Asker, siyaset ve devlet adamı, başbakan yardımcısı, ülkücü hareketin lideri (D. 25 Kasım 1917, Lefkoşe / Kıbrıs - Ö. 4 Nisan 1997, Ankara). Asıl adı Hüseyin Feyzullah’tır. Koyunoğlu ailesinden Tuzlalı Ahmet Hamdi Bey ile Fatma Zehra Hanım’ın oğludur. Önceleri Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesinin Yukarı Köşkerli köyünde oturan ailesi, 1860 yılında bir toprak sorunu yüzünden Sultan Abdülaziz döneminde Kıbrıs’a gönderilmişti. İlk ve ortaokulu Lefkoşa’da okuduktan sonra, 3 Haziran 1933’te ailesiyle birlikte Limasol’dan İstanbul’a geldi. Kuleli Askeri Lisesi ve Harp Okulu’nu bitirerek Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde göreve başladı.
Türkeş, 1944’te yüzbaşı rütbesindeyken, siyasi görüşleri nedeniyle, aralarında Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan, Reha Oğuz Türkkan’ın da bulunduğu yüzlerce kişiden yirmi üçü ile birlikte tutuklanarak yargılandı ve 29 Mayıs 1945’te beraat etti. Dava sonunda aldığı ceza bir yıldan az olduğu için tekrar orduya dönebildi. 1948’de Harp Akademisi’ni bitirdi. Sonra ABD’ye gönderildi, orada Amerikan Harp Akademisi ile piyade okulunda okudu. 1955-57 yılları arasında Washington’da NATO Daimi Komitesi’nde Türk genelkurmayı temsil heyetinde görev yaptı. Aynı sırada uluslararası ekonomi eğitimi gördü. 1959’da Almanya’da Atom ve Nükleer Okulu’na gönderildi ve buradaki eğitiminden sonra albaylığa yükseltilerek, Kara Kuvvetleri Komutanlığı NATO Şube Müdürü olarak görevlendirildi.
27 Mayıs 1960’tan kısa bir süre önce Elazığ’daki birliğinden Ankara’ya atandıktan sonra 37 kişilik Milli Birlik Komitesi (MBK)’ne alındı. Askeri darbe bildirisini 27 Mayıs 1960 sabahı radyodan okuduktan sonra adı sıkça duyulmaya başlandı. İhtilal hükümetleri sürecinde Başbakanlık Müsteşarlığı yaptı. Ancak Milli Birlik Komitesi içinde çıkan görüş ayrılığı nedeniyle 13 Kasım 1960’ta MBK Başkanı Orgeneral Cemal Gürsel bir bildiri yayımlayarak MBK’nin çalışmalarının ülkenin yüksek çıkarlarını tehlikeye düşürecek bir duruma geldiğini, bu nedenle Türk Silahlı Kuvvetleri ile MBK üyelerinin talepleri üzerine MBK’yi feshettiğini açıkladı.
Oluşturulan yeni MBK’de ise Alparslan Türkeş’in de içinde bulunduğu ve “14’ler” olarak adlandırılan subaylara yer verilmedi. Emekliye sevkedilen MBK üyeleri arasında Yeni Delhi büyükelçilik müşaviri olarak Hindistan’a gönderildi. Sürgünde iken, MBK Başkanı Cemal Gürsel’e, Yüksek Adalet Divanı’nda yargılanan Adnan Menderes ve arkadaşlarının idam edilmelerinin doğru olmayacağını vurgulayan ve “Milli Yol” dergisinde yayımlanan mektubu gönderdi.
Alpaslan Türkeş, 25 ay kadar sonra, 23 Şubat 1963’te Gümülcine’den yurda döndüğünde, kalabalık bir “milliyetçi topluluk” tarafından karşılandı. Aynı yıl Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CMKP)’ne girdi. 1965’te bu partinin genel başkanı oldu. Parti içerisinde yaşanan uzun tartışmalardan sonra parti tüzüğünde “9 Işık Doktrini” yer aldı. Türkeş, bu dönemde kendisini sevenler tarafından Başbuğ ilan edildi ve aynı yıl Ankara’dan milletvekili seçilerek parlamentoya girdi.
Türkeş, 1966 yılında cumhurbaşkanlığına aday oldu ve Cevdet Sunay karşısında 11 oy alarak seçimi kaybetti. 1969 ve 1973 yıllarında Adana milletvekili olarak yeniden parlamentoya girdi. Partisinin CKMP olan adı, 6-8 Şubat 1969 tarihinde yapılan Adana il kongresinde, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), terazi olan amblemi de üç hilâl olarak değiştirildi. MHP Genel Başkanı Alpaslan Türkeş kuruluşuna katıldığı Birinci (1973-77) ve İkinci Milliyetçi Cephe (1977-78) koalisyon hükümetlerinde başbakan yardımcılığı görevlerinde bulundu.
Alpaslan Türkeş, 12 Eylül 1980 darbesi sırasında parti üst düzey yöneticileriyle birlikte tutuklandı. Ardından, “Anayasal dü¬zenin cumhuriyetçilik ve demokrasi pren¬siplerine aykırı olarak, devletin tek kişi ta¬rafından yönetilmesi amacına yönelik de¬ğiştirilmesine zor yoluyla kalkışmak, Türki¬ye ahalisini birbiri aleyhine silahlandırarak toplu kıyıma yönlendirmek, toplu kıyıma neden olmak, bu cürümlere katılmak, TCK’nin 149. ve 146. maddelerinde yazılı cürümleri işlemek” suçlamasıyla yargılan¬dı. 1985’te tahliye edildi, yargılanması tu¬tuksuz olarak sürdürüldü ve so¬nunda 11 yıl 1 ay 10 gün hapis cezasına çarptırıldı ve 4,5 yıl tutuklu kaldı.
Türkeş, 12 Eylül darbesiyle birlikte faaliyetleri diğer partiler gibi yasaklanmış olan MHP’nin faaliyetine yeniden izin verilmesinden sonra ölümüne kadar bu partinin genel başkanlığını yaptı. Partisinin 1991 Genel Seçimlerinde, Necmettin Erbakan önderliğindeki Refah Partisi (RP) ile ittifakı yaparak girdiği seçimde Yozgat milletvekili seçildi ve yeniden parlamentoya girdi. 1995 Genel Seçimlerinde ise MHP seçim barajını aşamadığı için Türkeş de parlamento dışında kaldı.
4 Nisan 1997’de kalp yetmezliği sonucu vefat etti ve cenazesi devlet töreni ile kaldırıldı. Ankara’nın Beştepe semtinde kendisi için hazırlanan anıtmezarda toprağa verildi. Cumhuriyet dönemi Türk siyasi hayatını etkileyen liderlerinden biri olan Alpaslan Türkeş, “Dokuz Işık” başta olmak üzere çeşitli görüşlerini içeren kitaplar yazmıştır.
KİTAPLARI:
1944 Milliyetçilik Olayı (1968), Dokuz Işık (1969), Türkiye’nin Meseleleri, Temel Görüşler (1975), Dış Politikamız ve Kıbrıs (1975), Yeni Ufuklara Doğru, Kahramanlık Ruhu, Gönül Seferberliğine, Bunalımdan Çıkış Yolu, Savunma (mahkeme savunmaları, 1992), İlimcilik (1995), 27 Mayıs - 13 Kasım - 21 Mayıs ve Gerçekler (İstanbul1996), Bunalımdan Çıkış Yolu (1996).
KAYNAKÇA (Başlıcaları): Mustafa Çalık / Siyasi Kültür ve Sosyolojinin Bazı Kavramları Açısından MHP Hareketi (1965), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013)., Sabri Akdeniz / MHP Genel Başkanı Sn. Alparslan Türkeş’e Açık Mektup (1993), Cemal Anadol / Alparslan Türkeş: Olaylar-Belgeler-Hatıralar ve MHP (1995), Oral Çalışlar / Liderler Hapishanesi: Ecevit - Erbakan ve Türkeş ile Cezaevi Günleri (1996), Ortadoğu Gazetesi ‘Türkeş Özel Eki’ (4.4.1998), Erdoğan Alp / Son Başbuğ (2000), Mehmet Doğan / Alparslan Türkeş: MHP ve Gölgedeki Adam (2000), Hüdavendigar Onur / Türk Sağı Sözlüğü (2001), Abdullah Satoğlu / Kayseri Ansiklopedisi (2002).
Türkeş, 1944’te yüzbaşı rütbesindeyken, siyasi görüşleri nedeniyle, aralarında Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan, Reha Oğuz Türkkan’ın da bulunduğu yüzlerce kişiden yirmi üçü ile birlikte tutuklanarak yargılandı ve 29 Mayıs 1945’te beraat etti. Dava sonunda aldığı ceza bir yıldan az olduğu için tekrar orduya dönebildi. 1948’de Harp Akademisi’ni bitirdi. Sonra ABD’ye gönderildi, orada Amerikan Harp Akademisi ile piyade okulunda okudu. 1955-57 yılları arasında Washington’da NATO Daimi Komitesi’nde Türk genelkurmayı temsil heyetinde görev yaptı. Aynı sırada uluslararası ekonomi eğitimi gördü. 1959’da Almanya’da Atom ve Nükleer Okulu’na gönderildi ve buradaki eğitiminden sonra albaylığa yükseltilerek, Kara Kuvvetleri Komutanlığı NATO Şube Müdürü olarak görevlendirildi.
27 Mayıs 1960’tan kısa bir süre önce Elazığ’daki birliğinden Ankara’ya atandıktan sonra 37 kişilik Milli Birlik Komitesi (MBK)’ne alındı. Askeri darbe bildirisini 27 Mayıs 1960 sabahı radyodan okuduktan sonra adı sıkça duyulmaya başlandı. İhtilal hükümetleri sürecinde Başbakanlık Müsteşarlığı yaptı. Ancak Milli Birlik Komitesi içinde çıkan görüş ayrılığı nedeniyle 13 Kasım 1960’ta MBK Başkanı Orgeneral Cemal Gürsel bir bildiri yayımlayarak MBK’nin çalışmalarının ülkenin yüksek çıkarlarını tehlikeye düşürecek bir duruma geldiğini, bu nedenle Türk Silahlı Kuvvetleri ile MBK üyelerinin talepleri üzerine MBK’yi feshettiğini açıkladı.
Oluşturulan yeni MBK’de ise Alparslan Türkeş’in de içinde bulunduğu ve “14’ler” olarak adlandırılan subaylara yer verilmedi. Emekliye sevkedilen MBK üyeleri arasında Yeni Delhi büyükelçilik müşaviri olarak Hindistan’a gönderildi. Sürgünde iken, MBK Başkanı Cemal Gürsel’e, Yüksek Adalet Divanı’nda yargılanan Adnan Menderes ve arkadaşlarının idam edilmelerinin doğru olmayacağını vurgulayan ve “Milli Yol” dergisinde yayımlanan mektubu gönderdi.
Alpaslan Türkeş, 25 ay kadar sonra, 23 Şubat 1963’te Gümülcine’den yurda döndüğünde, kalabalık bir “milliyetçi topluluk” tarafından karşılandı. Aynı yıl Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CMKP)’ne girdi. 1965’te bu partinin genel başkanı oldu. Parti içerisinde yaşanan uzun tartışmalardan sonra parti tüzüğünde “9 Işık Doktrini” yer aldı. Türkeş, bu dönemde kendisini sevenler tarafından Başbuğ ilan edildi ve aynı yıl Ankara’dan milletvekili seçilerek parlamentoya girdi.
Türkeş, 1966 yılında cumhurbaşkanlığına aday oldu ve Cevdet Sunay karşısında 11 oy alarak seçimi kaybetti. 1969 ve 1973 yıllarında Adana milletvekili olarak yeniden parlamentoya girdi. Partisinin CKMP olan adı, 6-8 Şubat 1969 tarihinde yapılan Adana il kongresinde, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), terazi olan amblemi de üç hilâl olarak değiştirildi. MHP Genel Başkanı Alpaslan Türkeş kuruluşuna katıldığı Birinci (1973-77) ve İkinci Milliyetçi Cephe (1977-78) koalisyon hükümetlerinde başbakan yardımcılığı görevlerinde bulundu.
Alpaslan Türkeş, 12 Eylül 1980 darbesi sırasında parti üst düzey yöneticileriyle birlikte tutuklandı. Ardından, “Anayasal dü¬zenin cumhuriyetçilik ve demokrasi pren¬siplerine aykırı olarak, devletin tek kişi ta¬rafından yönetilmesi amacına yönelik de¬ğiştirilmesine zor yoluyla kalkışmak, Türki¬ye ahalisini birbiri aleyhine silahlandırarak toplu kıyıma yönlendirmek, toplu kıyıma neden olmak, bu cürümlere katılmak, TCK’nin 149. ve 146. maddelerinde yazılı cürümleri işlemek” suçlamasıyla yargılan¬dı. 1985’te tahliye edildi, yargılanması tu¬tuksuz olarak sürdürüldü ve so¬nunda 11 yıl 1 ay 10 gün hapis cezasına çarptırıldı ve 4,5 yıl tutuklu kaldı.
Türkeş, 12 Eylül darbesiyle birlikte faaliyetleri diğer partiler gibi yasaklanmış olan MHP’nin faaliyetine yeniden izin verilmesinden sonra ölümüne kadar bu partinin genel başkanlığını yaptı. Partisinin 1991 Genel Seçimlerinde, Necmettin Erbakan önderliğindeki Refah Partisi (RP) ile ittifakı yaparak girdiği seçimde Yozgat milletvekili seçildi ve yeniden parlamentoya girdi. 1995 Genel Seçimlerinde ise MHP seçim barajını aşamadığı için Türkeş de parlamento dışında kaldı.
4 Nisan 1997’de kalp yetmezliği sonucu vefat etti ve cenazesi devlet töreni ile kaldırıldı. Ankara’nın Beştepe semtinde kendisi için hazırlanan anıtmezarda toprağa verildi. Cumhuriyet dönemi Türk siyasi hayatını etkileyen liderlerinden biri olan Alpaslan Türkeş, “Dokuz Işık” başta olmak üzere çeşitli görüşlerini içeren kitaplar yazmıştır.
KİTAPLARI:
1944 Milliyetçilik Olayı (1968), Dokuz Işık (1969), Türkiye’nin Meseleleri, Temel Görüşler (1975), Dış Politikamız ve Kıbrıs (1975), Yeni Ufuklara Doğru, Kahramanlık Ruhu, Gönül Seferberliğine, Bunalımdan Çıkış Yolu, Savunma (mahkeme savunmaları, 1992), İlimcilik (1995), 27 Mayıs - 13 Kasım - 21 Mayıs ve Gerçekler (İstanbul1996), Bunalımdan Çıkış Yolu (1996).
KAYNAKÇA (Başlıcaları): Mustafa Çalık / Siyasi Kültür ve Sosyolojinin Bazı Kavramları Açısından MHP Hareketi (1965), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013)., Sabri Akdeniz / MHP Genel Başkanı Sn. Alparslan Türkeş’e Açık Mektup (1993), Cemal Anadol / Alparslan Türkeş: Olaylar-Belgeler-Hatıralar ve MHP (1995), Oral Çalışlar / Liderler Hapishanesi: Ecevit - Erbakan ve Türkeş ile Cezaevi Günleri (1996), Ortadoğu Gazetesi ‘Türkeş Özel Eki’ (4.4.1998), Erdoğan Alp / Son Başbuğ (2000), Mehmet Doğan / Alparslan Türkeş: MHP ve Gölgedeki Adam (2000), Hüdavendigar Onur / Türk Sağı Sözlüğü (2001), Abdullah Satoğlu / Kayseri Ansiklopedisi (2002).