ANATOMI NEDİR?
Canlılar, hücreli adı bahşedilen en ufak yapısal birimlerin, çok karmaşık fonksiyonları yerine getirebilecek şekilde bir araya gelmesiyle oluşmuşlardır Hücre, gözle görülemeyecek dek küçüktür ve çevresi sözde geçirgen bir zarla kuşatılmış durumdadır Hücreye şeklini veren sitoplâsma zorunlu yaşamsal öğeleri içeren, benzeri akıcı bir maddedir Benzer görevdeki hücrelerin kümelenmesi ile dokular; ayrı dokuların belirtilen bir işlevi bakmak üzere birleşmesiyle de organlar oluşur Yapısal özellikleri bambaşka olan organların bir araya gelmesi sonucunda da belirli bir işlevsel tamlık gösteren sistemler şekillenir
Anatomi terimi, eski Yunanca Asıl ( içinden) ve Tome (Temnein) ( kesmek) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur Keserek ayırma, parçalama anlamına gelmektedir Anatomi teriminin Latince ’deki karşılığıdissection ’dur Günümüzde, kadavranın bölgelere ayrılması ve bu bölgelerin kesilerek incelenmesi yöntemi için genel bir açıklama olarak disseksiyon terimi kullanılmaktadır
Vücut Yapisi geniş anlamda vücudun sıradan şeklini, yapısını; vücudu oluşturan organları ve bu organlar arasındaki yapısal, görevsel ilişkileri inceleyen bilim dalıdır Şekil bilim anlamına gelen morfoloji kavramı da canlıların şekilsel olarak incelenmesini belirtir Bir görüşe kadar vücut yapisi terimi morfoloji ile özdeş olarak da kabul edilir Ancak günümüzde oluşumların sadece şekilsel değil işlevsel özelliklerinin de önem kazanması, yapılan çalışmalarda hücreli içi öğelerin ayrıntılı olarak, hatta moleküler düzeyde incelenmesi vücut yapisi biliminin sınırlarını genişletmiştir Vücut Yapisi eğitiminde kalıplaşmış kurallarla, işlevsel bağlantıları dikkate almayan bir yöntem seçilmesi ezbere dayanan ve edinilen bilgilerin kısa zamanda unutulmasına yol açan bir öğrenme ile sonuçlanır Herhangi bir yapının işlevlerinin ve diğer yapılarla bağlantılarının birlikte öğrenilmesi ise anatominin bir bütün halinde daha kolay anlaşılması olanağını yaratır böylece yapıların ayrıntılarından fazla hastalıklar ya da yaralanmalarla olan işlevsel bağlantılarının öğrenilmesi, modern tıp anlayışına daha uygundur
ANATOMİNİN DAHA ALÇAK GRUPLARI
İnsanlarda olduğu gibi, diğer canlılarda da yapı özelliklerin araştırılması anatominin konusudur Esas olarak kabul edildiği şekliyle diğer temel tıp bilimleri anatomik yapi ile ilgili çalışmalardan türemişlerdir
Tarihsel süreçte insan vücudunun tanınmasına duyulan yoğun ilgi ve buna tabi elde edilen bilgi birikimi nedeniyle anatomik yapi daha alçak gruplara ayrılmıştır
1 Makroskopik Anatomi (Gross Vücut Yapisi): İnsan yapısını gözle görülebilen şekliyle inceleyen vücut yapisi dalıdır Bu amaçla kullanılan esas eğitim arabulucu, ilaçlanarak doku özelliklerinin uzun zaman kalıcılığı sağlanan ölü insan vücududur (kadavra) Modeller, yazılı gereçler (kitap, atlas, poster gibi), video görüntüleri ve bilgisayar programlarından da eğitimde geniş ölçüde yararlanılmaktadır Bilgisayarlı eğitim, bazı eğitim kurumlarında kadavranın yanına en yaygın kullanılan usul halini almıştır Üç boyutlu görüntülerin elde edilmesi kayda değer bir avantajıdır
2 Mikroskopik Vücut Yapisi (Histologia): Vücudu oluşturan organlardan özel teknikler ile alınarak boyanan doku örneklerini mikroskop aşağı inceleyen bilim dalıdır Histoloji sözcük olarak eski Yunanca ’daki histos ( doku) ve logos ( bilim) sözcüklerinden oluşmuştur ve doku bilimi anlamına gelir Mikroskop, gözle görülemeyen varlıkları değişen oranlarda büyüterek görülebilmelerini sağlayan en manâlı eğitim aracıdır
3 Sitoloji: Histolojinin bir bölümü olarak da kabul görmekte olan hücresel bilimidir Hücreyi yaratıcı yapıların ayrıntılı olarak incelenmesini esas alır
4 Gelişimsel Anatomi (Developmental Anatomy): İnsan vücudunun şekillenmeye başladığı ilk andan ölümüne değin geçirdiği evreleri ve olağan yapı değişiklikleri inceler Farklı Alanlara Yönlendirilmiş daha alçak başlıklara ayrılabilir:
Doğum Öncesi Dönemi Anatomisi (Embryologia): Dişi ve erkek eşey hücrelerininbirleşmesi ile şekillenen zigot oluşumundan doğuma kadar olan dönemi incelemeyi esas alır Bu dönemi de embriyo ve fötus dönemi anatomisi olarak ikiye ayırmak olanaklıdır Teknolojik gelişmeler, bazı hastalıkların doğumdan önce saptanabilmesini ve tedavisini sağlayabilmekte olduğundan fötus anatomisinin önemi giderek artmaktadır
Çocukluk Dönemi Anatomisi (Child Anatomy): Doğumdan itibaren puberte dönemi sonrasına dek süren gelişimi inceler
Erişkin Dönemi Anatomisi (Adult Anatomy): Yetişkin insan vücudunun yapısını inceler Herzamanki ders kitaplarında verilen bilgiler yetişkin insan vücudu esas alınarak hazırlanmıştır
Ihtiyarlık Dönemi Anatomisi (Geriatric Anatomy) : Yaşlı insanlardaki sıradan yapı değişiklikleri inceler
5 Patolojik Anatomik Yapi: Makroskopik veya mikroskopik olarak insan dokusunun bayağı olmayan yapısını inceler
Öğrenim yöntemlerine tarafından anatominin alt grupları:
Anatomi eğitiminde esas kasıt öğrencinin kendisine gereken bilgiyi en etkili yolla elde etmesi ve bunu bereketli bir şekilde değerlendirmesidir Amaca ulaşabilmek için gereken bilginin öbür yollarla verildiği ayrı öğretim yöntemleri kullanılır Bu yöntemlere tarafından de anatomik yapi bir takım daha alçak dallara ayrılır
Sistematik Vücut Yapisi (Anatomia Systematica): Organizmayı organ topluluklarından oluşan sistemlere ayırıp, incelemeyi başlıca tutar Bu öğretim modelinde bir sistem içindeki organlar ve doku grupları açıklanmış bir sırayla öğretililir
Yöresel Anatomik Yapi (Anatomia TopographicaAnatomia Regionalis): Vücut bölgelere ayrılarak buralarda yer alan doku ve organlar dıştan içe incelenir
Karşılaştırmalı Anatomik Yapi (Anatomia Comparativa): Farklı Alanlara Yönlendirilmiş hayvanlar ve hayvanlarla insanlar arasındaki aynı organları kıyaslama yaparak inceler
Cerrahi Vücut Yapisi (Anatomia Chirurgica): Cerrahi uygulamaları dikkate alarak organizmayı topografik olarak inceleyen anatomi dalıdır
Klinik Anatomi (Anatomia Clinica): Sistemli, topografik ve cerrahi anatomiyi kapsayan bilgilerin klinikte canlı insan üstünde uygulamasını yapan anatomi dalıdır
Üstünkörü (Surface) Vücut Yapisi: Canlı üzerinde organları elle, gözle ya da radyolojik, endoskopik olarak inceleyen daldır
Kesitsel Anatomik Yapi (Radyolojik Anatomik Yapi): Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle ortaya meydana çıkan ve önemi gitgide artarak büyüyen bir topografik vücut yapisi şeklidir Çeşitli hastalıkların tanısında kullanılan yeni yöntemlerden bilgisayarlı tomografi (CT), nükleer manyetik rezonans görüntüleme (NMRI), pozitron emisyon tomografisi (PET) ve sintigrafide, vücudun değişik açılardan ve birkaç milimetrelik ince dilimlere ayrılması ile elde edilen görüntülerin incelenmesi amaçlanır
Estetik (PlastikArtistik) Vücut Yapisi: Dağıtılmış durumlarda vücudun dış biçiminde oluşan değişiklikleri ve nedenlerini inceleyen daldır; daha çok sanatkâr ve heykeltraşları ilgilendirir
Spor Anatomisi: Spor eğitimi bahşedilen kurumlarda özellikle hareket sistemini yaratıcı yapıların incelenmesine dayanan bir daldır
Ölü organ ya da dokularla ilgili araştırmalar ölü anatomisi (necro anatomik yapi); yaşayan insanla ilgili çalışmalar da canlı anatomisi (living anatomy) başlıklarında toplanabilir
ANATOMİNİN KISA TARİHÇESİ
Tarihte tıbbi konular genel bir bakış açısı ile ele alınmıştır Öncelikli olarak sık görülen hastalıkların nedenlerinin bulunması amaçlanmış ve daha fazla anatomik yapi ile fizyoloji konuları ilgi çekmiştir Ilk dönemlerin bilim adamları hekimlik, felsefe, matematik gibi aniden pozitif sayıdaki fazla bilim dalında araştırmalar yapmışlardır Mağara dönemi insanının avladığı hayvanların dış görünüşlerinin yanı sıra iç organlarını da duvarlara resmettiği bilinmektedir Anatomiyle ilgili birincil yazılı evraklar eski Yunan'da Hippocrates (MÖ460377) ile başlar Hippocrates ’in kafa kemikleri ile ilgili tanımlamaları günümüzde de geçerlidir Aynı dönemlerin bir diğer hekimi olan Aristoteles ’de vücut yapisi ile ilgili tanımlamalarda bulunmuştur Meşhur Yunan hekimi Galenos (MS 130200) ölü hayvan disseksiyonlarına yük vermiştir sonra insanlarda da tanımlanmış olan periferik sinirler, eklemler ve kaslar üstünde gözlemler yapmıştır Galenos ’un anatomik oluşumları ve çeşitli hastalıkları tanımladığı eseri orta çağın sonlarına kadar kullanılmıştır MS 9801037 yıllarında yaşamış ve Avrupalılar göre Avicenna ismi ile bilinen İbni Sina Tıp Kanunukitabında vücut yapisi ve fizyoloji ile ilgili konulara da yer vermiştir İbni Sina eserlerinde Hippocrates ve Galenos ’un görüşlerinden de yararlanmıştır
Avrupa ’da yaşanan icat hareketlerine paralel olarak anatomik çalışmaların da gelişme gösterdiği gözlenir Mesela Leonardo da Vinci ’nin (14521519) insan vücudu ile ilgili çizimleri geçerliğini bugün de sürdürmektedir Vücut Yapisi, ama 16 yüzyılda egemen bir bilim dalı konumuna gelmiştir Ilk anatomist ve çağdaş anatominin kurucusu olarak kabul edilen Andreas Vesalius (15141564) çok sayıda insan ölüsü incelemiş ve insan anatomik yapı üstünde çalışmıştır 1543 yılında yazdığı De Humani Corporis Fabricaadlı eseri Avrupa ülkelerinde uzun yıllar anatomik yapi ders kitabı olarak kullanılmıştır Binlerce yıl sadece gözle görülebilen oluşumların ölü insan vücudu üstünde araştırılmasını amaçlayan anatomi bilimi, mikroskobun keşfi ile görülemeyen yapıları da inceleme olanağına kavuşmuştur Teknolojide kaydedilen ilerlemeler oluşumların on binlerce kere büyütülebilmesini mümkün kılmaktadır Çağımızda çalışmaların canlı halk müziği üstünde de sürdürülmesi sonucunda, anatominin dağıtılmış fizyolojik fonksiyonlarla ve klinik bilimlerle olan bağlantıları da araştırılabilmektedir *
Canlılar, hücreli adı bahşedilen en ufak yapısal birimlerin, çok karmaşık fonksiyonları yerine getirebilecek şekilde bir araya gelmesiyle oluşmuşlardır Hücre, gözle görülemeyecek dek küçüktür ve çevresi sözde geçirgen bir zarla kuşatılmış durumdadır Hücreye şeklini veren sitoplâsma zorunlu yaşamsal öğeleri içeren, benzeri akıcı bir maddedir Benzer görevdeki hücrelerin kümelenmesi ile dokular; ayrı dokuların belirtilen bir işlevi bakmak üzere birleşmesiyle de organlar oluşur Yapısal özellikleri bambaşka olan organların bir araya gelmesi sonucunda da belirli bir işlevsel tamlık gösteren sistemler şekillenir
Anatomi terimi, eski Yunanca Asıl ( içinden) ve Tome (Temnein) ( kesmek) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur Keserek ayırma, parçalama anlamına gelmektedir Anatomi teriminin Latince ’deki karşılığıdissection ’dur Günümüzde, kadavranın bölgelere ayrılması ve bu bölgelerin kesilerek incelenmesi yöntemi için genel bir açıklama olarak disseksiyon terimi kullanılmaktadır
Vücut Yapisi geniş anlamda vücudun sıradan şeklini, yapısını; vücudu oluşturan organları ve bu organlar arasındaki yapısal, görevsel ilişkileri inceleyen bilim dalıdır Şekil bilim anlamına gelen morfoloji kavramı da canlıların şekilsel olarak incelenmesini belirtir Bir görüşe kadar vücut yapisi terimi morfoloji ile özdeş olarak da kabul edilir Ancak günümüzde oluşumların sadece şekilsel değil işlevsel özelliklerinin de önem kazanması, yapılan çalışmalarda hücreli içi öğelerin ayrıntılı olarak, hatta moleküler düzeyde incelenmesi vücut yapisi biliminin sınırlarını genişletmiştir Vücut Yapisi eğitiminde kalıplaşmış kurallarla, işlevsel bağlantıları dikkate almayan bir yöntem seçilmesi ezbere dayanan ve edinilen bilgilerin kısa zamanda unutulmasına yol açan bir öğrenme ile sonuçlanır Herhangi bir yapının işlevlerinin ve diğer yapılarla bağlantılarının birlikte öğrenilmesi ise anatominin bir bütün halinde daha kolay anlaşılması olanağını yaratır böylece yapıların ayrıntılarından fazla hastalıklar ya da yaralanmalarla olan işlevsel bağlantılarının öğrenilmesi, modern tıp anlayışına daha uygundur
ANATOMİNİN DAHA ALÇAK GRUPLARI
İnsanlarda olduğu gibi, diğer canlılarda da yapı özelliklerin araştırılması anatominin konusudur Esas olarak kabul edildiği şekliyle diğer temel tıp bilimleri anatomik yapi ile ilgili çalışmalardan türemişlerdir
Tarihsel süreçte insan vücudunun tanınmasına duyulan yoğun ilgi ve buna tabi elde edilen bilgi birikimi nedeniyle anatomik yapi daha alçak gruplara ayrılmıştır
1 Makroskopik Anatomi (Gross Vücut Yapisi): İnsan yapısını gözle görülebilen şekliyle inceleyen vücut yapisi dalıdır Bu amaçla kullanılan esas eğitim arabulucu, ilaçlanarak doku özelliklerinin uzun zaman kalıcılığı sağlanan ölü insan vücududur (kadavra) Modeller, yazılı gereçler (kitap, atlas, poster gibi), video görüntüleri ve bilgisayar programlarından da eğitimde geniş ölçüde yararlanılmaktadır Bilgisayarlı eğitim, bazı eğitim kurumlarında kadavranın yanına en yaygın kullanılan usul halini almıştır Üç boyutlu görüntülerin elde edilmesi kayda değer bir avantajıdır
2 Mikroskopik Vücut Yapisi (Histologia): Vücudu oluşturan organlardan özel teknikler ile alınarak boyanan doku örneklerini mikroskop aşağı inceleyen bilim dalıdır Histoloji sözcük olarak eski Yunanca ’daki histos ( doku) ve logos ( bilim) sözcüklerinden oluşmuştur ve doku bilimi anlamına gelir Mikroskop, gözle görülemeyen varlıkları değişen oranlarda büyüterek görülebilmelerini sağlayan en manâlı eğitim aracıdır
3 Sitoloji: Histolojinin bir bölümü olarak da kabul görmekte olan hücresel bilimidir Hücreyi yaratıcı yapıların ayrıntılı olarak incelenmesini esas alır
4 Gelişimsel Anatomi (Developmental Anatomy): İnsan vücudunun şekillenmeye başladığı ilk andan ölümüne değin geçirdiği evreleri ve olağan yapı değişiklikleri inceler Farklı Alanlara Yönlendirilmiş daha alçak başlıklara ayrılabilir:
Doğum Öncesi Dönemi Anatomisi (Embryologia): Dişi ve erkek eşey hücrelerininbirleşmesi ile şekillenen zigot oluşumundan doğuma kadar olan dönemi incelemeyi esas alır Bu dönemi de embriyo ve fötus dönemi anatomisi olarak ikiye ayırmak olanaklıdır Teknolojik gelişmeler, bazı hastalıkların doğumdan önce saptanabilmesini ve tedavisini sağlayabilmekte olduğundan fötus anatomisinin önemi giderek artmaktadır
Çocukluk Dönemi Anatomisi (Child Anatomy): Doğumdan itibaren puberte dönemi sonrasına dek süren gelişimi inceler
Erişkin Dönemi Anatomisi (Adult Anatomy): Yetişkin insan vücudunun yapısını inceler Herzamanki ders kitaplarında verilen bilgiler yetişkin insan vücudu esas alınarak hazırlanmıştır
Ihtiyarlık Dönemi Anatomisi (Geriatric Anatomy) : Yaşlı insanlardaki sıradan yapı değişiklikleri inceler
5 Patolojik Anatomik Yapi: Makroskopik veya mikroskopik olarak insan dokusunun bayağı olmayan yapısını inceler
Öğrenim yöntemlerine tarafından anatominin alt grupları:
Anatomi eğitiminde esas kasıt öğrencinin kendisine gereken bilgiyi en etkili yolla elde etmesi ve bunu bereketli bir şekilde değerlendirmesidir Amaca ulaşabilmek için gereken bilginin öbür yollarla verildiği ayrı öğretim yöntemleri kullanılır Bu yöntemlere tarafından de anatomik yapi bir takım daha alçak dallara ayrılır
Sistematik Vücut Yapisi (Anatomia Systematica): Organizmayı organ topluluklarından oluşan sistemlere ayırıp, incelemeyi başlıca tutar Bu öğretim modelinde bir sistem içindeki organlar ve doku grupları açıklanmış bir sırayla öğretililir
Yöresel Anatomik Yapi (Anatomia TopographicaAnatomia Regionalis): Vücut bölgelere ayrılarak buralarda yer alan doku ve organlar dıştan içe incelenir
Karşılaştırmalı Anatomik Yapi (Anatomia Comparativa): Farklı Alanlara Yönlendirilmiş hayvanlar ve hayvanlarla insanlar arasındaki aynı organları kıyaslama yaparak inceler
Cerrahi Vücut Yapisi (Anatomia Chirurgica): Cerrahi uygulamaları dikkate alarak organizmayı topografik olarak inceleyen anatomi dalıdır
Klinik Anatomi (Anatomia Clinica): Sistemli, topografik ve cerrahi anatomiyi kapsayan bilgilerin klinikte canlı insan üstünde uygulamasını yapan anatomi dalıdır
Üstünkörü (Surface) Vücut Yapisi: Canlı üzerinde organları elle, gözle ya da radyolojik, endoskopik olarak inceleyen daldır
Kesitsel Anatomik Yapi (Radyolojik Anatomik Yapi): Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle ortaya meydana çıkan ve önemi gitgide artarak büyüyen bir topografik vücut yapisi şeklidir Çeşitli hastalıkların tanısında kullanılan yeni yöntemlerden bilgisayarlı tomografi (CT), nükleer manyetik rezonans görüntüleme (NMRI), pozitron emisyon tomografisi (PET) ve sintigrafide, vücudun değişik açılardan ve birkaç milimetrelik ince dilimlere ayrılması ile elde edilen görüntülerin incelenmesi amaçlanır
Estetik (PlastikArtistik) Vücut Yapisi: Dağıtılmış durumlarda vücudun dış biçiminde oluşan değişiklikleri ve nedenlerini inceleyen daldır; daha çok sanatkâr ve heykeltraşları ilgilendirir
Spor Anatomisi: Spor eğitimi bahşedilen kurumlarda özellikle hareket sistemini yaratıcı yapıların incelenmesine dayanan bir daldır
Ölü organ ya da dokularla ilgili araştırmalar ölü anatomisi (necro anatomik yapi); yaşayan insanla ilgili çalışmalar da canlı anatomisi (living anatomy) başlıklarında toplanabilir
ANATOMİNİN KISA TARİHÇESİ
Tarihte tıbbi konular genel bir bakış açısı ile ele alınmıştır Öncelikli olarak sık görülen hastalıkların nedenlerinin bulunması amaçlanmış ve daha fazla anatomik yapi ile fizyoloji konuları ilgi çekmiştir Ilk dönemlerin bilim adamları hekimlik, felsefe, matematik gibi aniden pozitif sayıdaki fazla bilim dalında araştırmalar yapmışlardır Mağara dönemi insanının avladığı hayvanların dış görünüşlerinin yanı sıra iç organlarını da duvarlara resmettiği bilinmektedir Anatomiyle ilgili birincil yazılı evraklar eski Yunan'da Hippocrates (MÖ460377) ile başlar Hippocrates ’in kafa kemikleri ile ilgili tanımlamaları günümüzde de geçerlidir Aynı dönemlerin bir diğer hekimi olan Aristoteles ’de vücut yapisi ile ilgili tanımlamalarda bulunmuştur Meşhur Yunan hekimi Galenos (MS 130200) ölü hayvan disseksiyonlarına yük vermiştir sonra insanlarda da tanımlanmış olan periferik sinirler, eklemler ve kaslar üstünde gözlemler yapmıştır Galenos ’un anatomik oluşumları ve çeşitli hastalıkları tanımladığı eseri orta çağın sonlarına kadar kullanılmıştır MS 9801037 yıllarında yaşamış ve Avrupalılar göre Avicenna ismi ile bilinen İbni Sina Tıp Kanunukitabında vücut yapisi ve fizyoloji ile ilgili konulara da yer vermiştir İbni Sina eserlerinde Hippocrates ve Galenos ’un görüşlerinden de yararlanmıştır
Avrupa ’da yaşanan icat hareketlerine paralel olarak anatomik çalışmaların da gelişme gösterdiği gözlenir Mesela Leonardo da Vinci ’nin (14521519) insan vücudu ile ilgili çizimleri geçerliğini bugün de sürdürmektedir Vücut Yapisi, ama 16 yüzyılda egemen bir bilim dalı konumuna gelmiştir Ilk anatomist ve çağdaş anatominin kurucusu olarak kabul edilen Andreas Vesalius (15141564) çok sayıda insan ölüsü incelemiş ve insan anatomik yapı üstünde çalışmıştır 1543 yılında yazdığı De Humani Corporis Fabricaadlı eseri Avrupa ülkelerinde uzun yıllar anatomik yapi ders kitabı olarak kullanılmıştır Binlerce yıl sadece gözle görülebilen oluşumların ölü insan vücudu üstünde araştırılmasını amaçlayan anatomi bilimi, mikroskobun keşfi ile görülemeyen yapıları da inceleme olanağına kavuşmuştur Teknolojide kaydedilen ilerlemeler oluşumların on binlerce kere büyütülebilmesini mümkün kılmaktadır Çağımızda çalışmaların canlı halk müziği üstünde de sürdürülmesi sonucunda, anatominin dağıtılmış fizyolojik fonksiyonlarla ve klinik bilimlerle olan bağlantıları da araştırılabilmektedir *