TANIM:
Alerjinin en korkulan, en ağır ve güvenli olmayan şekli olan anaflaksi, vücudun tümünü ilgilendiren yaygın alerjik reaksiyonlara bağlı olarak gelişir Anaflaksi, alerjik şok ismiyle de bilinir; erken tanınıp acil olarak tedavi edilmediğinde kişiyi şok veya ölüme değin götürebilir Gazetelerde okuduğumuz ‘Penisilin iğnesi yapıldı, yaşamını yitirdi ’ veya ‘Arı sokmasından öldü… ’ gibi olayların nedeni daima anaflaksidir Ülkemizde her sene ortalama olarak 100 kişinin anaflaksiden nedeniyle yaşamlarını yitirdikleri söylenebilir
ANAFLAKSİNİN SEBEPLERİ:
Anaflaksiye sebep olabilen o kadar çok madde vardır:
İlaçlar (penisilin, sefalosporin ve diğer antibiyotikler; aspirin, analjezik ve romatizma ilaçları, yerel anestezikler, röntgen çekilirken kullanılan kontrast maddeler…)
Serumlar ve aşılar
Kan ve kan ürünleri
Yiyecekler (Yumurta, süt, domates, fıstık, deniz ürünleri…)
Yiyeceklere konan katkı maddeleri
Bozulmayı önleyici maddeler (Sülfitler)
Renklendiriciler (Tartrazin)
Tat vericiler (Glutamat)
Bedensel etkenler: Alıştırma, soğuk
Çeşitli maddeler: Lateks, sperm
ANAFLAKSİNİN BELİRTİLERİ:
Anaflaksi, kişinin duyarlılığına ve alınan alerjenin miktarına tarafından değişik tablolara neden olur Başta deri, daha alçak ve üst solunum yolları, dolaşım ve sindirim sistemi elde etmek üzere böylece fazla organ sistemine ait belirtiler ortaya çıkar
Anaflaksi, çok ani olarak ortaya meydana çıkan bir koşul olduğu için sadece doktorlar kadar değil, herkesçe bilinmesi, tanınması ve ilk acele müdahalenin hemen yapılması, hastanın yaşamının kurtarılması bakımından fazla önemlidir Alerjenin alım yolu ve vücuda giriş hızı da anaflaksinin ağırlığını belirleyen önemli faktörlerdir Mesela, penisilin iğnesi penisilin hapına göre çok daha ağır bir anaflaksiye yol açar!
Anaflaksi belirtileri, alerjenle karşılaşıldıktan hemen birkaç dakika daha sonra başlar, 1520 dakikada zirveye çıkar ve 1 saat içinde de azalmaya yüz tutar Anaflaksi, bazı kişilerde belirtiler adamakıllı kaybolduktan 824 saat daha sonra tekrarlayabilir böylece, anaflaksi saptanan bir kişinin en azından 24 saat süreyle hekim gözetimi altında kalması gerekir
ANAFAKSİNİN GELİŞİMİ VE TEHLIKE SİNYALLERİ:
Anaflakside, solunum ve dolaşım sistemini ilgilendiren belirtiler ciddi bir krizin işaretleridir
Solunum sistemi belirtileri: Burunla ilgili olarak kaşıntı, su gibi sızıntı, hapşırma, burun tıkanıklığı… gibi belirtiler vardır Ses tellerinin şişmesi (gırtlak ödemi), ses kısıklığı ve konuşma güçlüğü yaratabileceği gibi, bu darlığın çok pozitif olması nefes alıp vermeyi güçleştirir, hatta en ince ayrıntısına kadar imkansız kılar ve ölüme neden olur
Bazı hastalarda ise astımlılarda olduğu gibi inatçı öksürük, hırıltılı solunum ve nefes darlığı gelişirDolaşım sistemi belirtileri: Çarpıntı, derme çatma ve seri kalp atışları, göğüs ağrısı, baş dönmesi vardır Kan basıncının düşmeye başlaması önemli bir anaflaksinin habercisidir Yaşlı hastalar kalp krizi de geçirebilirler
Sindirim sistemi belirtileri: Karında kramp tarzında ağrılar, bulantı, kusma, karında şişkinlik ve gerginlik, ishal ortaya çıkar
Öteki belirtiler: Bu sistemlere ait belirtilerden başka birçok hastada, terleme, idrar kaçırma, baş ağrısı, şuur bozukluğu, halüsinasyon görülür
Anaflakside ölüm: Anaflakside vefat nedeni gırtlak ödemi ya da inatçı kan basıncı düşüklüğü ya da kalp krizidir
ANAFLAKSİ TEDAVİSİ:
Anaflaksi fazla acele bir durumdur Kişiye derhal girişimde bulunulmadığı süre kısa zamanda ölüme sebep olabilir Bu sebeple, anaflaksi belirtileri saptanır saptanmaz bir taraftan en yakın hekim veya hastaneye ulaşılmaya çalışılırken, üstelik yapılması gereken bir takım işlemler vardır
Alerjenin vücuda girdiği yer muhakkak ise (Arı sokmasında olduğu gibi!), o bölgeye hemen turnike yapılarak zehirin kana karışması engellenir Varsa, arının iğnesi çıkartılır
Kişi sırtüstü yatırılır ve bacakları yukarı kaldırılır Bu sayede beyin ve kalp gibi manâlı organlara daha pozitif kan gitmesi sağlanır
Hasta sıcak tutulur
Mümkünse oksijen verilir
Anaflakside hayat kurtarıcı ilaç ADRENALİN ’dir 1:1000 ’lik adrenalin, 0,30,5 ml dozunda 20 dakika arayla deri altına zerk edilir
Anaflaksi tedavisinde yararlanılan öteki ilaçlar kortizon ve antihistaminikler ’dir Astım krizi belirtileri olan hastalara bronş spazmını azaltan nefes açıcı ilaçlar da verilmelidir
kan basıncı düşük olan hastalara keza kan basıncını yükselten ilaçlar (vazopressörler) hem de damar aracılığıyla istikrarsız uygulanır
Gırtlak ödemi sebebiyle asfiksi (boğulma) belirtileri gösteren hastalara nefes alabilmeleri için acil trakeostomi (belli başlı nefes borusuna dışarıdan delik açılması) gerekir
ANAFLAKSİDEN KORUNMA:
Daha önce anaflaksi geçirmiş olanlar, durumlarını bildiren bir kart ya da künye taşımalıdırlar
Anaflaksi nedeniyle ölüm tehlikesi atlatanların yanlarında sürekli olarak adrenalin bulundurmaları gerekir Bu kişilere adrenalini hangi durumda, nasıl uygulayacakları da öğretilmelidir
Anaflaksiye neden olan etkenlerden (ilaç, yiyecek…) uzakta kalınmalıdır
Anaflaksi tanımlayan hastalara iğne şeklindeki ilaçlardan fazla ilaç veya şurup verilmelidir
Anaflaksi tanımlayan hastalara ßbloker sınıfı ilaçlar verilmemelidir
En azından 24 saat süreyle doktor gözetimi altında kalması gerekir *
Alerjinin en korkulan, en ağır ve güvenli olmayan şekli olan anaflaksi, vücudun tümünü ilgilendiren yaygın alerjik reaksiyonlara bağlı olarak gelişir Anaflaksi, alerjik şok ismiyle de bilinir; erken tanınıp acil olarak tedavi edilmediğinde kişiyi şok veya ölüme değin götürebilir Gazetelerde okuduğumuz ‘Penisilin iğnesi yapıldı, yaşamını yitirdi ’ veya ‘Arı sokmasından öldü… ’ gibi olayların nedeni daima anaflaksidir Ülkemizde her sene ortalama olarak 100 kişinin anaflaksiden nedeniyle yaşamlarını yitirdikleri söylenebilir
ANAFLAKSİNİN SEBEPLERİ:
Anaflaksiye sebep olabilen o kadar çok madde vardır:
İlaçlar (penisilin, sefalosporin ve diğer antibiyotikler; aspirin, analjezik ve romatizma ilaçları, yerel anestezikler, röntgen çekilirken kullanılan kontrast maddeler…)
Serumlar ve aşılar
Kan ve kan ürünleri
Yiyecekler (Yumurta, süt, domates, fıstık, deniz ürünleri…)
Yiyeceklere konan katkı maddeleri
Bozulmayı önleyici maddeler (Sülfitler)
Renklendiriciler (Tartrazin)
Tat vericiler (Glutamat)
Bedensel etkenler: Alıştırma, soğuk
Çeşitli maddeler: Lateks, sperm
ANAFLAKSİNİN BELİRTİLERİ:
Anaflaksi, kişinin duyarlılığına ve alınan alerjenin miktarına tarafından değişik tablolara neden olur Başta deri, daha alçak ve üst solunum yolları, dolaşım ve sindirim sistemi elde etmek üzere böylece fazla organ sistemine ait belirtiler ortaya çıkar
Anaflaksi, çok ani olarak ortaya meydana çıkan bir koşul olduğu için sadece doktorlar kadar değil, herkesçe bilinmesi, tanınması ve ilk acele müdahalenin hemen yapılması, hastanın yaşamının kurtarılması bakımından fazla önemlidir Alerjenin alım yolu ve vücuda giriş hızı da anaflaksinin ağırlığını belirleyen önemli faktörlerdir Mesela, penisilin iğnesi penisilin hapına göre çok daha ağır bir anaflaksiye yol açar!
Anaflaksi belirtileri, alerjenle karşılaşıldıktan hemen birkaç dakika daha sonra başlar, 1520 dakikada zirveye çıkar ve 1 saat içinde de azalmaya yüz tutar Anaflaksi, bazı kişilerde belirtiler adamakıllı kaybolduktan 824 saat daha sonra tekrarlayabilir böylece, anaflaksi saptanan bir kişinin en azından 24 saat süreyle hekim gözetimi altında kalması gerekir
ANAFAKSİNİN GELİŞİMİ VE TEHLIKE SİNYALLERİ:
Anaflakside, solunum ve dolaşım sistemini ilgilendiren belirtiler ciddi bir krizin işaretleridir
Solunum sistemi belirtileri: Burunla ilgili olarak kaşıntı, su gibi sızıntı, hapşırma, burun tıkanıklığı… gibi belirtiler vardır Ses tellerinin şişmesi (gırtlak ödemi), ses kısıklığı ve konuşma güçlüğü yaratabileceği gibi, bu darlığın çok pozitif olması nefes alıp vermeyi güçleştirir, hatta en ince ayrıntısına kadar imkansız kılar ve ölüme neden olur
Bazı hastalarda ise astımlılarda olduğu gibi inatçı öksürük, hırıltılı solunum ve nefes darlığı gelişirDolaşım sistemi belirtileri: Çarpıntı, derme çatma ve seri kalp atışları, göğüs ağrısı, baş dönmesi vardır Kan basıncının düşmeye başlaması önemli bir anaflaksinin habercisidir Yaşlı hastalar kalp krizi de geçirebilirler
Sindirim sistemi belirtileri: Karında kramp tarzında ağrılar, bulantı, kusma, karında şişkinlik ve gerginlik, ishal ortaya çıkar
Öteki belirtiler: Bu sistemlere ait belirtilerden başka birçok hastada, terleme, idrar kaçırma, baş ağrısı, şuur bozukluğu, halüsinasyon görülür
Anaflakside ölüm: Anaflakside vefat nedeni gırtlak ödemi ya da inatçı kan basıncı düşüklüğü ya da kalp krizidir
ANAFLAKSİ TEDAVİSİ:
Anaflaksi fazla acele bir durumdur Kişiye derhal girişimde bulunulmadığı süre kısa zamanda ölüme sebep olabilir Bu sebeple, anaflaksi belirtileri saptanır saptanmaz bir taraftan en yakın hekim veya hastaneye ulaşılmaya çalışılırken, üstelik yapılması gereken bir takım işlemler vardır
Alerjenin vücuda girdiği yer muhakkak ise (Arı sokmasında olduğu gibi!), o bölgeye hemen turnike yapılarak zehirin kana karışması engellenir Varsa, arının iğnesi çıkartılır
Kişi sırtüstü yatırılır ve bacakları yukarı kaldırılır Bu sayede beyin ve kalp gibi manâlı organlara daha pozitif kan gitmesi sağlanır
Hasta sıcak tutulur
Mümkünse oksijen verilir
Anaflakside hayat kurtarıcı ilaç ADRENALİN ’dir 1:1000 ’lik adrenalin, 0,30,5 ml dozunda 20 dakika arayla deri altına zerk edilir
Anaflaksi tedavisinde yararlanılan öteki ilaçlar kortizon ve antihistaminikler ’dir Astım krizi belirtileri olan hastalara bronş spazmını azaltan nefes açıcı ilaçlar da verilmelidir
kan basıncı düşük olan hastalara keza kan basıncını yükselten ilaçlar (vazopressörler) hem de damar aracılığıyla istikrarsız uygulanır
Gırtlak ödemi sebebiyle asfiksi (boğulma) belirtileri gösteren hastalara nefes alabilmeleri için acil trakeostomi (belli başlı nefes borusuna dışarıdan delik açılması) gerekir
ANAFLAKSİDEN KORUNMA:
Daha önce anaflaksi geçirmiş olanlar, durumlarını bildiren bir kart ya da künye taşımalıdırlar
Anaflaksi nedeniyle ölüm tehlikesi atlatanların yanlarında sürekli olarak adrenalin bulundurmaları gerekir Bu kişilere adrenalini hangi durumda, nasıl uygulayacakları da öğretilmelidir
Anaflaksiye neden olan etkenlerden (ilaç, yiyecek…) uzakta kalınmalıdır
Anaflaksi tanımlayan hastalara iğne şeklindeki ilaçlardan fazla ilaç veya şurup verilmelidir
Anaflaksi tanımlayan hastalara ßbloker sınıfı ilaçlar verilmemelidir
En azından 24 saat süreyle doktor gözetimi altında kalması gerekir *