1. Allah Teâlâ'nın, uluhiyet ve rububiyetinde hiçbir ortağı, benzeri ve rakibi olmayan tek ilah olduğuna inanmandır. "IEğer o ikisinde (yer ve göklerde) Allah'ın dışında ilahlar olsaydı, onlar bozulur giderlerdi".(1)I
2. Cenab-ı Hakk gibisinin olmadığına, O'nun da hiçbir şeye benzemediğine ve muhtaç olmadığına inanmandır.
3. Allah, insan tasavvurunun tamamen haricindedir. Kur'an ve hadislerde, zahiri anlamı itibariyle (Allah'ı bir varlığa) teşbih eden "IRahman Arş'a istivâ etti", IAllah'ın dünya semasına nüzulü gibi naslara sadece iman edilir, ama mahiyeti araştırılmaz.
4. Allame Bacuri'nin "IÜmmü'l-berâhînI" adlı eserinde tespit ettiği şekliyle Allah Teala hakkında tafsilatlı olarak yirmi yedi esası bilmen ve bunlara inanman gerekir:
Allah için "vücud" (varlık) vacip, "adem" (yokluk) imkansızdır. Bunun delili: "ISizi yaratan, sonra size rızık veren, sonra sizi öldüren ve sonra da tekrar dirilten O'dur. Sizin ortaklarınız içinde bunlardan birini yapabilecek var mı?"(2)I ayeti kerimesidir.
2. Cenab-ı Hakk için "kıdem" (varlığının başlangıcının olmayışı, ezeli) vacip, "hudus" (sonradan yaratılmak) imkansızdır. Bunun da delili: "I İlk ve son O'dur"(3)I ayetidir.
3. Hak Teala için "beka" (varlığının sonunun olmayışı, ebedi) vacip, "fena" (yokoluş, tükeniş) imkansızdır. Delili: "I İlk ve son O'dur"(4) Ive "IO'nun zatı hariç her şey yok olacaktır"(5) Iayetleridir.
4. Allah Teala'nın, zat, fiil ve sıfatları açısından mahlukatından farklı olması (muhalefetün li'lhavadis) vacip, onlara benzemesi (mümaselet) imkansızdır. "IHiçbir şey O'na benzemez. O işitendir, bilendir."(6) Iayeti bunun delilidir.
5. Cenab-ı Hakk'ın "kıyam binefsihi" (varlığı hiçbir şeye muhtaç olmayan, kendinden) olması vacip, ihtiyaçlarını başka bir varlığın görmesi veya O'nu var edecek başka bir varlığa muhtaç olması ise imkansızdır. Delili ise: "IŞüphesiz Allah'ın alemlere ihtiyacı yoktur, onlardan müstağnîdir(7) Iayetidir.
6. O'nun (c.c.) "vahdaniyeti", yani zat, sıfat ve fiillerindeki birliği, tekliği vacip, teaddüdü (birden fazla olması) imkansızdır. Zira ayeti kerimede şöyle buyurulmaktadır: "ISizin ilahınız, tek bir ilahtır".(8)I
7. Allah Teala için "hayat" vacip, "ölüm" ise imkansızdır. "IÖlümsüz olan hayat sahibine tevekkül et!"(9) Iayeti de bunun delilidir.
8. "İlim" O'nun için vacip ama "cehalet" imkansızdır. Çünkü ayeti kerimede: "IAllah her şeyi çok iyi bilendir"(10) Ibuyurulmaktadır.
9. O'nun "irade" sahibi olması vacip, "iradesiz" olması imkansızdır. Delili: "IEğer Rabbin dileseydi, yeryüzündekilerin hepsi iman ederdi"(11)I ayetidir.
10. "Kudret" sahibi olması vacip, "aciz" olması imkansızdır. "IŞüphesiz Allah, her şeye kadirdir".(12) Iayeti bunun delilidir.
11. O'nun "semi" (duyan, işiten) olması vacip, "sağır" olması imkansızdır. Zira "IO, işitendir, bilendir"(13)I
12. "Basar" (gören) sıfatını haiz olması vacip, "kör" olması imkansızdır. Çünkü ayeti kerimede Musa ve kardeşi Harun'a hitaben şöyle buyurulmaktadır: "IBen sizinle beraberim; görür ve işitirim"(14)I
13. "Kelam" (konuşma)sı vacip, "dilsizliği" imkansızdır. Çünkü "IAllah, Musa ile doğrudan doğruya konuşmuştu"(15)I
14. O'nun "mümkün olan bir şeyi yapması da yapmaması da" caizdir. Bunun delili de: "IO dilediğini yapar"(16) Ive "Iİstediği şekilde hükmeder"(17)Iayetleridir. I I
Bütün bu sıfatların akli delili ise, şu kainatın eşsiz bir güzellik ve nizam içinde yaratılmış olmasıdır.
Dipnotlar
1-Enbiyâ 21 22.
2-Rûm 30 40.
3-Hadid 57 3.
4-Hadid 57 3.
5-Kasas 28 88.
6-Şura 42 11.
7-Âli İmrân 3 97; Ankebût 29 6.
8-Bakara 2 163; Nahl 16 22; Hacc 22 34; Fussilet 41 6.
9-Furkan 25 58.
10-Bakara 2 231, 282; Nisa 4 176
11-Yunus 10 99.
12-Bakara 2 20, 106.
13-Şura 42 11.
14-Ta-Ha 20 46.
15-Nisa 4 164.
16-Hacc 22 18.
17-Maide 5 1.
2. Cenab-ı Hakk gibisinin olmadığına, O'nun da hiçbir şeye benzemediğine ve muhtaç olmadığına inanmandır.
3. Allah, insan tasavvurunun tamamen haricindedir. Kur'an ve hadislerde, zahiri anlamı itibariyle (Allah'ı bir varlığa) teşbih eden "IRahman Arş'a istivâ etti", IAllah'ın dünya semasına nüzulü gibi naslara sadece iman edilir, ama mahiyeti araştırılmaz.
4. Allame Bacuri'nin "IÜmmü'l-berâhînI" adlı eserinde tespit ettiği şekliyle Allah Teala hakkında tafsilatlı olarak yirmi yedi esası bilmen ve bunlara inanman gerekir:
Allah için "vücud" (varlık) vacip, "adem" (yokluk) imkansızdır. Bunun delili: "ISizi yaratan, sonra size rızık veren, sonra sizi öldüren ve sonra da tekrar dirilten O'dur. Sizin ortaklarınız içinde bunlardan birini yapabilecek var mı?"(2)I ayeti kerimesidir.
2. Cenab-ı Hakk için "kıdem" (varlığının başlangıcının olmayışı, ezeli) vacip, "hudus" (sonradan yaratılmak) imkansızdır. Bunun da delili: "I İlk ve son O'dur"(3)I ayetidir.
3. Hak Teala için "beka" (varlığının sonunun olmayışı, ebedi) vacip, "fena" (yokoluş, tükeniş) imkansızdır. Delili: "I İlk ve son O'dur"(4) Ive "IO'nun zatı hariç her şey yok olacaktır"(5) Iayetleridir.
4. Allah Teala'nın, zat, fiil ve sıfatları açısından mahlukatından farklı olması (muhalefetün li'lhavadis) vacip, onlara benzemesi (mümaselet) imkansızdır. "IHiçbir şey O'na benzemez. O işitendir, bilendir."(6) Iayeti bunun delilidir.
5. Cenab-ı Hakk'ın "kıyam binefsihi" (varlığı hiçbir şeye muhtaç olmayan, kendinden) olması vacip, ihtiyaçlarını başka bir varlığın görmesi veya O'nu var edecek başka bir varlığa muhtaç olması ise imkansızdır. Delili ise: "IŞüphesiz Allah'ın alemlere ihtiyacı yoktur, onlardan müstağnîdir(7) Iayetidir.
6. O'nun (c.c.) "vahdaniyeti", yani zat, sıfat ve fiillerindeki birliği, tekliği vacip, teaddüdü (birden fazla olması) imkansızdır. Zira ayeti kerimede şöyle buyurulmaktadır: "ISizin ilahınız, tek bir ilahtır".(8)I
7. Allah Teala için "hayat" vacip, "ölüm" ise imkansızdır. "IÖlümsüz olan hayat sahibine tevekkül et!"(9) Iayeti de bunun delilidir.
8. "İlim" O'nun için vacip ama "cehalet" imkansızdır. Çünkü ayeti kerimede: "IAllah her şeyi çok iyi bilendir"(10) Ibuyurulmaktadır.
9. O'nun "irade" sahibi olması vacip, "iradesiz" olması imkansızdır. Delili: "IEğer Rabbin dileseydi, yeryüzündekilerin hepsi iman ederdi"(11)I ayetidir.
10. "Kudret" sahibi olması vacip, "aciz" olması imkansızdır. "IŞüphesiz Allah, her şeye kadirdir".(12) Iayeti bunun delilidir.
11. O'nun "semi" (duyan, işiten) olması vacip, "sağır" olması imkansızdır. Zira "IO, işitendir, bilendir"(13)I
12. "Basar" (gören) sıfatını haiz olması vacip, "kör" olması imkansızdır. Çünkü ayeti kerimede Musa ve kardeşi Harun'a hitaben şöyle buyurulmaktadır: "IBen sizinle beraberim; görür ve işitirim"(14)I
13. "Kelam" (konuşma)sı vacip, "dilsizliği" imkansızdır. Çünkü "IAllah, Musa ile doğrudan doğruya konuşmuştu"(15)I
14. O'nun "mümkün olan bir şeyi yapması da yapmaması da" caizdir. Bunun delili de: "IO dilediğini yapar"(16) Ive "Iİstediği şekilde hükmeder"(17)Iayetleridir. I I
Bütün bu sıfatların akli delili ise, şu kainatın eşsiz bir güzellik ve nizam içinde yaratılmış olmasıdır.
Dipnotlar
1-Enbiyâ 21 22.
2-Rûm 30 40.
3-Hadid 57 3.
4-Hadid 57 3.
5-Kasas 28 88.
6-Şura 42 11.
7-Âli İmrân 3 97; Ankebût 29 6.
8-Bakara 2 163; Nahl 16 22; Hacc 22 34; Fussilet 41 6.
9-Furkan 25 58.
10-Bakara 2 231, 282; Nisa 4 176
11-Yunus 10 99.
12-Bakara 2 20, 106.
13-Şura 42 11.
14-Ta-Ha 20 46.
15-Nisa 4 164.
16-Hacc 22 18.
17-Maide 5 1.