BEŞ ELEMENTİN KURALLARI
Beş elementteki destekleme ve dizginleme işlevleri, sürekli karşılıklı etkileşim içindedir.Bu nedenle elementler birbirini etkiler ve dengelerler. Aynı zamanda, her bir elementin bir Yin bir de Yang cephesi vardır, biribirini dengeleyen konumdadırlar. Eğer Yang artarsa Yin azalır, Yang azalırsa da Yin artar. Bu durum, her bir element içindeki zıtlığın dengesi ve tamamlayıcısıdır:
Ağaç Ateş Toprak Metal Su
Yin – Yang Yin – Yang Yin – Yang Yin – Yang Yin – Yang
Bu değişim eğilimi, her bir element içinde ve arasındaki etkileşimlerle çeşitli düzeylerde seyreder. Bu da bize Beş Element arasında Yin-Yang’a dayalı ilişki ağını tanıma fırsatı verir. Yin-Yang’a dayalı bu düzenlemedeki destekleme döngüsünde, bir elementin Yang’ının diğer elementin Yang’ını desteklediğini; bir elementin Yin’inin de diğer elementin Yin’ini desteklediğini görürüz. Dizginleme ( kontrol ) döngüsünde ise; bir elementin Yang’ının kendi Yin’ini kontrol ettiği gibi, bir diğer elementin Yin’ini de kontrol ettiğini; aynı şekilde bir elementin Yin’inin kendi Yang’ını kontrol ettiği gibi, bir diğer elementin Yang’ını da kontrol ederek, bu yolla Beş Element sisteminin birbirini dengelediğini görürüz. Bu denge sadece tek yönlü değil, çift yönlüdür. Kısaca, Yin artarsa Yang azalacak, Yang artarsa Yin azalacaktır.Ağaç elementinin Yin’i, Su elementinin Yin’i tarafından desteklenir ve o da Ateş elementinin Yin’ini destekler. Ağaç elementinin Yin’i sırasıyla, Ağaç elementinin Yang’ı ve Metal elementinin Yang’ı tarafından kontrol edilerek dengede tutulur.Sistemin bütün kısımlarında hassas, kırılgan bir denge söz konusudur. Fakat sistem içindeki herhangi bir yerde uyumsuzluk ya da dengesizlik ortaya çıkarsa, birçok dengesizlik ve dönüşüm anormalliği görülebilir.
Açıklamaya çalıştığımız gibi, Ağaç elementinin Yin’i, doğrudan doğruya Ateş ve Su elementlerinin Yin’i , Ağaç elementinin Yang’ı ve Metal elementinin Yang’ı ile ilişki içerisindedir. Böylece, Ağaç elementinin Yin’indeki herhangi bir dengesizlik durumu, bunların herhangi birini veya hepsini doğrudan doğruya etkileyebilir. Ağaç elementinin Yin’inin, bunlardan hangisini etkileyeceğini, bunlardan herhangi birisinin göreli denge düzeyi belirler. Sistemin herhangi biryerinde, diğer parçalarına kıyasla görece bir Yin aşırılığı veya Yang aşırılığı gibi bir durumun oluşması, ileride dengesizliğe yol açacaktır. Böyle bir dengesizliğin oluşması durumundaysa, sonrasıda gelişen Ağaç Yin’inin dengesizliği, desteklemenin aksi yönünde Su elementinin Yin’ini, destekleme yönünde Ateş elementinin Yin’ini, yine kendi elementinin Yang’ını ve dizginleme yönünde Metal elementinin Yang’ını etkileyebilir. Bu etkileme yoluyla, göreli denge düzeyi diğer elementlerin dengesine bağlı olan bu elementlerden herhangi birisinin ya da hepsinin dengesi bozulabilecektir.
Bu dönüşüm oluştuğunda, bize bir şeylerin normal seyrinde gitmediğini düşündüren belirtiler ortaya çıkabilir; ya da herhangi bir belirti göstermeksizin gelişebilir. Örneğin, Ağaç elementinin Yin’i , Ağaç elementinin Yang’ını etkiler ise, bu zıt olmayan bir yöndür, sonra enerji Toprak elementinin Yin’ine geçebilir, Toprak Yin’nin dengesizlik belirtilerine sebep olabilir. Yine, bu tablonun ortaya çıkması, Toprak Yin’inin göreli denge durumuna bağlıdır. Eğer Ağaç elementinin Yin’inde bir aşırılık varsa, bu Ağaç elementi Yang’ında yetersizlik oluşturabilir. Ağaç elementinin Yang’ında bir miktar aşırılık halinde ise, ters etkiye maruz kalması söz konusu olmadığından; daha doğrusu, şimdi Ağaç elementinin Yang’ının göreli yetersizliği Toprak elementinin Yin’ine geçebilecektir. Toprak elementi Yin’inin hafif yetersizliği halinde ise, belirtiler görülmeyebilecektir. Dengesizlik nöbetleşe Toprak Yang’ına geçecektir. Toprak elementi Yin’i normal ya da hafif yetersizse, o vakit Ağaç elementi Yang’ının görece yetersizliği halinden olumsuz etkilenebilecektir.
Beş element kuramını, insan vücudunun yapı ve işleyişine uyarlayabiliriz. Bu yolla, beş element sistemiyle değerlendirdiğimiz tanısal işaretler, insan vücudunun enerji akışının resmini tam olarak çıkarmamıza yardımcı olabilir.
Bu kuramsal düşüncenin, Beş Element Akupunkturu uygulamasının anlaşılmasına katkısı tamdır. İyi uygulayıcıların çalışmalarıyla farkına vardıkları bir bakış açısıdır. Böylece onlar, koruyucu tıp alanında akupunkturun etkili olduğunu bizlere sunmuşlardır. Hastaya tanısal yaklaşımda, varolan kuşkularımızı gidermek için kuramsal olmaktan öte bir anlam taşıyan; belirti , bulgu, dönüşüm ve benzerlikleri hatırlamamız önemlidir.Bunlar sıklıkla, ağrı, acı ve korkunun kaynağıdırlar ve Uzakdoğu tıbbının yardımıyla tedavi edilirler.
Hastalığın Kaynağı
Geleneksel Çin Tıbbı hastalığı, insandaki bir enerji dengesizliği olarak kabul eder. Bu dengesizlik durumu; aşırılığın ve yetersizliğin çeşitli şekillerini içerir. Örneğin, Li She Zhen’ın “ Sağlık Nasıl Korunur?” adlı kitabında, hareketin önemi ve durgunluğun tehlikesine dikkat çekilir:
“ Deredeki su dirimseldir, aynı zamanda su hareketsiz değildir, menteşe
yaşlanmaz, kapı hala kullanılmaktadır, çünkü onlar hareket halindedirler.
Şekil ve enerji ( Qi ) arasındaki ilişki de aynıdır. Şekil hareket etmezse vital
öz ( Jing ) akmaz. Eğer vital öz akmaz ise, yaşam enerjisi ( Qi ) de
durgunlaşır. Durgunlaşma başta olursa, bir tümöre benzer oluşuma dönüşür
veya bir yer işgal eden rüzgar haline gelir.Durgunlaşma kulakta ise, işitme
kaybına yol açacaktır. ”
Yine M.S. 82 – 83 lerde yazılan Lung Hun adlı kaynakta: “ Hastalık, düzensizlik ve karışıklığa benzer. Vital öz ( Jing ) ve ruh karmakarışık olmuş, düzenleri bozulmuştur. ” Hai Nan Zu adlı kaynakta tamamlayıcı bir bakış açısı görülür. “ Hareketi olanaklı kılan, herhangi bir karışıklık olmadan geçilmesidir. ” Bu heyecanlandıran ifade, aynı kaynaktan aldığımız aşağıdaki metni anlamamızı kolaylaştırır ve ufkumuzu genişletir:
“ Eğer vital öz ( Jing ) ve ruh ( Shen ) yükselirse{gelişir, genişler}yaşam
enerjisi ( Qi ) dağılamaz. Bu gerçektir ve kuraldır. Kural, düzgünlük
anlamındadır; düzgünlük ise, herhangi bir karışıklık olmadan geçmektir.
Direkt geçmek, ruhu ( Shen ) kastetmektedir. Ruh ( Shen )ise, müthiş
konsantrasyonla çabaladığımızda onu görebileceğimiz anlamına gelir. İnsan
onu görebilir. Müthiş konsantre olup dinlemeyi denediğinde, onu
işitebilirsiniz. Müthiş bir efor ve odaklanmayla bir şey yapmak ya da olmak
istediğinizde, onu yapabilir ya da olabilirsiniz. Bu yüzden hüzün ve
tedirginlik içeri giremez. Yaşam enerjisi ( Qi ) de zarar vermez.”
Bizim hoşlanmadığımız ve dinmesini arzu ettiğimiz hastalık belirtileri, enerjinin değişimleridir. Gerçekte bunlar, bizi biz yapan ruh (shen ) ve zihnimizi oluşturan, enerjinin hareketleridir. Bu nedenle,tanı ve sağaltım sürecinde, Beş Element sisteminin işaret ettiği eğilim ve kurallar, enerji değişiminde ve enerji dengesinin yeniden kurulmasında bize yol gösterir. Hastalık, bu ilişkilerdeki dengesizliğin bir sonucudur.
Eski Geleneksel Çin Tıbbı kaynaklarında; sağlık ve hastalığın, bizim ellerimizde olduğu ifade edilir. Taoculuğun kurucusu diye kabul edilen bilge Lao Ze’nın öğrencisi, İ.Ö. 350 ile 280 yılları arasında yaşamış, Çinli filozof Chuang Zu’nun kitabından alınan aşağıdaki pasajda da göreceğimiz gibi; doğru nefes almak, kurallara uygun yiyip içmek, bize sağlık ve güç verecek, dengeli bir yaşam sunacaktır.
“ Saf konsantrasyon halinde, sakin, dingin ve hareketsiz, çevrenizdeki
şeylere aldırmadan, zihninizi sakin bir durumda tutun. Hareket
ettiğinizde, Göğün kurallarına göre hareket edin; bunlar ruhu ( Shen )
geliştirmenin yollarıdır.”
Eğer, vital öz ( Jıng ) ve ruh ( Shen ) tam ise, böylece yaşam enerjisi ( Qi ) dağılmaz, sonrasında duygular ( emosyonlar ) ve patojen enerjiler vücuda zarar veremezler. Hai Nan Zu ve Chuang Zu’dan yapılan alıntıların her ikisinin de, meditasyonu ima ettiği görülecektir. Geleneksel çin Tıbbının önemli eserlerinde, bizim vital öz ( Jıng ), ruh ( Shen ) ve diğer yaşam enerjilerimizi dengede tutabilmemiz, Beş Elementin enerjilerini dengelemede oldukça önemlidir.
Temel Uygunluklar
Beş Element kuramı, elementlerin birbirini oluşturduğunu söyler: Ateş Toprak’ı, Toprak Metal’i, Metal Su’yu, Su Ağaç’ı, Ağaç Ateş’i oluşturur. Fakat, elementler aynı zamanda birbirini kontrol de ederler: Ateş Metal’i, Metal Ağaç’ı, Ağaç Toprak’ı, Toprak Su’yu, Su Ateş’i kontrol eder. Yaratıcı çevrimde, Ana-Oğul kuralı vardır. Yaratıcı element Ana, yaratılan ise Oğul’dur.
Elementlerin organlarla ilişkisinde olduğu gibi, vücudun değişik kısımları da, Yin ve Yang ile ilişkilendirilebilir. Vücudun üst kısmında yer alan kanallar daha çok Yang olarak düşünülür. Bacaklarda yer alan kanallar ise, diğerlerine göre Yin olarak dikkate alınır. Perikard ve Üçlü Isıtıcı kanalları, Ateş elementine ait olarak kabul edilir. Beş yönetilen, organların neyi yönettiğini gösterir. Organ uyumluluklarında göreceğimiz gibi, organların açıldığı yer ( ağzı, penceresi ), çoğu kez klinikte yararlıdır. Örneğin; göz rahatsızlıkları, Karaciğerin tedavisiyle düzeltilebilir. Aşağıda yer alan iki açıklık İki Yin; anal ve üretral açıklıktır.
Duyular, renkler ve duyguların organlarla ilintileri, Nan Jing ve Ling Shu’dan derlenmiştir. Bunlar, doğrudan ve kolayca anlaşılabilir. Vital öz ( Jıng ) ya da ruhun ( Shen ) benzerliklerine gelince; çeşitli anlamları olan bu enerjileri tanımlamada, Çince farklı karakterler kullanarak ayırt ederken, dilimizin zayıflığı nedeniyle biz, yalnızca “ ruh ”olarak çevirebiliyoruz. Po karakteri, ruhu ima etmek için kullanılan genel bir terimdir. Karaciğerde saklanan bu ruh, başıboş gezen bir ruh ( Hun ) olup, Hristiyan düşüncesindeki; öldükten sonra vücudu terk eden ruhun benzeridir. Akciğerlerde saklanan ruh ( Po ) ise, bedenin ruhudur, ve vücudun maddi bir parçasını ima eder; öldükten sonra Toprağa geri dönen ruh olan kemiktir. Po karakterinin anlamı, “ beyaz ruh ” olup, fiziksel bedenin beyaz olan iskeletini ima eder. Shen karakteri de, ruhun bir başka biçimi olup, Yang’a göre Yin olan vital öz ( Jing ) ile ilintilidir. Onların hepsi de birbirine bağlıdır ve birbirinin oluşumuna yardım ederler. Hun ve Po, Shen’ın Yin ve Yang yüzleri olarak görülebilir.
Tanısal Uygunluklar
