Anadolu medeniyetleri,Anadolu medeniyetleri nelerdir?
Anadolu'da tarih boyunca kurulan medeniyetler Anadolu isminin ortaya cıkışı konusunda iki rivayet vardır Birincisi; Romalıların buralara hakim oldukları devirde Kızılırmak ile Ege Denizi arasındaki bolgeye Thema Anatolica(Doğu Bolgesi) ismini vermişlerdir Zamanla Thema Anadolica isminin yerine sadece Anatolica kullanılmış ve batı literaturune bu şekilde gecmiştir Musluman Turklerin buraya yerleşmeleri ile bu kelime değişerek Anadolu şeklini almıştır
İkinci goruş ise; Anadolu Selcuklu Devleti Sultanı Kılıc Arslan'ın bir seferi esnasında vuku bulan bir hadisedir Selcuklu ordusunun sıcak bir yaz gunu yuruyuşu sırasında, askerler cok susamışlardı Verilen istirahat sırasında ordugaha gelen ihtiyar bir kadın, askerlere ayran dağıtıyordu; elindeki testiden butun asker icmiş ve mataralarını doldurmuştu Yaşlı kadın hala; Evlatlarım ayran icin Mataralarınızı doldurundiyordu Her bir asker de; Ana dolu!, Ana dolu!demelerinden ordunun bulunduğu yere daha sonraları Anadoludenilmeye başlanmış Bu da zamanla şimdi uzerinde yaşadığımız topraklara isim olmuştur
Anadolu'da kurulan uygarlıklar (Medeniyetler) sırasıyla şunlardır:
1Hititler,Frigler,Lidyalılar,İyonlar,Urartular (MO 2000 MO 600 yılları arasında)
2Persler (MO 543 333)
3İskender İmparatorluğu
4 Roma İmparatorluğu
5Bizanslılar (MS 395 1071)
6Turkler (MS 1071 ?)
Anadolu'da insanların toplu olarak yaşamaya başlamasıyla birlikte, devletler kurulmaya başlamış ve farklı medeniyetler birbiri ardına ortaya cıkmıştır Asırlarca devam eden bu devletler zinciri, Anadolu'nun yeryuzunun medeniyet beşiği olmasına sebep olmuştur
Bilinen tarihi kayıtlara gore bugunku devlet şekline uygun ilk olarak Hatti Devleti ortaya cıktı (M O 2500 2000) Hattiler, Mezopotamya tesiri altında olmalarına rağmen, kendilerine mahsus bir medeniyet ortaya koydular An'ane, mitoloji ve sanat bakımından buyuk bir varlık gosteren Hattilerin tesiri Anadolu'da uzun sure devam etti Kucuk krallıklardan meydana gelen Hatti devleti, idareci sınıfın etkisiyle kendisine has bir sanat ortaya koydu Alacahoyuk, Horoztepe ve Mahmatlar bolgelerinde yapılan kazılarda, Hattilerin san'at gucunu ortaya koyan kalıntılar cıkmıştır
MO 1750 ile 1200 yılları arasında Anadolu'da hukum suren Hitit Devleti ise, HintAvrupa ırkları topluluğuna mensupturlar Hititler MO 15 ve 14 asırlarda o zamanki dunyanın egemenliğini Mısır Devleti ile paylaşıyordu Hititlerin ilk merkezi olan Kaneş (Kultepe)te bulunan civi tabletler, Anadolu'daki ilk yazı ornekleridir Hititler; Mitoloji, orf ve adet, kultur, sanat alanlarında tamamen Hattilerin tesiri altında kalmışlardır Mimari alanda ozel bir tarz geliştirmişlerdir Hitit sanatının bugune kadar gelebilen eserleri arasında saraylar, tapınaklar, heykeller ve etrafı duvarlarla cevrili şehirler gelmektedir Eski Anadolu oymacılığının en guzel ornekleri Hitit devrinden kalmadır Oymalar; taş, tunc, demir ve altın ustune yapılmıştır Hitit medeniyeti, klasik medeniyete (Yunan Roma Medeniyeti) tesirde bulunmuştur
Hurri Devleti ise, Hititlerle cağdaş olup, kultur ve medeniyet sahalarında Hititlerin ve Mısırlıların te'sirinde kalmışlardır Bugune kadar yapılan kazılar sonunda Hurrilerde taş oymacılığı ve canak comlekciliğin cok ileri bir seviyede olduğu gorulmektedir
Urartular ise, şimdiki Van, İran ve Azerbaycan'ın birleştikleri yerlerde medeniyet kurmuşlardır Sami, Hind, Avrupa ve Hatti dilinden başka Hurricenin bir lehcesini de kullanırlardı Maden işleme sanatında oldukca ileriydiler; bunların madeni eserleri Frigya (Phrygia) Etrusk şehirlerinde bulunmuştur
MO 1275'ten sonra Anadolu'ya gelen ve siyasi sahada MO 750'den sonra kendilerini gosteren Frigyalılara ait Gordion, Pazarlı, Alişar, Alacahoyuk ve Boğazkoy'de ortaya cıkarılan san'at eserleri donemin mimarlığını ve bina tekniğini ortaya koymaktadır Frigyalılar GecHitit ve Helen tesiri altında sanat eserleri ortaya koymuşlardır Bu sanat eserleri arasında ceşitli renklerde, insan ve hayvan figurleri, geometrik motiflerle suslu, pişmiş topraktan levhalar, geometrik motifli ya da aslan, geyik gibi figurlerle suslu seramikler dikkati cekmektedir Frigyalıların maden, ağac işciliğinde, dokumacılıktaki eserleri Helenlere tesir etmiştir
M O 700 300 arasında Batı Anadolu'da hakimiyet kuran Lidyalıların merkezi Sard kasabası kalıntıları hala mevcuttur Burada bulunan Lidya kral mezarları yuksekce olup, mozak tipindedir Lidyalılar zaman zaman İon şehirlerine hakim olmuşlarsa da, fazla bir tesirleri olmamıştır
Likyalılar (Lykia), Lidyalılarla aynı devirlerde Guneybatı Anadolu'da hukum surmuşlerdir Bunlardan gunumuze kadar sağlam olarak Fethiye'de Kaya Mezarları ayakta kalmıştır
İon Medeniyeti, Batı Anadolu'da M O 1050300 arasında Mısır, Fenike, Assar ve Hitit te'sirinde olarak gorulmuştur En parlak donemleri M O 650545 arasındadır Felsefe alanında ileri olan bu toplum icinde Thales, Anaximandras ve Anaximanes gibi hala meşhur olan filozoflar yetişmiştir Felsefi sistem olarak Grek felsefesini etkilemiştir Sağlam bir mimari tarz geliştiren İonyalılar, Avrupa mimarisini buyuk olcude etkilemiştir
İskender'in M O 333'te Pers hukumdarı Dara'yı mağlub edinceye kadar, Anadolu'da Pers hakimiyeti gorulur Perslerin Anadolu'ya yerleşmeleri ile İonyalıların Anadolu'daki varlıkları silinmiştir Anadolu'daki Pers satrapları bağımsız krallar gibi hareket ettiklerinden, burada dunya capında eserler meydana getirmişlerdir
İskender'in Anadolu'yu istilasıyla buradaki Hellen şehirlerine bağımsızlıklarını geri vermiştir Yarımadada tekrar dunya capında eserler vucuda gelmeğe başlamıştır Bergama, Efes, Milet, Didim'deki mimari eserler, Roma san'atına buyuk olcude te'sir etmiştir
M O 30 ile MS 395 arasında Anadolu'da Roma medeniyeti hakim olmuştur Romalıların tuğlaları harcla birbirine bağlama usuluyle yaptıkları, geniş hacimli ve kubbeli binalar, Anadolu'da eskiye nazaran daha tekamul etmiş yapıların inşasına yol acmıştır Boylece Anadolu o zamanın en mamur ulkelerinden biri haline gelmiştir
Anadolu'da M S 3301453 arasında Gec Roma sanatı ve Erken Hıristiyan sanatının bir karışımı olarak meydana gelen Bizans sanatı, mimari bakımdan yeni bir merhaledir Mimari gelişme, en mukemmel mahsullerini M S 330'da kurulan Konstantinopolis (İstanbul)'de vermiştir M S 532539 arasında inşa edilen, merkezi kubbeli bir bazilike olan Ayasofya, hala dunya mimarisinin en onemli eserlerindendir (Bkz Ayasofya)
1071'den sonra Anadolu'yu fethe başlayan Musluman Turkler, burayı ikinci anayurt kabul ederek hic ayrılmayacak şekilde yerleşmişlerdir Buradaki Turk kavimleri, hoşgoruye dayanan idareleri ile tamamen Anadolu'ya hukmettiler Selcukluların Anadolu'ya hakim olmalarıyla, yeni bir imar hareketi başladı Onceden mevcud olan ticaret yolları uzerine inşa edilen kervansaraylarla, Anadolu'da ticari hayat iyice canlandı Selcuklu sanatı, Arab ve Acem sanatından etkilenmekle beraber kendisine mahsus Ortaasya'dan beri gelen mimari ozellikleri de bunyesinde toplamıştır Selcukluların Diyarbakır'dan İstanbul Boğazına kadar uzanan sahada yuzlerce saray, cami, mescid, imaret, han, hamam, daruşşifa, medrese, hankah, turbe, kunbed, ceşme, sebil, kervansaray, kale ve surları gorulmektedir Bu yapıların cepheleri, kapıları, pencere kenarları en guzel ve renkli yazılar ile suslenmiş, camilerin kubbe kenarları, minber ve mihrapları Turk cinileri ile kaplanmıştır Şadırvanlar Turk mermer işciliğinin, kapı ve pencere kapakları Turk kakmacılık ve oymacılığının en guzel orneklerini vermiştir Turbeler, Turk cadırının taş binalara uygulanmış şeklidir Kuzey Avrupa'da gorulen gotik mimarideki tuğla suslemeleri, Haclı seferleri sırasında Anadolu'dan alınarak kullanılmıştır, yani Selcuklu menşelidirler
Camilerde ve diğer yapılarda pencerelerin katlar halinde sıralanması, Turk mimari mahsulu olup, başka İslam ulkelerinde uygulanmamıştır Kubbe inşaatında Selcukluların ortaya koydukları en muhim yenilik ana duvarlardan kubbeye gecişin muselles sahalar ile teminidir ki, bu durum mimari tarihinde Turk ucgenleriadı ile anılmaktadır Bu uslub Osmanlılar zamanında değişik şekiller altında geliştirilmiştir Selcuklu stilinde daha ziyade basık olan mihrablar, Osmanlılar devrinde camilerin azametine paralel olarak yukselmiş ve incelmiştir
1299'dan sonra altı asırdan fazla yeryuzunde hukum suren Osmanlı Devleti, Selcukluların kultur ve sanatını geliştirmiş ve yeni bazı şekiller kazandırmışlardır Turk yapı sanatında, Selcuklularda toplu mekana doğru bir ilerleme başlamış ve Osmanlı mimarisinde Mimar Sinan'ın inşa gucuyle tamamen butunluğe kavuşmuştur Mimar Sinan'ın meydana getirdiği cami stili, model olarak sonraki mimarlara ornek olmuştur Ancak Suleymaniye ve Selimiye o kadar eşsiz eserler olarak meydana gelmişlerdir ki, hic bir mimar o buyuklukte ve mekan butunluğunde bir cami yapmağa cesaret edememişlerdir Mimar Sinan, Selimiye ile merkezi bina tipinin yeryuzundeki en başarılı orneğini vermiştir Osmanlı mimarisi, turbe, medrese, kutuphane, koşk, konak, saray, hamam, işhanı ve su kemeri, kopru inşaatında da hem mimari, hem de muhendislik acısından eşsiz eserler meydana getirmişlerdir (Bkz Osmanlı Devleti)
Bugun Anadolu'nun dort bucağı Osmanlı eserleriyle doludur Bunlardan bazıları bakımsızlıktan, ilgisizlikten harabe haline gelmiştir Gelecek nesillere mirasın ulaşabilmesi ancak bu eserlere sahip cıkmakla mumkun olacaktır
Kaynak: Rehber Ansiklopedisi
Anadolu'da tarih boyunca kurulan medeniyetler Anadolu isminin ortaya cıkışı konusunda iki rivayet vardır Birincisi; Romalıların buralara hakim oldukları devirde Kızılırmak ile Ege Denizi arasındaki bolgeye Thema Anatolica(Doğu Bolgesi) ismini vermişlerdir Zamanla Thema Anadolica isminin yerine sadece Anatolica kullanılmış ve batı literaturune bu şekilde gecmiştir Musluman Turklerin buraya yerleşmeleri ile bu kelime değişerek Anadolu şeklini almıştır
İkinci goruş ise; Anadolu Selcuklu Devleti Sultanı Kılıc Arslan'ın bir seferi esnasında vuku bulan bir hadisedir Selcuklu ordusunun sıcak bir yaz gunu yuruyuşu sırasında, askerler cok susamışlardı Verilen istirahat sırasında ordugaha gelen ihtiyar bir kadın, askerlere ayran dağıtıyordu; elindeki testiden butun asker icmiş ve mataralarını doldurmuştu Yaşlı kadın hala; Evlatlarım ayran icin Mataralarınızı doldurundiyordu Her bir asker de; Ana dolu!, Ana dolu!demelerinden ordunun bulunduğu yere daha sonraları Anadoludenilmeye başlanmış Bu da zamanla şimdi uzerinde yaşadığımız topraklara isim olmuştur
Anadolu'da kurulan uygarlıklar (Medeniyetler) sırasıyla şunlardır:
1Hititler,Frigler,Lidyalılar,İyonlar,Urartular (MO 2000 MO 600 yılları arasında)
2Persler (MO 543 333)
3İskender İmparatorluğu
4 Roma İmparatorluğu
5Bizanslılar (MS 395 1071)
6Turkler (MS 1071 ?)
Anadolu'da insanların toplu olarak yaşamaya başlamasıyla birlikte, devletler kurulmaya başlamış ve farklı medeniyetler birbiri ardına ortaya cıkmıştır Asırlarca devam eden bu devletler zinciri, Anadolu'nun yeryuzunun medeniyet beşiği olmasına sebep olmuştur
Bilinen tarihi kayıtlara gore bugunku devlet şekline uygun ilk olarak Hatti Devleti ortaya cıktı (M O 2500 2000) Hattiler, Mezopotamya tesiri altında olmalarına rağmen, kendilerine mahsus bir medeniyet ortaya koydular An'ane, mitoloji ve sanat bakımından buyuk bir varlık gosteren Hattilerin tesiri Anadolu'da uzun sure devam etti Kucuk krallıklardan meydana gelen Hatti devleti, idareci sınıfın etkisiyle kendisine has bir sanat ortaya koydu Alacahoyuk, Horoztepe ve Mahmatlar bolgelerinde yapılan kazılarda, Hattilerin san'at gucunu ortaya koyan kalıntılar cıkmıştır
MO 1750 ile 1200 yılları arasında Anadolu'da hukum suren Hitit Devleti ise, HintAvrupa ırkları topluluğuna mensupturlar Hititler MO 15 ve 14 asırlarda o zamanki dunyanın egemenliğini Mısır Devleti ile paylaşıyordu Hititlerin ilk merkezi olan Kaneş (Kultepe)te bulunan civi tabletler, Anadolu'daki ilk yazı ornekleridir Hititler; Mitoloji, orf ve adet, kultur, sanat alanlarında tamamen Hattilerin tesiri altında kalmışlardır Mimari alanda ozel bir tarz geliştirmişlerdir Hitit sanatının bugune kadar gelebilen eserleri arasında saraylar, tapınaklar, heykeller ve etrafı duvarlarla cevrili şehirler gelmektedir Eski Anadolu oymacılığının en guzel ornekleri Hitit devrinden kalmadır Oymalar; taş, tunc, demir ve altın ustune yapılmıştır Hitit medeniyeti, klasik medeniyete (Yunan Roma Medeniyeti) tesirde bulunmuştur
Hurri Devleti ise, Hititlerle cağdaş olup, kultur ve medeniyet sahalarında Hititlerin ve Mısırlıların te'sirinde kalmışlardır Bugune kadar yapılan kazılar sonunda Hurrilerde taş oymacılığı ve canak comlekciliğin cok ileri bir seviyede olduğu gorulmektedir
Urartular ise, şimdiki Van, İran ve Azerbaycan'ın birleştikleri yerlerde medeniyet kurmuşlardır Sami, Hind, Avrupa ve Hatti dilinden başka Hurricenin bir lehcesini de kullanırlardı Maden işleme sanatında oldukca ileriydiler; bunların madeni eserleri Frigya (Phrygia) Etrusk şehirlerinde bulunmuştur
MO 1275'ten sonra Anadolu'ya gelen ve siyasi sahada MO 750'den sonra kendilerini gosteren Frigyalılara ait Gordion, Pazarlı, Alişar, Alacahoyuk ve Boğazkoy'de ortaya cıkarılan san'at eserleri donemin mimarlığını ve bina tekniğini ortaya koymaktadır Frigyalılar GecHitit ve Helen tesiri altında sanat eserleri ortaya koymuşlardır Bu sanat eserleri arasında ceşitli renklerde, insan ve hayvan figurleri, geometrik motiflerle suslu, pişmiş topraktan levhalar, geometrik motifli ya da aslan, geyik gibi figurlerle suslu seramikler dikkati cekmektedir Frigyalıların maden, ağac işciliğinde, dokumacılıktaki eserleri Helenlere tesir etmiştir
M O 700 300 arasında Batı Anadolu'da hakimiyet kuran Lidyalıların merkezi Sard kasabası kalıntıları hala mevcuttur Burada bulunan Lidya kral mezarları yuksekce olup, mozak tipindedir Lidyalılar zaman zaman İon şehirlerine hakim olmuşlarsa da, fazla bir tesirleri olmamıştır
Likyalılar (Lykia), Lidyalılarla aynı devirlerde Guneybatı Anadolu'da hukum surmuşlerdir Bunlardan gunumuze kadar sağlam olarak Fethiye'de Kaya Mezarları ayakta kalmıştır
İon Medeniyeti, Batı Anadolu'da M O 1050300 arasında Mısır, Fenike, Assar ve Hitit te'sirinde olarak gorulmuştur En parlak donemleri M O 650545 arasındadır Felsefe alanında ileri olan bu toplum icinde Thales, Anaximandras ve Anaximanes gibi hala meşhur olan filozoflar yetişmiştir Felsefi sistem olarak Grek felsefesini etkilemiştir Sağlam bir mimari tarz geliştiren İonyalılar, Avrupa mimarisini buyuk olcude etkilemiştir
İskender'in M O 333'te Pers hukumdarı Dara'yı mağlub edinceye kadar, Anadolu'da Pers hakimiyeti gorulur Perslerin Anadolu'ya yerleşmeleri ile İonyalıların Anadolu'daki varlıkları silinmiştir Anadolu'daki Pers satrapları bağımsız krallar gibi hareket ettiklerinden, burada dunya capında eserler meydana getirmişlerdir
İskender'in Anadolu'yu istilasıyla buradaki Hellen şehirlerine bağımsızlıklarını geri vermiştir Yarımadada tekrar dunya capında eserler vucuda gelmeğe başlamıştır Bergama, Efes, Milet, Didim'deki mimari eserler, Roma san'atına buyuk olcude te'sir etmiştir
M O 30 ile MS 395 arasında Anadolu'da Roma medeniyeti hakim olmuştur Romalıların tuğlaları harcla birbirine bağlama usuluyle yaptıkları, geniş hacimli ve kubbeli binalar, Anadolu'da eskiye nazaran daha tekamul etmiş yapıların inşasına yol acmıştır Boylece Anadolu o zamanın en mamur ulkelerinden biri haline gelmiştir
Anadolu'da M S 3301453 arasında Gec Roma sanatı ve Erken Hıristiyan sanatının bir karışımı olarak meydana gelen Bizans sanatı, mimari bakımdan yeni bir merhaledir Mimari gelişme, en mukemmel mahsullerini M S 330'da kurulan Konstantinopolis (İstanbul)'de vermiştir M S 532539 arasında inşa edilen, merkezi kubbeli bir bazilike olan Ayasofya, hala dunya mimarisinin en onemli eserlerindendir (Bkz Ayasofya)
1071'den sonra Anadolu'yu fethe başlayan Musluman Turkler, burayı ikinci anayurt kabul ederek hic ayrılmayacak şekilde yerleşmişlerdir Buradaki Turk kavimleri, hoşgoruye dayanan idareleri ile tamamen Anadolu'ya hukmettiler Selcukluların Anadolu'ya hakim olmalarıyla, yeni bir imar hareketi başladı Onceden mevcud olan ticaret yolları uzerine inşa edilen kervansaraylarla, Anadolu'da ticari hayat iyice canlandı Selcuklu sanatı, Arab ve Acem sanatından etkilenmekle beraber kendisine mahsus Ortaasya'dan beri gelen mimari ozellikleri de bunyesinde toplamıştır Selcukluların Diyarbakır'dan İstanbul Boğazına kadar uzanan sahada yuzlerce saray, cami, mescid, imaret, han, hamam, daruşşifa, medrese, hankah, turbe, kunbed, ceşme, sebil, kervansaray, kale ve surları gorulmektedir Bu yapıların cepheleri, kapıları, pencere kenarları en guzel ve renkli yazılar ile suslenmiş, camilerin kubbe kenarları, minber ve mihrapları Turk cinileri ile kaplanmıştır Şadırvanlar Turk mermer işciliğinin, kapı ve pencere kapakları Turk kakmacılık ve oymacılığının en guzel orneklerini vermiştir Turbeler, Turk cadırının taş binalara uygulanmış şeklidir Kuzey Avrupa'da gorulen gotik mimarideki tuğla suslemeleri, Haclı seferleri sırasında Anadolu'dan alınarak kullanılmıştır, yani Selcuklu menşelidirler
Camilerde ve diğer yapılarda pencerelerin katlar halinde sıralanması, Turk mimari mahsulu olup, başka İslam ulkelerinde uygulanmamıştır Kubbe inşaatında Selcukluların ortaya koydukları en muhim yenilik ana duvarlardan kubbeye gecişin muselles sahalar ile teminidir ki, bu durum mimari tarihinde Turk ucgenleriadı ile anılmaktadır Bu uslub Osmanlılar zamanında değişik şekiller altında geliştirilmiştir Selcuklu stilinde daha ziyade basık olan mihrablar, Osmanlılar devrinde camilerin azametine paralel olarak yukselmiş ve incelmiştir
1299'dan sonra altı asırdan fazla yeryuzunde hukum suren Osmanlı Devleti, Selcukluların kultur ve sanatını geliştirmiş ve yeni bazı şekiller kazandırmışlardır Turk yapı sanatında, Selcuklularda toplu mekana doğru bir ilerleme başlamış ve Osmanlı mimarisinde Mimar Sinan'ın inşa gucuyle tamamen butunluğe kavuşmuştur Mimar Sinan'ın meydana getirdiği cami stili, model olarak sonraki mimarlara ornek olmuştur Ancak Suleymaniye ve Selimiye o kadar eşsiz eserler olarak meydana gelmişlerdir ki, hic bir mimar o buyuklukte ve mekan butunluğunde bir cami yapmağa cesaret edememişlerdir Mimar Sinan, Selimiye ile merkezi bina tipinin yeryuzundeki en başarılı orneğini vermiştir Osmanlı mimarisi, turbe, medrese, kutuphane, koşk, konak, saray, hamam, işhanı ve su kemeri, kopru inşaatında da hem mimari, hem de muhendislik acısından eşsiz eserler meydana getirmişlerdir (Bkz Osmanlı Devleti)
Bugun Anadolu'nun dort bucağı Osmanlı eserleriyle doludur Bunlardan bazıları bakımsızlıktan, ilgisizlikten harabe haline gelmiştir Gelecek nesillere mirasın ulaşabilmesi ancak bu eserlere sahip cıkmakla mumkun olacaktır
Kaynak: Rehber Ansiklopedisi