Anayasa Hazırlık Hareketleri
23 Nisan 1920 tarihinden itibaren artık resmi bir huviyet kazanan milli teşkilat gayelerini daha acık bir bicimde ortaya koymaya başlamıştır Mustafa Kemal'in 19 Mart 1920 tarihinde askeri ve mulki erkana gonderdiği secim talimatında, Meclis'in 23 Nisan 1920 tarihinde acılmasına karar verilmiş, 22 Nisan 1923 tarihli telgraf ile de soz konusu tarihten itibaren mulki ve askeri makamların ve butun milletin muracaat edeceği makamın Meclisolacağı duyurulmuştur 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanan BMM, yeni Turk devletinin ilk siyasi organı olarak faaliyete gecmişti Aynı gun ilk oturumda en yaşlı uye sıfatıyla Şerif Bey, yaptığı konuşmada, Turk milletinin yabancı koleliğine karşı cıkarak,geleceğini tayin etme hakkına sahip olduğuna ve bağımsızlık yolunda direnmek azminde olduklarını acıkladı
Acılışından hemen sonra calışmalarına başlayan TBMM'nin aldığı 1 numaralı kararla İstanbul Meclisi Mebusan'ından gelen milletvekillerinin kendi catısı altında toplanmaları kararlaştırılmış, bununla birlikte kendi kuruluşunu da duzenlenmiştir
24 Nisan 'da Mustafa Kemal Paşa soz alarak geniş bir konuşma yapmış ve hukUmetin kuruluşu ile ilgili temel ilkeleri acıklamıştır Bu ilkeler meclis tarafından kabul edilerek aynı gunku beşinci oturumda yapılan oylamada 110 rey alarak Meclis Başkanlığı'na secilmiţtir
Mustafa Kemal Paşa'nın hukUmet kurulmasının luzumuna işaret eden teklifi 25 Nisan 1920 tarihinde kabul edildi ve Kuvvei İcraiye'ninteşkiline karar verildi Aynı gun yapılan goruşmelerde ayrıca Başkanlık Divanı secimleri de tamamlandı
Mustafa Kemal Paşa'nın Meclis'e hukUmetin kurulması ile ilgili olarak verdiği teklifte, hukUmetin yapısına ilişkin ilkeler ozetle şu şekilde belirtilmiştir:
1HukUmet kurmak zorunludur
2Gecici olarak bir padişah kaymakamı (vekili) ortaya cıkarmak uygun değildir
3İradei milliye'nin vatanın kaderine hakim olmasının kabul edilmesi zorunludur
4TBMM'nin ustunde guc yoktur
5Meclis, yasama ve yurutme yetkilerini kendinde toplamıştır
Mustafa Kemal'in bu tekliflerinden de anlaşılacağı gibi donemin zarureti gereği, Meclis HukUmetisisteminin uygun bulunduğu, ayrıca kuvvetler birliği prensibinin benimsenmesi luzumu telkin edilmektedir
23,24 ve 25 Nisan gunu alınan kararların Milli Hakimiyet ilkesine dayanan bir meclisi ve hukUmeti oluşturması bakımından anayasa niteliği taşıdığı soylenebilir Mustafa Kemal Paşa'nın 24 Nisan 1920'de kabul edilen anayasa niteliğindeki teklifi 13 Eylul 1920'de TBMM'ye verilerek, 18 Eylulde mecliste alınan ve siyasi ,sosyal , askeri ve idari yonden duzenlemeleri ongoren program, 20 Ocak 1921 tarihli anayasanın hazırlanmasına temel teşkil etmiştir 20 Ocak 1921 tarihli TBMM'de 85 sayı ile kabul edilen anayasa, 23 madde ve bir de ayrı maddeden meydana gelmektedir
Bazı onemli maddeleri şunlardır:
Madde1:Hakimiyet bila kaydu şart milletindir İdare usulu halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına mustenittir
Madde 2:İcra kudreti ve teşrii salahiyeti milletin yegane ve hakiki mumessili olan BMM'de tecelli ve temerkuz eder
Madde 3:Turkiye Devleti Buyuk Millet Meclisi tarafından idare olunur ve hukUmeti Buyuk Millet Meclisi HukUmeti unvanını taşır
Gorulduğu gibi kabul edilen bu maddelerle ayrı bir Turkiye Devletinin varlığından bahsedilmektedir Osmanlı Devleti'nin yok olmasıyla yeni bir devletin kuruluţunu, hukuki yonden belgelemiţtir
Yeni anayasa aynı zamanda Milli Hakimiyet'i esas alan ve vatanın kaderine Milli Hakimiyetin temsilcisi olarak BMM'nin el koymasını mumkun kılan bir siyasi ve hukuki vesikadır
1921 Anayasası Milli Mucadele'nin olağanustu şartları icinde hazırlanmış gecici bir anayasadır Meclis'in ve Milli HukUmetin durum ve yetkisini, şekil ve niteliğini tespit ve ifade eden ilk kanundur
1921 Anayasası'nda kuvvetler birliği sistemi hakimdir Turkiye'de butun kuvvet ve yetkilerin kaynağı millettir Milli iradeyi millet namına temsil eden tek yetkili organ, BMM'dir Meclis yasama ve yurutme yetkilerine sahiptir Kuvvetler birliğine dayanan Meclis HukUmeti sistemi 1921 Anayasası ile ilk defa Turkiye'ye girmektedir Reissiz bir Cumhuriyet kuran bu anayasa ile milli irade Meclis tarafından temsil ve yurutulmekte, boylece kuvvetler birliği esası, milli kuvvetlerin şuurlu bir merkezde toplanmasını ve tek bir iradeye bağlanmasını da zorunlu kılmaktadır
20 Ocak 1921 tarihli Anayasa'da yapılan en onemli değişiklik 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilanı ile olmuş, devlet şekli bu ilanla Cumhuriyet olarak değiştirilmiştir
1921 tarihli anayasanın kabul edilmesinden sonra siyasi alanda onemli inkılaplar gercekleştirilmiştir Kasım 1922'de saltanat kaldırılmış, Ekim 1923'de Cumhuriyet ilan edilmiş ve Mart 1924'te ise halifelik kaldırılmıştır; ayrıca eğitimoğretim alanında birtakım yenilik hareketleri ile Turk milleti siyasi,sosyal ve kulturel alanında hızlı bir değişim icine girmiştir Bu hızlı değişimde toplumun ihtiyaclarına cevap verebilecek yeni bir anayasanın hazırlanmasını 1924 tarihinde 491 sayı ile Teşkilatı Esasiye Kanunu olarak TBMM'de kabul edilmiştir
Toplam 105 maddeden oluşan 1924 Anayasası'nın onemli maddeleri şunlardır:
1Turkiye Devleti bir Cumhuriyet'tir
2Turkiye Devleti'nin dini İslam dinidir Resmi dili Turkcedir Başkenti Ankara şehridir
3Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir
4TBMM milletin tek ve gercek temsilcisi olup millet adına hakimiyet hakkını kullanır
5Yasama yetkisi ve yurutme gucu BMM'de toplanır
6Meclis yasama yetkisini kendi kullanır
7Meclis yurutme yetkisini kendince secilmiş Cumhurbaşkanı ve onun atayacağı bir Bakanlar Kurulu eliyle kullanır Meclis, hukUmeti her vakit denetleyebilir ve duţurebilir
8Yargı hakkı, millet adına, usulu ve kanununa gore bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır
Yeni Turk Devleti'nin ikinci anayasası olan 1924 Anayasası 1921 Anayasası'nın dayandığı temel ilkelerden esinlenmiş, milli hakimiyet, tek meclis ve kuvvetler birliği, meclisin ustunluğu prensipleri geliştirilerek kabul edilmiştir
1924 Anayasası, 1921 Anayasası'ndan yumuşak bir kuvvetler ayrımına yer vermekle, parlamenter rejime gecişte bir adım daha ileri gitmiştir Milli Hakimiyet ve meclisin ustunluğu sistemini geliştirmekle, anayasa alanını daha geniş ve yaygın bir şekilde duzenlemekte, kamu ozgurluklerine geniş bir şekilde yer vermektedir
1924 Anayasası beş kez değişikliğe uğramıştır Nisan 1928, Aralık 1931, Aralık 1934, Şubat 1937 ve Kasım 1937 tarihinde yapılan değişikliklerle devletin dini İslam'dır ibaresi kaldırılmış, secmen yaşı 18'den 22'ye cıkarılmış, kadınlara secme ve secilme hakkı verilmiş, Cumhuriyet Halk Partisi programındaki altı ilke anayasa ilkeleri olarak kabul edilmiştir
1924 Anayasası dil bakımından 1945 ve 1952 yıllarında mana ve mefhumuna dokunulmaksızın iki defa değişikliğe uğramış ve 1960 yılına kadar yururlukte kalmıştır
23 Nisan 1920 tarihinden itibaren artık resmi bir huviyet kazanan milli teşkilat gayelerini daha acık bir bicimde ortaya koymaya başlamıştır Mustafa Kemal'in 19 Mart 1920 tarihinde askeri ve mulki erkana gonderdiği secim talimatında, Meclis'in 23 Nisan 1920 tarihinde acılmasına karar verilmiş, 22 Nisan 1923 tarihli telgraf ile de soz konusu tarihten itibaren mulki ve askeri makamların ve butun milletin muracaat edeceği makamın Meclisolacağı duyurulmuştur 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanan BMM, yeni Turk devletinin ilk siyasi organı olarak faaliyete gecmişti Aynı gun ilk oturumda en yaşlı uye sıfatıyla Şerif Bey, yaptığı konuşmada, Turk milletinin yabancı koleliğine karşı cıkarak,geleceğini tayin etme hakkına sahip olduğuna ve bağımsızlık yolunda direnmek azminde olduklarını acıkladı
Acılışından hemen sonra calışmalarına başlayan TBMM'nin aldığı 1 numaralı kararla İstanbul Meclisi Mebusan'ından gelen milletvekillerinin kendi catısı altında toplanmaları kararlaştırılmış, bununla birlikte kendi kuruluşunu da duzenlenmiştir
24 Nisan 'da Mustafa Kemal Paşa soz alarak geniş bir konuşma yapmış ve hukUmetin kuruluşu ile ilgili temel ilkeleri acıklamıştır Bu ilkeler meclis tarafından kabul edilerek aynı gunku beşinci oturumda yapılan oylamada 110 rey alarak Meclis Başkanlığı'na secilmiţtir
Mustafa Kemal Paşa'nın hukUmet kurulmasının luzumuna işaret eden teklifi 25 Nisan 1920 tarihinde kabul edildi ve Kuvvei İcraiye'ninteşkiline karar verildi Aynı gun yapılan goruşmelerde ayrıca Başkanlık Divanı secimleri de tamamlandı
Mustafa Kemal Paşa'nın Meclis'e hukUmetin kurulması ile ilgili olarak verdiği teklifte, hukUmetin yapısına ilişkin ilkeler ozetle şu şekilde belirtilmiştir:
1HukUmet kurmak zorunludur
2Gecici olarak bir padişah kaymakamı (vekili) ortaya cıkarmak uygun değildir
3İradei milliye'nin vatanın kaderine hakim olmasının kabul edilmesi zorunludur
4TBMM'nin ustunde guc yoktur
5Meclis, yasama ve yurutme yetkilerini kendinde toplamıştır
Mustafa Kemal'in bu tekliflerinden de anlaşılacağı gibi donemin zarureti gereği, Meclis HukUmetisisteminin uygun bulunduğu, ayrıca kuvvetler birliği prensibinin benimsenmesi luzumu telkin edilmektedir
23,24 ve 25 Nisan gunu alınan kararların Milli Hakimiyet ilkesine dayanan bir meclisi ve hukUmeti oluşturması bakımından anayasa niteliği taşıdığı soylenebilir Mustafa Kemal Paşa'nın 24 Nisan 1920'de kabul edilen anayasa niteliğindeki teklifi 13 Eylul 1920'de TBMM'ye verilerek, 18 Eylulde mecliste alınan ve siyasi ,sosyal , askeri ve idari yonden duzenlemeleri ongoren program, 20 Ocak 1921 tarihli anayasanın hazırlanmasına temel teşkil etmiştir 20 Ocak 1921 tarihli TBMM'de 85 sayı ile kabul edilen anayasa, 23 madde ve bir de ayrı maddeden meydana gelmektedir
Bazı onemli maddeleri şunlardır:
Madde1:Hakimiyet bila kaydu şart milletindir İdare usulu halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına mustenittir
Madde 2:İcra kudreti ve teşrii salahiyeti milletin yegane ve hakiki mumessili olan BMM'de tecelli ve temerkuz eder
Madde 3:Turkiye Devleti Buyuk Millet Meclisi tarafından idare olunur ve hukUmeti Buyuk Millet Meclisi HukUmeti unvanını taşır
Gorulduğu gibi kabul edilen bu maddelerle ayrı bir Turkiye Devletinin varlığından bahsedilmektedir Osmanlı Devleti'nin yok olmasıyla yeni bir devletin kuruluţunu, hukuki yonden belgelemiţtir
Yeni anayasa aynı zamanda Milli Hakimiyet'i esas alan ve vatanın kaderine Milli Hakimiyetin temsilcisi olarak BMM'nin el koymasını mumkun kılan bir siyasi ve hukuki vesikadır
1921 Anayasası Milli Mucadele'nin olağanustu şartları icinde hazırlanmış gecici bir anayasadır Meclis'in ve Milli HukUmetin durum ve yetkisini, şekil ve niteliğini tespit ve ifade eden ilk kanundur
1921 Anayasası'nda kuvvetler birliği sistemi hakimdir Turkiye'de butun kuvvet ve yetkilerin kaynağı millettir Milli iradeyi millet namına temsil eden tek yetkili organ, BMM'dir Meclis yasama ve yurutme yetkilerine sahiptir Kuvvetler birliğine dayanan Meclis HukUmeti sistemi 1921 Anayasası ile ilk defa Turkiye'ye girmektedir Reissiz bir Cumhuriyet kuran bu anayasa ile milli irade Meclis tarafından temsil ve yurutulmekte, boylece kuvvetler birliği esası, milli kuvvetlerin şuurlu bir merkezde toplanmasını ve tek bir iradeye bağlanmasını da zorunlu kılmaktadır
20 Ocak 1921 tarihli Anayasa'da yapılan en onemli değişiklik 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilanı ile olmuş, devlet şekli bu ilanla Cumhuriyet olarak değiştirilmiştir
1921 tarihli anayasanın kabul edilmesinden sonra siyasi alanda onemli inkılaplar gercekleştirilmiştir Kasım 1922'de saltanat kaldırılmış, Ekim 1923'de Cumhuriyet ilan edilmiş ve Mart 1924'te ise halifelik kaldırılmıştır; ayrıca eğitimoğretim alanında birtakım yenilik hareketleri ile Turk milleti siyasi,sosyal ve kulturel alanında hızlı bir değişim icine girmiştir Bu hızlı değişimde toplumun ihtiyaclarına cevap verebilecek yeni bir anayasanın hazırlanmasını 1924 tarihinde 491 sayı ile Teşkilatı Esasiye Kanunu olarak TBMM'de kabul edilmiştir
Toplam 105 maddeden oluşan 1924 Anayasası'nın onemli maddeleri şunlardır:
1Turkiye Devleti bir Cumhuriyet'tir
2Turkiye Devleti'nin dini İslam dinidir Resmi dili Turkcedir Başkenti Ankara şehridir
3Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir
4TBMM milletin tek ve gercek temsilcisi olup millet adına hakimiyet hakkını kullanır
5Yasama yetkisi ve yurutme gucu BMM'de toplanır
6Meclis yasama yetkisini kendi kullanır
7Meclis yurutme yetkisini kendince secilmiş Cumhurbaşkanı ve onun atayacağı bir Bakanlar Kurulu eliyle kullanır Meclis, hukUmeti her vakit denetleyebilir ve duţurebilir
8Yargı hakkı, millet adına, usulu ve kanununa gore bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır
Yeni Turk Devleti'nin ikinci anayasası olan 1924 Anayasası 1921 Anayasası'nın dayandığı temel ilkelerden esinlenmiş, milli hakimiyet, tek meclis ve kuvvetler birliği, meclisin ustunluğu prensipleri geliştirilerek kabul edilmiştir
1924 Anayasası, 1921 Anayasası'ndan yumuşak bir kuvvetler ayrımına yer vermekle, parlamenter rejime gecişte bir adım daha ileri gitmiştir Milli Hakimiyet ve meclisin ustunluğu sistemini geliştirmekle, anayasa alanını daha geniş ve yaygın bir şekilde duzenlemekte, kamu ozgurluklerine geniş bir şekilde yer vermektedir
1924 Anayasası beş kez değişikliğe uğramıştır Nisan 1928, Aralık 1931, Aralık 1934, Şubat 1937 ve Kasım 1937 tarihinde yapılan değişikliklerle devletin dini İslam'dır ibaresi kaldırılmış, secmen yaşı 18'den 22'ye cıkarılmış, kadınlara secme ve secilme hakkı verilmiş, Cumhuriyet Halk Partisi programındaki altı ilke anayasa ilkeleri olarak kabul edilmiştir
1924 Anayasası dil bakımından 1945 ve 1952 yıllarında mana ve mefhumuna dokunulmaksızın iki defa değişikliğe uğramış ve 1960 yılına kadar yururlukte kalmıştır