da daha fazla arkadaşa sahip olma akran zorbalığına karşı koruyucudur.
Peki ya bir çocuk neden akranına zorbalık gösterir?
- Arkadaşına baskı yaparak, onu aşağı çekmek suretiyle, kendisini diğer arkadaşları arasında üstün görmek istediği için,
- Ailesinde ya da çevresinde sorunların çözüm yolu olarak baskı unsurunu görüp öğrendiği için.
- Akranına, kurbana gösterdiği baskıyı, kurbanın hakkettiğini düşündüğü için.
- Fiziksel zorba davranışlar; İtmek, çekmek, çelme takmak, tekme atmak, yumruk atmak, tokat atmak, tükürmek, saç çekmek, tırmalamak, zor kullanarak eşyasını almak [*]Sözel zorba davranışlar;
Lakap takmak, küfür etmek, alay etmek, dalga geçmek, onurunu zedeleyecek sözler söylemek, hakaret etmek, dedikodu çıkarmak, tehdit etmek [*]Duygusal zorba davranışlar;
Konuşmamak, dışlamak, yalnız bırakmak, ağır işler yaptırmak,
etkinliklere dahil etmemek, yardım etmemek [*]Cinsel zorba davranışlar;
Cinsellik içeren sözler, sarkıntılık, elle rahatsız etme
Bir çocuğun zorba davranışa maruz kaldığını nasıl anlarız?
Bir çocuk için daha önce hiç deneyimlemediği bir olumsuz deneyim oldukça stres verici bir durumdur. hele ki zorba davranışta bulunan kişi sınıfından ya da okulundan biri ise ilk duygu keyifsizlik, mutsuzluk ve hayalkırıklığı olacaktır. Zorba davranış süreklilik gösterirse çocuğun öz güveninde azalma görülebilir. Sosyal ilişkileri bozulabilir.
Çocuk, zorbalık davranışının hedefi olmaktan nasıl kurtulacağını düşünür, kafası meşguldür ve kendini derslere adapte edemez. Bu yüzden ders başarısında düşme görülebilir. Tekrar ve yeniden aynı davranışa maruz kalacağına dair endişeler görülür. Tekrar aynı davranışa maruz kalmamak için okula gitmeyi reddedebilir. Okula karşı isteksizlik, soğuma görülebilir. Okula gitmeye hazırlık yaparken yavaş hareket eder, gitmek istemez. süreç ilerlerse ve üdahale edimez ise okul fobisi görülebilir.
Okula başlarken başlıklı yazımda anne-babalara tavsiyeler ve okul reddine karşı önerilere bakabilirsiniz.
Ayrıca Çocuklarda cinsel istismar ve korunma yolları başlıklı yazımı inceleyebilirsiniz.
Akran zorbalığını önlemek için 6 temel kural.
- Akran zorbalığı önlemek için, öncelikli hedef çocuklara daha ilk yaşlardan itibaren önce evde anne ve babalar olmak üzere, okul döneminde ise sınıf öğretmenleri ve rehberlik hizmetleri tarafından toplumsal kurallar ve ahlaki değerler öğretilmeli.
- Çocuklar sevilen kişileri rol-model alırlar. Bu yüzden her ebeveyn kendini çocuğuna uygun bir rol model olarak sunmalı. Yani evde yaşanan bir sorun şiddete başvurulmadan çözülmeli. Unutmayalım ki değişime önce kendimizden başlamak gerekir.
- Ebeveyn olarak, okul ile işbirliği içinde olunmalı, okuldaki durumu ile ilgili belli zaman dilimlerinde bilgiler alınmalı,
- Çocuğunuzla sürekli konuşun, anlattığı yaşadığı olayları önemseyin, duygularını paylaşmasına izin verin. Her koşulda yanında olduğunuzu ve ona değer verdiğinizi hissettirin.
- Dürüst olmak, güvenilir olmak, yalan söylememek, başkasının eşyasına izinsiz dokunmamak, izin istemek, yeri geldiğinde özür dilemek gibi ahlak kurallarını öğretmek gerekir.
- Okul kurallarına uymak, sıra bekleyebilmek, davranışlarını kontrol edebilmek gibi birtakım davranış kurallarını öğretmek gerekir.
- Okullarda denetleme sistemlerinin olması gerekir. Gerek teknolojik birtakım makinelerle (kamera sistemleri, dedektörler vs), gerekse okul içinde güvenlikten sorumlu kişilerle uygun denetim sağlamak gerekli.
- Zorbalık davranışına maruz kalan çocuk, durumu anne-babasına, öğretmenine ya da güvendiği birine hemen söylemelidir. Zorbalık davranışına tanıklık eden kişi de aynı şekilde derhal durumu öğretmeni ya da güvenilir ulaşabileceği biriyle paylaşmalıdır
- Çocukların hep beraber, bir arada birlikte keyif alabilecekleri grup aktiviteleri düzenlemek önemli. (spor drama vs) Hem çocukların kaynaşmalarını sağlar, hem grup içinde ortak birlikte hareket etmeyi sağlayarak, birbirlerine olan dayanışmalarını arttırır. Onları yalnız kalmaktan koruyun.
- Okul içinde verilen eğitimlerle, çocuklarda stres yönetimi, öfke kontrolü, iletişim becerileri öğretilmeli. Bir sorun karşısında sorun çözme becerileri arttırılarak, şiddet dışı yollara başvurmaları konusunda teşvik ettirmeli.
- Okuldaki öğretmenlerin ve idarecilerin, öğle arası, ders arası gibi zamanlarda zorbalık davranışının gerçekleşmesi muhtemel koridor, lavabo, bahçe gibi riskli alanları sık sık kontrol etmesi gerekir.
- Okulda öğrenciler arasında bir olay yaşanmışsa karışan, tanıklık eden ve maruz kalan öğrencilerin ailelerine haber verilmeli, durum ile ilgili bilgilendirilmeli, çözüm sürecinde yardımları istenmeli.
- Akran zorbalığı ara buluculuğu programı uygulanmalıdır. Bu programda öğrenciler arasında yaşanan sorunların arkadaşlarının desteği ve yardımıyla çözmeleri hedeflenir. Sorun davranışının yine kendi arkadaşlarıyla birlikte konuşulup, bu sorunu nasıl çözmeleri gerektiği ile ilgili çözüm üretmeleri beklenir.
- Çocuğunuz akran zorbalığı kurbanı olduysa, ya da zorbalık davranışları gösteriyorsa psikolojik destek almak için mutlaka bir uzmanla iletişime geçin.