Madde bağımlılığı, toplumun her katmanında ve her ülkede görülmektedir. Madde kullandıkça çalışma ve eğer öğrenciyse okul performansında düşme, kazalara neden olma ve zehirlenmeye yol açar. İşe ya da okula gitmeme, suç işleme, hırsızlık yapma da sık görülen toplumsal sonuçlarıdır. Özellikle gençler, alışkanlık geliştirmeye daha yatkındır. Erkeklerde kadınlara oranla daha fazla görülür. Genellikle kullanıcıların durumlarını gizlemeleri yüzünden, tanınması başlangıçta özellikle zordur.
BAĞIMLILIK YAPAN MADDELER NELERDİR?
Alkol, sigara, esrar, uçucu maddeler, eroin, morfin, ketamin, meskalin, metamfetamin, steroidler, kokain, rophynoL (roche), LSD, fensiklidin, metilfenidat.
MADDE KÖTÜYE KULLANIMI NEDİR?
Kişinin günlük hayatında, mesela, evde, işte, okulda, tehlikeli durumlar, yasal, toplumsal ve mesleki sorunlar gibi tekrarlayıcı ve kötü sonuçlar ortaya çıkarmasına rağmen maddenin kullanılmaya devam edilmesidir. İçkili taşıt kullanma, bu nedenle kazaya yol açma, işe devam etmeme, kişiler arası sorunlara neden olma bu sorunlara örnek gösterilebilir.
BAĞIMLILIK NE DEMEKTİR?
Maddeyi almayı sürdürmeye karşı, psikolojik ve fiziksel olarak ihtiyaç duyulması durumudur. Kişi madde almayı kestiğinde ya da azalttığında çeşitli yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Maddeyi bulmak, kullanmak veya bırakmak için zamanının çoğunu harcar. Madde kullanımını bırakmak için sürekli çabalar, fakat başaramaz. Büyük maddi kayıplar yaşar. Günlük hayatında aile, iş ve sosyal ilişkilerinde büyük sorunlarla karşılaşır.
KESİLME VEYA YOKSUNLUK NE DEMEKTİR?
Uzun kullanım sonucu bağımlılık geliştikten sonra, kişinin herhangi bir nedenle alkol veya başka bir uyuşturucuyu kullanmaması veya sağlayamaması durumunda ortaya çıkan rahatsızlık, yani kriz tablosudur. Kişi, yoksunluk belirtilerinden kurtulmak için tekrar kullanmak ister.
BAĞIMLILIK BİR HASTALIK MIDIR?
Bağımlılığı şeker hastalığı gibi düşünebiliriz. Şeker hastalığında da kişi eğer şeker kullanmaz ve diyetine dikkat ederse rahat yaşar ve hastalık onun için bir sorun olmaz. Ancak ne zaman şeker yer ise hastalık canlanır ve o kişi için ciddi bir sorun yaşanmaya başlar.
BAĞIMLILIK KONTROL EDİLEBİLİR Mİ?
Bağımlıların büyük çoğunluğu kontrol edebileceği inancı ile madde kullanmaya başlamıştır. Hiçbir zaman bağımlı olabileceğini düşünmemiştir. Amaç ara sıra kullanmaktır. Ancak sonuçta kişi bağımlı hale gelir. Çünkü bağımlılık madde kullanımının kaçınılmaz sonucudur. Kişi bağımlı olduğunun farkına varamaz. Farkına vardığı zaman ise çok geçtir.
KAÇ KEZ MADDE KULLANINCA BAĞIMLI OLUNUR?
İnsanda madde kullanmaya başladıktan ne kadar sonra bağımlılık gelişeceğine ilişkin yeterli veri elimizde yoktur. Bağımlılık gelişme riski kullanılan madde cinsine, maddenin saflığına, kullanılan kişinin fiziksel ve ruhsal yapısına bağlıdır. Bağımlılık yapan maddelerin psikolojik etkileri çok yoğundur. Bu nedenle bir kez kullanım bile sorun yaratabilir. Örneğin kokain bir kez kullanıldıktan ve etkisi geçtikten sonra 15-16 saat süre ile istenmeyen ruhsal etkilere neden olur. Katkı maddeleri ile fazla karıştırılmamış eroin, ilk kullanımdan sonra bile bağımlılık yapabilir. Bu nedenle bu maddelerin bir kez kullanılması bile sakınca yaratır ve bağımlılık riski vardır.
BAĞIMLILIK TAMAMEN İYİLEŞİR Mİ?
Bağımlılık iyileşmez, düzelir! İnsan bir kez bağımlı oldu mu artık bir daha tam olarak bu bağımlılıktan kurtulamaz. Ancak bu demek değildir ki bağımlılık düzelmez. Bağımlılık düzelir ancak iyileşmez. Kişi madde kullanmadığı sürece iyidir. Bir sorunu yoktur. Ancak madde kullandığı andan itibaren bağımlılık sorunu derhal canlanır ve her şey yeniden başlar. Örneğin alkol bağımlıları düzeldikten sonra her zaman arada sırada bir içmenin hayali ile yaşarlar. Ancak bu hayalin gerçekleşmesi mümkün değildir. Çünkü bir kez alkol aldıktan sonra kısa bir süre içinde yine bütün gün içmeye başlarlar.
ALKOL BAĞIMLILIĞI VE KÖTÜYE KULLANIMI
Alkol Bağımlılığı; kişinin beden ve ruh sağlığını; aile, toplumsal ve iş uyumunu bozacak derecede sık ve fazla alkol alma; alkol alma isteğini durduramama ile belirli bir bozukluktur.
İnsanlar neden içiyorlar?
İnsanlar genellikle zevk almak, sıkıntı ve stresle başa çıkmak için içerler.
Alkol bağımlılığı nasıl başlar?
*Genellikle içenlerle arkadaşlık eder.
*İçmek için her zaman neden vardır; mutluluk, neşesizlik, gerginlik vs.
*İçme fırsatları sonsuzdur; maç, av, parti, tatil, doğum günü vs.
*Alkolizm ilerledikçe problemler artar, yalnız içmeye başlarlar. Gizlice içer, şişeleri saklar, durumun ciddiyetini saklamaya çalışır.
*Suçluluk duygusu gelişir; suçluluk ve pişmanlık duygularını bastırmak için daha çok içmeye ve sabahları kalkınca da içmeye başlarlar.
Alkol bağımlılığında kısır döngü nasıl ilerler?
Suçluluk, huzursuzluk ve sıkıntı nedeniyle daha çok alkol alır ve alkol aldıkça huzursuzluk, sıkıntı ve depresyon derinleşir ve şu belirtiler ortaya çıkar: Uyku kalitesinde bozulma, gece uyanmalar, depresyon, huzursuzluk ve sıkıntı hisleri, panik nöbetleri, göğüs ağrısı, çarpıntı, titreme.
Sonuçları Nelerdir?
*Sosyal:Boşanma, terk edilme, iş sorunları, devamsızlık, ev-iş-trafik kazaları, adli problemler.
*Tıbbi:Karaciğer harabiyeti, kalp büyümesi, kalpte kasılma bozukluğu (dilate kardiyomyopati), kansızlık, yüksek tansiyon, kas yıkımı, pıhtılaşmayı sağlayan kan hücrelerinde azalma, kanser, anne karnındaki bebekte anormallikler, pankreas iltihabı, zatürre, sinir sistemi bozuklukları.
*Deliryum tremens:Uzun süre fazla miktarda alkol alan kişilerde alkolü kestikten 2-3 gün sonra ortaya çıkabilen, ölüm riski taşıyan bir tablodur.
*Bilinç ve yoğunlaşma bozukluğu, görsel algı bozuklukları (gerçekte var olmayan şeylerin görülmesi), bulunduğu zamanı ve yeri karıştırma ile kendini belli eder; hızlı başlayıp dalgalı bir seyir gösterir.
*Ayrıca bağımlılığa depresyon başta olmak üzere çeşitli ruhsal hastalıklar eşlik eder.
Tedavisi nedir?
Alkol bağımlıları tedavi için başvurduklarında genellikle “dibe vurmuşlardır”. Yani sağlık, aile, meslek, sosyal yaşam vb. yönlerden büyük kayıplara uğramış ve çaresiz duruma düşmüşlerdir. Bu hale düşmeden pek çok kişi bu zevki terk etmeye yanaşmaz, ya da buna karar verse de kolayca vazgeçer. Önemli olan bu denli kayba uğramadan bu kısır döngüyü durdurmaktır. Bu nedenle farkındalık, düzelmenin başlangıç noktasını oluşturur. Erken dönemdeki kişilerin bu gerçeği fark etmeleri için “motive edici görüşmeler” yararlı olabilir. Alkol bağımlılığı tedavisi yoksunluk belirtileri kalktıktan sonra başlar.
Hedef ayıklıktır:Eşlik eden psikiyatrik bozuklukların ayırıcı tanısı ve tedavisi için de bu önemlidir. Tedaviden sonra uzun süreli izleme gereklidir. Kişi uzun süre hastanede kalsa bile daha sonra izlenmezse alkole dönmesi kolaydır. Düzenli aralıklarla görüşmelere ya da kendine yardım gruplarına katılmalıdır.
Nüksler (hastalığın yinelemesi) ilk 6 ayda en sıktır.
ESRAR
Esrar (marijuana), kenevir bitkisinin çiçek ve yapraklarının kurutulup doğranması ile oluşan yeşil ya da gri bir karışımdır. Kullanım şekli: Sigara olarak ya da pipo, çubuk içinde içilir. Son yıllarda sigaranın içi boşaltılıp başka bir madde ile karıştırılmış halde esrar doldurularak hazır satılmaktadır. Bazıları esrarı yiyeceklere karıştırır ya da demlemek için çaya karıştırır.
Esrarın etkisi nasıldır?
Sigara ile içilince etkisi 10-20 dakikada başlar. 2-3 saat sürer. Ağızdan alındığında etki 1/3’ tür ama etkisi 12 saat sürer.
Esrar sakızımsı ve suda çözünemez olduğu için damardan alınamaz.
Esrarın kısa vadeli etkisi verdiği haz etkisi yanında hafıza ve öğrenme güçlükleri, algı bozukluğu, düşünme ve problem çözmede zorluk, kalp hızında artış, sıkıntı, huzursuzluk ve panik ataktır.
Sıkıntı, huzursuzluk, sinirlilik hali, gevşeme, sersemlik, boşlukta yüzme hissi, bellek ve problem çözmede bozulma, denge bozukluğu, iştah ve susuzlukta artış, ağrı hissinde azalma gibi etkileri bulunmaktadır.
Esrar yoksunluğu nasıl olur?
Duygusal değişkenlik, sinirlilik, sıkıntı, huzursuzluk, uykusuzluk, iştahsızlık, bulantı, kusma, ishal, titreme, terleme ve salya artışı olur.
Yeniden esrar kullanmak için ani ve çok güçlü bir arzu duyma sıktır.
Esrar ile ilgili yanlış inanışlar ve gerçekler nelerdir?
*Esrar bitki olduğu için güvenlidir.
Gerçek:Birçok bitki insan için zehirlidir.
*Esrar kullanıcıları diğer uyuşturuculara geçmez.
Gerçek:Esrar diğer uyuşturuculara başlangıç noktasıdır.
*Esrarın etkisi birkaç saatte geçer.
Gerçek:Esrar vücutta depolandığı için etkisi günlerce hatta haftalarca sürebilir.
*Esrar stresi giderir.
Gerçek:Diğer uyuşturucularda olduğu gibi esrar sadece problemlerle yüzleşmeyi geciktirir. Depresyon yapabilir.
*Esrar alkolden güvenlidir.
Gerçek:Esrar kansere neden olabilen bileşikleri içerir ve diğer maddelere güvenli bir alternatif olarak düşünülmemelidir.
*Esrar zihni açar.
Gerçek:Esrar zihni sisli hale getirir; bellek, konuşma, anlama ve karar verme yeteneğini bozar.
*Bugün esrar eskiden olduğundan daha güvenlidir.
Gerçek:Zirai gelişmeler esrarın etki gücünü arttırmış ve başka tehlikeli bileşikler eklemiştir.
EROİN:
Haşhaş bitkisinden elde edilir. Eroin, diasetil morfindir. Alındığında vücutta morfine dönüşür. Eroinin bir kez kullanımı dahi bağımlılık yapabilir.
Eroin yoksunluğu nasıldır?
Yoksunluk belirtileri:Huzursuzluk, sıkıntı hali, durdurulamayan madde alma isteği, kas krampları, sırt ağrısı, kemik ağrısı, genel mutsuzluk hali, sıkıntılı, hüzünlü duygu hali, bulantı ya da kusma, kas ağrıları, göz yaşarması, burun akması, göz bebeklerinde genişleme, terleme, ishal, esneme, ateş, uykusuzluk şeklindedir.
Yoksunluk morfin ve eroinde kullanımdan 8-12 saat sonra başlar, 48 saat sonra en yüksek düzeyine ulaşır, 5-7 günde azalarak biter.
Fiziksel bağımlılık yapar mı?
Tedavi dozlarındaki (15-30mg) tek bir doz morfin bile daha önce eroin almamış bir kişide bağımlılık yapabilir.
Daha önce bağımlılığı olanlar tekrar eroin alırlarsa daha kolay bağımlı olurlar. Bu yüzden eroinden mutlak olarak uzak durmak zorundadırlar.
UYARICILAR (AMFETAMİN VE AMFETAMİN BENZERİ MADDELER)
Uyarıcıların bağımlılık yapıcı potansiyeli, eroin kadar yüksek olmasa da vardır. En çok kötüye kullanılan Metamfetamin türevleridir. Dumanı çekilebilir, sigara içinde içilebilir ve enjekte edilebilir. Etkisi saatlerce devam eder. Ekstasy günümüzde en sık kullanılan uyarıcı maddelerdendir. Daha çok hap şeklinde bulunaktadır.
Uyarıcı kullanımının ruhsal belirtileri ve fiziksel belirtileri nelerdir?
Esrar kullanımının ruhsal ve fiziksel belirtileriyle benzerdir.
Amfetamin kötüye kullanımı nasıl olur?
Düşük dozdaki ilk olumlu etkilerinden sonra kişinin aile hayatı giderek kötüleşir ve amfetamini kötüye kullanan kişi aynı etkiyi elde etmek için dozu giderek arttırmak zorunda kalır.
Etki şekli nasıldır ve süresi ne kadardır?
Amfetamin ağızdan alındığında 1 saatte etki eder, zehirlenme belirtileri 24 saat sürer.
Yoksunluk belirtileri 2-4 günde en yüksek düzeyine ulaşır, 1 hafta sürer.
MADDE KULLANIMI VE BAĞIMLILIKTA GENEL İLKELER
Tedavide neler yapılmalıdır?
Madde kullananların tedavisinde temel ilkeler şunlardır:
*Önce tedaviye karar vermek gerekir. Tedaviye karar vermek bağımlı için çok önemli bir süreçtir.
*Bağımlılık tedavisinde esas olan kişinin yaşamını ve kendisini tümüyle değiştirmeye karar vermesidir. Çünkü bağımlılık bir bütündür. Kişinin bütün yaşamı içine girmiştir. Yaşadığı ortam, arkadaşları, ailesi ve işi önemli belirleyicilerdir. Söz konusu olan bu dış etkenler ötesinde kişi kendi düşünce ve davranışlarını değiştirmeyi ve duygularını yönlendirmeyi öğrenmelidir. Bu yaşam biçiminden uzaklaşmadığı sürece başarılı olması güçtür.
*Kişinin çevresi tedavi olma isteğini artırabilir. Bağımlılığın tedavisi ömür boyu sürer. Eğer kişi kendisinin bağımlı olduğunu unutmaz, tedaviye uyum gösterir ve yarıda bırakmazsa başarılı olma şansı yüksektir.
Bağımlılık tedavisi ne kadar sürer?
Bağımlılık tedavi edilebilen ve çeşitli aşamalardan oluşan uzun bir süreçtir. Bu aşamalar şöyle özetlenebilir:
Tedaviye yönlendirme, maddeden arındırma, maddenden uzak kalma.
Bu tür sorunlar için nereye başvurulabilir?
Psikiyatri hastaneleri, devlet hastaneleri, AMATEM klinikleri, üniversite psikiyatri klinikleri, psikiyatrist bulunduran özel hastaneler, özel çalışan psikiyatristler.