Rusya ile Ukrayna'da yaşanan savaşı milat olarak alırsak buğday sıkıntısının en başına bu biçimde dönmek gerekecektir. Yalnızca biz değil tüm dünyada bu ülkelerin ortasındaki savaş evvel insani boyutu ile üzücü olurken, sonrasında 'medeniyetlerin' hesaplarında baya bir ziyana dönüşmüş durumda. Hala süren savaş, başladığından bu yana emtia fiyatları ile dünyayı soktuğu enflasyon girdabı bir yana, metal fiyatlarındaki yükselişin de yanı sıra besine tesiri hem tekrar insani boyutta, hem de pandemi ve iklim krizi ile düşen üretimlerle sorun yarattı. Türkiye'de yağ ve buğday başlığında yaşanan ıstıraplar boyutları azalsa da sürüyor. Bu bağlamda bir periyot Hindistan'a yönelişe geçsek de farklı alanlarda da Türkiye arayışlarını sürdürüyor.
Gözler tecrübeli isimlere döndü
Dünya Gazetesi Müellifi ve tarım dalının duayenlerinden Ali Ekber Yıldırım, buğday üretimi yapmak istenilen ülkenin bizden un aldığını hatırlatarak sorunun yalnızca bu olmadığını ekolojik olarak Venezuela ikliminin buna uygun olmadığını belirtti. Uygun olsa dahi orada üretilen buğday Türkiye'ye, sonra da un Venezuela'ya üzere bir rota izleneceğinden bunun da maliyet demek olduğunu belirtti.
Daha evvel Sudan ve Nijer'de denenen ve başarısız olan ziraî üretimin tıpkı iklim jenerasyonunda yer alan bir ülkede muvaffakiyet bahtını sorgulayan Yıldırım, bu çabayı şu formda kıymetlendirdi:
Türkiye, yurtdışında ziraî üretim için gösterdiği çabayı ülke toprakları için gösterse çok daha büyük üretimler gerçekleştirerek zenginliğe dönüştürebilir. Ancak, ülkede üretim yerine ithalata dayanak verilirken, öbür ülkelerde üretim yapma hayali ile ülke gündemi gereksiz yere meşgul ediliyor.
Tarım Bakanlığı bu mevzuda ne dedi?
Sözcü'nün haberine göre, ziraî üretimin öteki ülkelere kayması Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişçi tarafından yazılı açıklama ile deyalnadırıldı. Geçen haftalarda Türkiye ziyaretinde bulunun Venezuela Devlet Lideri Maduro ile imzalanan mutabakatlar kapsamında yapılan planlamada ülkede, Türkiye için ayrılan “Turkish land” isimli bölgede ziraî yatırımların getirilerinin yüzde 70’inin Türkiye'ye yüzde 30’nun da Venezuela’ya kalacağı belirtildi.
Birçok ülkenin farklı ülkelerde tarım faaliyetlerinde bulunduğu da hatırlatıldı. Bu usul faaliyetlerin geleceğe yönelik besin piyasasında kelam sahibi olmak hedefi taşıdığı da belirtildi.
Türkiye'nin sömürgeci bir zihniyet taşımadığı kazan-kazan prensibiyle bu ülkelerle mutabakat sağladığı ve bu ülkelerin Türkiye’nin kapısını çaldığı da değerli kısımlar ortasındaydı.
Buğdayda dünyada üretim, fiyat ve ticaret ne durumda?
Dünyada yıllar boyunca çok değişmeyen temel besin unsuru pozisyonundaki buğday, Rusya-Ukrayna savaşı ile 200 eurodan 400 euroya yükseldi. yüzde 100 orandaki artış, evvel fakir ülkelere sonrada ülkelerdeki fakirlere büyük darbe vurdu.
DW haberine nazaran, dünyadaki hasadı yapılan toplamda yaklaşık 785 milyon ton buğdayın yaklaşık dörtte biri ihraç ediliyor. Kalan kısım ise üretildiği ülkede kalıyor, işleniyor ve tüketiliyor.
"Fiyat üzerinde yalnızca arz ve talep belirleyicidir"
Buğdayın fiyatı özel borsalarda belirlenirken, bu mevzuda uzman olan Kaack Alivre'den Wolfgang Sabel fiyat belirleme kademesini nasıl anlatmış bakalım:
Dünyada iki kıymetli opsiyon borsası var. Chicago'daki Chicago Ticaret Konseyi (CBOT) ve Paris'teki Euronext. Prensipte bu borsalar devletin nezareti altındaki fiyat barometreleridir. Buralarda düzenlenir; belirli standart ve prensiplere nazaran çalışılır. Fiyat üzerinde yalnızca arz ve talep belirleyicidir.
Standart, eserlerin belirli özellikleri taşıması demek oluyor. AB menşeli 50 ton ekmek buğdayının en az yüzde 11 protein, en çok yüzde 15 oranında nem içermesi gerekiyor ki genelinde ticaret yapılabilsin.
Borsalardaki fiyat aslında bir gösterge oluşturuyor.
Opsiyon borsalarının öteki bir fonksiyonu de vadede fiyat belirleme olduğundan hesaplarda sapma yaratmama fırsatı sunuyor. Bu da bir market, üretici ve işleyici için geleceği görme imkanı sunuyor. Çiftçiler de bu biçimde fiyat dalgalanmalarına karşı garantide oluyorlar.
Aslında bu süreçlerin öznesi buğday fakat bir finansal ürün üzere süreç görüyor. Sabel, bunun için de şunları söylüyor:
Borsa burada mali kıymetleri dengelemiş oluyor, fizikî olarak buğdayın alımına satımına müdahale etmiş olmuyor. Tüm müşterilerim ya üretici ya satıcı ya da işleyici. Lakin opsiyon borsasında spekülatörler de var. Beklenen ile gerçekleşen fiyatların farkından çıkar sağlıyorlar. Arbitrajcılar da farklı borsalardaki bölgesel fiyat farklarından kâr elde ediyorlar.
Buğday fiyatındaki yükselişi savaşın tetiklenmesinin bir nedeni de dünyada üretilen buğdayın 3'te biri savaş çıkan bölgede üretiliyor.
Bölgede üretilen ölçüler çok yüksek olunca tüm gelişmeler fiyatları etkiliyor. Oynaklığı Ukrayna'daki savaş kadar hava koşulları ve ülkelerdeki hasat ölçüleri da artırıyor.
Buğdayda bir sorun da alıcı tarafındaki ülkelerin yoksul ülkeler yüklü olması. Sabel, bu hususta da şunları anlatıyor:
Alıcı ülkelerdeki beşerler gelirlerinin yüzde 60 ila 80'ini besine harcıyor. Şayet ekmeğin bir anda fiyatı iki katına çıkıyorsa, bunun sonuçları olacak.
Savaş bitse de buğdayda fiyatların düşmesi güç görünüyor.
Bir görüşe nazaran savaş bitse de artık buğday fiyatı yüksek kalacak. Alman Çiftçiler Birliği Başkanı Joachim Rukwied gübrede külfet olduğunu ve fiyatların çok yüksek olduğunu söylüyor. Tedarik zincirindeki ıstıraplar da yedek kesim meselelerini tetikleyince, üretimde süratli bir artış beklenmiyor. ki Sabel de buğdayın 2023'e kadar kıymetli olmaya devam edeceğini söylüyor.
Üreticiler 2021 olmaz lakin bir 2015 de değil diyor.
Peki dönelim Türkiye'ye geçen yıl havalar sıcak ve yağışsız gitmişti ve bu da kuraklık yaratmıştı. E haliyle hasatta rekolte (tarımda üretim miktarı) düşmüştü. Seneye ne olacak?
TÜİK bilgilerinde 2016 ile 2020 ortasında ortalama 20 milyon ton üretim görülüyor. 2021'de ise kuraklık 17,7 milyon tona düşürüyor. 2015 yılında 22,6 milyon ton ile son devrin doruğu görülmüş.
Türkiye'nin üretimi muhtaçlığını karşılıyor mu? Çabucak çabucak evet lakin ithalata için ihracat için gerek duyuluyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı Türkiye'nin buğdayda kendine yüzde 89 yettiğini söylüyor. Dışarıdan gelen yılda 6 milyon ton dolaylarındaki ithal buğday makarna ve bisküviye dönüşüyor ve dışarı satılıyor.
Buğday üreticileri, tedarikçileri ve sanayicileri ne diyor?
DW Türkçe'den Emre Eser haberine göre, işleyip satmak için ithalat değerli. Rusya ve Ukrayna ile bu ticaret sürerken çıkan savaş tedarik ve yüksek fiyat sorunu yarattı. Alternatif var mı? Bakanı Kirişçi'nin Venezuela açıklamasını görmüştük.
Hububat Tedarikçileri Derneği (HUBUDER) Lideri Gülfem Eren arz zahmeti olmadığını ancak fiyatlardan etkileneceğimizi açıklıyor. Eren'in referans gösterdiği Amerikan Tarım Bakanlığı bilgilerine nazaran, '2021 yılında dünyada 779,3 milyon ton buğday üretilmiş. 2022'de ise 5,9 milyon tonluk kayıp öngörülüyor. Bir de buna 2022 yılında üretimin tüketimden 12 milyon ton az olması ekleniyor. Üretim ve tüketim farkı evvelki yılların stokları ile kapanabilir. Lakin tedarik zincirlerinde külfet yaratan navlun fiyatlarının yükselişi ve savaş stokçuluğu tetikleyecek ve tedarik zorlaşacak' diyor.
Bu yıl beklenen 19,5 milyon ton rekoltenin ise sertifikalı tohum ve gübre kullanımında azalma ile 18 milyona kadar gerilemesi de mümkünlük dahilinde.
İçeride işleyip satıyoruz ya buna 'Dahilde Sürece Rejimi' deniyor. Bu kapsamda Venezuela konusunda değinen Eren, tropikal iklim konusuna ve kalite ile taşıma maliyetlerini hatırlatarak, kıymetli olanın ülke içi olduğunu altını çiziyor.
Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu (TUSAF) Lideri Haluk Tezcan, alternatif üretim alanlarının önümüzdeki yıllar için ehemmiyet taşıdığını düşünürken, sanayicilerin gereksinimlerini karşılama noktasında Bulgaristan ve Romanya üzere ülkelerde de üretim yapıldığını söylüyor. Venezuela'da üretim için ikili bağlantıların yeterli olduğu ülkelerle iş birliklerine olumlu bakarken, yerli üreticinin desteklenmesinin daha değerli görüldüğünü anlatıyor.
'Çanakta bal olsun arı Bağdat'tan gelir'
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Tarım Meclisi Lideri ve Türkiye Yem Sanayicileri Birliği Lideri da olan İdeal Karakuş, tek ve kıymetli tahlilin yerli üretim olduğunu söylerken, kelamlarına 'Çanakta bal olsun arı Bağdat'tan gelir' atasözü ile başlıyor.
Sudan ve Nijer topraklarını hatırlatan Karakuş, yıllardır sonuç alınamayan bu planların kamu tarafından yapılmasının mümkün olabileceğini, özel bölümün deneyimi ile yol gösterebileceğini belirtiyor. Endüstricinin o bölgelerde üretim yapmasının sıkıntı olduğunu, zati sonuç alınamadığını da hatırlatıyor.
'Çözüm dışarıdan fazla kendi üreticilerimizde'
Venezuela'nın iklim, çeşit, kalite üzere ögelerinin bilinmesi gerektiğini söylerken, Ukrayna'da da Türk üreticilerin olduğunu savaş ile sorun yaşandığını hatırlatıyor. Yerli üreticinin desteklenmesi ile 5-6 yıl içinde sonuçların çok iyi olacağını söyleyen Karakuş, bu yıl verilen fiyatları olumlu bulurken, bunun gelecek yılı da olumlu etkileyeceğini açıklıyor.
TMO'nun sübvansiyon uygulamalarının daha evvel örneği olmadığını, lakin tahlilden çok probleme yöneldiğine tenkitte bulunurken, fiyatlardaki dalgalanmanın kar marjını düşürdüğüne değinerek, TMO'nun güç devirlerde ithal eserleri iç piyasaya sürdüğünü bunun ekmek fiyatlarının artmaması için yapıldığını lakin tahlil olmadığını söylerken kelamlarını söyle bitiriyor:
Çözüm dışarıdan çok kendi üreticilerimizde.
Konya buğday alanlarında başkan pozisyonda.
Tarım ve Orman Bakanlığı bilgilerinde, Türkiye'de 2020-2021'de toplam 69,2 milyon dekar buğday alanı ekiminde Konya yüzde 9'luk hisseyle önder olurken, ardından sırasıyla Şanlıurfa, Ankara, Diyarbakır, Yozgat, Sivas, Tekirdağ, Çorum, Kayseri ve Mardin geliyor.
Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası (ZMO) Lideri Abdullah Melik ise yerli üreticinin desteklenmesinin yerine öbür ülkelerde üretim yapılamasını problemli buluyor. Melik, maliyetlerin çiftçiyi zorlarken, bir bu üslup uygulamasın üretimi bitireceğini düşünüyor.
GAP'ın çiftçiler için uygun hale getirilmesi ile sulama için kullanılan elektrikten, gübreye tüm maliyetlerin hasat sonunda karşılandığını hatırlatırken, maliyetlerin dışında boş topraklara de dikkat çekiyor. Buğdayın toplumun her bölümünü ilgilendirdiğinin altını çizerken, alım garantilerinin sürdürülebilirlik açısından kıymetine de değiniyor.
11 ülke besinini ithal yollardan elde ederken, kriz kelam konusu olursa risk altında: Türkiye de içlerinde!
Sigorta şirketi Allianz'ın raporuna değinen Sözcü'den Hasret Ermiş Beyhan haberinde, savaş ile tüm dünyanı etkilendiği besin krizinin ülkeleri ne kadar risk altına soktuğunu inceliyor. Türkiye'nin 2021 yılında besin fiyatlarında yıllık artışın yüzde 74 olduğu görülürken, harcanabilir gelirin yüzde 19 oranında azalmasına yol açtı. Besin fiyatlarında mevcut trend sürdükçe besin enflasyonunun satın alma gücünü yüzde 100'den fazla eriteceği hesaplandı.
Rapordaki Türkiye'nin birinci olduğu besin enflasyonunda en yakın rakibi Lübnan olurken, Türkiye'de besin harcamaları toplam harcamalar içinde yüzde 25 oranında yer tutuyor. Besin enflasyonundaki her yüzde 1 oranında artış harcanabilir gerçek geliri 0,81 azaltıyor. Cezayir, Bosna Hersek, Mısır, Ürdün, Lübnan, Nijerya, Pakistan, Filipinler, Sri Lanka, Tunus ve Türkiye besin krizinde en riskli ülkeler olurken, bunun toplumsal huzursuzluk riski de önemli görülüyor. Bu 11 ülkenin net besin ithalatçısı olduğu da hatırlatıldı.
Tahıllar savunma hattında!
AA'nın aktardığına göre, Rusya'nın Ukrayna limanlarının kıyısına döşediği mayınlar besin yüklü gemileri de zora sokuyor. Dünyada krize hakikat giden hububat tedarikinde Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın da diplomatik çalışmalara katılırken, Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, evvel Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Ukrayna Savunma Bakanı Oleksii Reznikov ile bu mevzuyu görüştü.
İnsani bir sorun yaratmadan sorunun çözülmesine ve ülkeler ortasında da ateşkes sağlanmasına dair telaffuzlarda bulunan Bakan Akar'ın görüşmeleri sonrasında yeni bir adım atıldı. Savunma bakanlıklarının birer işçisinin misyon yapacağı 'kırmızı hat' ile general rütbesindeki vazifeliler, tahıl krizinde tahlil için direkt irtibat kuruyor.