Asperger sendromu nedir
Asperger Sendromu (AS diye kısaltılacak) teşhisi konmuş cocuklar arkadaşlarınca eksantrik ve acayip olarak değerlendirilir Sosyal yeteneklerindeki beceriksizlik nedeniyle gunah kecisi haline getirilirler Sakarlıkları ve anlaşılması guc konulara takıntı derecesindeki ilgileri “acayip olarak tanımlanmalarını artırıcı rol oynar AS ’lı cocuklar insan ilişkilerini ve sosyal olayların (gelenek gorenek gibi) kurallarını anlamamaları nedeniyle naif ve common sense ’lerinin olmaması nedeniyle de goze batarlar Esnek olmamaları ve değişikliklerle başa cıkamamaları onları duygusal olarak kırılgan ve strese kolay maruz kalan bir hale sokar AS ’lı cocuklar (ki bunların coğu erkektir) ortalama ve daha ustu zeka seviyesindedir ve super hafızaları vardır Tek bir konuya eğilip onun peşinden koşmaları da ilerki yaşamlarında buyuk başarılara neden olabilir
AS, otizmin cok uc (higher end) bir bozukluğu olarak duşunulmektedir Bu bağlamdaki kişilerle kıyaslandığında low functioning otistik cocuk kendi dunyasında yaşar, higher functioning otistikler bizim dunyamızda ama kendi yontemiyle yaşar (Van Krevelen, 1991)
Doğal olarak AS ’lı tum cocuklar aynı değildir Her birinin kendine ozgu kişiliği vardır Tipik semptomlar kişiye ozgu şekillerde tezahur eder Sonuc olarak diğer normal cocukların tumune birden uygulanabilecek bir eğitim yontemi olmadığı gibi AS ’lı cocukların tumu icin de bir sınıf recetesi olamaz
Aşağıda Asperger Sendromunu belirleyen 7 tanımlayıcı ozellik ve bunu takiben oneriler ve sınıf ici stratejiler vardır Bu oneriler cocuğun ihtiyaclarına gore şekillendirilmelidir
Aynılıkta Israrcılık
AS ’lı cocuklar kucuk değişikliklerin hakkından gelemez, cevresel stres faktorlerine karşı aşırı duyarlıdır ve bazen rituellerle ilgilenirler Endişelidirler, kendilerini bekleyen şeyin ne olduğunu bilmezlerse takıntı derecesinde endişe duyarlar Stres, aşırı yorgunluk ve duygusal yuklenmeler karşısında kolaylıkla dengelerini kaybedebilirler
Oneriler:
Tahmin edilebilir ve guvenli bir cevre sağlamak
Gecişleri minimize etmek
Tutarlı gunluk rutin sağlamak: AS ’lı cocuk her gunun rutinini anlamalı ve elindeki işe konsantre olmak icin ne beklendiğini bilmelidir
Surprizlerden kacınmak: Cocuğu ozel aktivitelere, değişen programlara veya her turlu rutin değişikliğine karşı, ne kadar kucuk bir değişiklik olduğuna bakılmaksızın, onceden ve dikkatli bir şekilde hazırlamak gerekir
* Cocuğu yeni bir aktiviteye, oğretmene, sınıfa, okula, kampa vs onceden uyararak korkularını yatıştırmalıdır Haberdar edildikten sonra en kısa surede de takıntılı endişesi yatıştırılmalıdır (Orn: AS ’lı cocuk okul değiştirmek zorunda kalırsa yeni oğretmeni ile tanıştırılmalı, okul gezdirilmeli ve bunlar okul başlamadan once yapılmalıdır Yeni okulunun rutininin tanıdık olması acısından okul tayini eski okulu tarafından yapılmalıdır Yeni oğretmen cocuğun ozel ilgi alanlarını keşfetmeli ve cocuğun ilk gunu icin bu konuda kitapları ve aktiviteleri hazır etmelidir)
Sosyal Etkileşimin Zararı:
AS ’lı cocuklar sosyal etkileşimin karmaşık kurallarını anlamada yeteneksizlik gosterirler Naiftirler Cok fazla benmerkezcidirler Fiziksel temastan hoşlanmayabilirler Şakaları anlamazlar Ses tonları doğal değildir Uygun olmayan bakışları ve beden dilleri vardır Hassas ve zarif değillerdir Sosyal ipuclarını yanlış değerlendirirler Sosyal mesafeyi değerlendiremezler Konuşmaya başlamada ve surdurmede yeteneksizdirler Konuşmaları gelişmiş ama iletişimleri zayıftır Konuşma stilleri kimi zaman fazla yetişkinvaridir ve “kucuk profesor diye nitelendirilebilirler Kolaylıkla kullanılabilirler (başkalarının yalan soyleyebileceğini veya aldatılabileceklerini algılayamazlar) ve genellikle sosyal dunyanın bir parcası olmak icin istekleri vardır
Oneriler:
Cocuğu kabadayılıktan ve kızdırılmaktan koruyun
Daha buyuk yaş gruplarında, sosyal beceriksizlik ciddi hale gelince, problemin gercek bir ozur olduğu konusunda akranlarını eğitin Sınıf arkadaşları ona şefkatle davrandıklarında onları ovun Bu işlem diğer cocukların sabrını ve empatisini artırırken gunah kecisi durumunu da engeller
* Akranlarınca hayranlık uyandıracak hafıza, kelime hazinesi, okuma yeteneği gibi ozelliklerini ortaya cıkaracak durumlar yaratarak akademik yeterliklerini vurgulayın Bu durum kabul gormeyi artıracaktır
* AS ’lı cocukların coğu arkadaş ister ama nasıl davranacağını bilemez Ceşitli durumlarda nasıl reaksiyon gostereceği oğretilmeli ve değişik sosyal durumlarda kullanması icin repertuar hazırlanıp verilmelidir Cocuğa ne soyleyeceğini ve nasıl soyleyeceğini oğretin Cift yonlu iletişim icin model olun ve roleplay yapmasını isteyin Bu cocukların sosyal alandaki değerlendirmeleri diğerlerin kendiliklerinden oğrendikleri kuralların oğretilmesinden sonra gelişir AS ’lı bir profesor insan ilişkilerini anlama surecinde kendisini Mars ’tan gelen bir antropolog gibi hissettiğini belirtmiştir (Sacks, 1993)
* AS ’lı cocuklar diğerlerinin duygularını anlamamalarına rağmen doğru davranmayı oğrenebilirler İstemeden ve amaclamadan hakaret ederlerse, nazik olmazlarsa veya duyarsız davranırlarsa bu davranışlarının niye doğru olmadığı acıklanmalı ve doğru davranışın ne olduğu anlatılmalıdır AS ’lı yetişkinler sosyal olayları entelektuel yetenekleri ile oğrenmelidir, cunku sosyal icguduleri ve sezgileri yoktur
* Yaşca daha buyuk AS ’lı oğrenciler “buddy sistemi bir arkadaştan fayda gorebilirlerOğretmen duyarlı bir sınıf arkadaşını AS ’lı cocuğun durumu ile ilgili eğiterek yanına oturtabilirArkadaşı AS ’lı cocuğu her ortamda (serviste ,teneffuste ) izleyerek onu okul aktivitelerine dahil etmek icin cabalamalıdır
* AS ’lı cocukların inzivaya cekilme eğilimi vardırBu yuzden oğretmen diğerlerinin arasına katılması icin teşvik etmelidirAktif sosyalleşmeye cesaretlendirmeli ve izole olarak sadece kendi ilgi alanına yonelik gecirdiği zamanı sınırlandırılmalıdır Orneğin oğle yemeği sırasında bir oğretmen AS ’lı cocuğun yanına oturarak onu akranlarının konuşmalarına katılmaya teşvik edebilir Bunu yaparken sadece fikrini soylemesi ve sorular sorması ile yetinmeyip diğer oğrencilere de usta manevralarla aynısını yaptırtmak gerekir
Asperger Sendromu (AS diye kısaltılacak) teşhisi konmuş cocuklar arkadaşlarınca eksantrik ve acayip olarak değerlendirilir Sosyal yeteneklerindeki beceriksizlik nedeniyle gunah kecisi haline getirilirler Sakarlıkları ve anlaşılması guc konulara takıntı derecesindeki ilgileri “acayip olarak tanımlanmalarını artırıcı rol oynar AS ’lı cocuklar insan ilişkilerini ve sosyal olayların (gelenek gorenek gibi) kurallarını anlamamaları nedeniyle naif ve common sense ’lerinin olmaması nedeniyle de goze batarlar Esnek olmamaları ve değişikliklerle başa cıkamamaları onları duygusal olarak kırılgan ve strese kolay maruz kalan bir hale sokar AS ’lı cocuklar (ki bunların coğu erkektir) ortalama ve daha ustu zeka seviyesindedir ve super hafızaları vardır Tek bir konuya eğilip onun peşinden koşmaları da ilerki yaşamlarında buyuk başarılara neden olabilir
AS, otizmin cok uc (higher end) bir bozukluğu olarak duşunulmektedir Bu bağlamdaki kişilerle kıyaslandığında low functioning otistik cocuk kendi dunyasında yaşar, higher functioning otistikler bizim dunyamızda ama kendi yontemiyle yaşar (Van Krevelen, 1991)
Doğal olarak AS ’lı tum cocuklar aynı değildir Her birinin kendine ozgu kişiliği vardır Tipik semptomlar kişiye ozgu şekillerde tezahur eder Sonuc olarak diğer normal cocukların tumune birden uygulanabilecek bir eğitim yontemi olmadığı gibi AS ’lı cocukların tumu icin de bir sınıf recetesi olamaz
Aşağıda Asperger Sendromunu belirleyen 7 tanımlayıcı ozellik ve bunu takiben oneriler ve sınıf ici stratejiler vardır Bu oneriler cocuğun ihtiyaclarına gore şekillendirilmelidir
Aynılıkta Israrcılık
AS ’lı cocuklar kucuk değişikliklerin hakkından gelemez, cevresel stres faktorlerine karşı aşırı duyarlıdır ve bazen rituellerle ilgilenirler Endişelidirler, kendilerini bekleyen şeyin ne olduğunu bilmezlerse takıntı derecesinde endişe duyarlar Stres, aşırı yorgunluk ve duygusal yuklenmeler karşısında kolaylıkla dengelerini kaybedebilirler
Oneriler:
Tahmin edilebilir ve guvenli bir cevre sağlamak
Gecişleri minimize etmek
Tutarlı gunluk rutin sağlamak: AS ’lı cocuk her gunun rutinini anlamalı ve elindeki işe konsantre olmak icin ne beklendiğini bilmelidir
Surprizlerden kacınmak: Cocuğu ozel aktivitelere, değişen programlara veya her turlu rutin değişikliğine karşı, ne kadar kucuk bir değişiklik olduğuna bakılmaksızın, onceden ve dikkatli bir şekilde hazırlamak gerekir
* Cocuğu yeni bir aktiviteye, oğretmene, sınıfa, okula, kampa vs onceden uyararak korkularını yatıştırmalıdır Haberdar edildikten sonra en kısa surede de takıntılı endişesi yatıştırılmalıdır (Orn: AS ’lı cocuk okul değiştirmek zorunda kalırsa yeni oğretmeni ile tanıştırılmalı, okul gezdirilmeli ve bunlar okul başlamadan once yapılmalıdır Yeni okulunun rutininin tanıdık olması acısından okul tayini eski okulu tarafından yapılmalıdır Yeni oğretmen cocuğun ozel ilgi alanlarını keşfetmeli ve cocuğun ilk gunu icin bu konuda kitapları ve aktiviteleri hazır etmelidir)
Sosyal Etkileşimin Zararı:
AS ’lı cocuklar sosyal etkileşimin karmaşık kurallarını anlamada yeteneksizlik gosterirler Naiftirler Cok fazla benmerkezcidirler Fiziksel temastan hoşlanmayabilirler Şakaları anlamazlar Ses tonları doğal değildir Uygun olmayan bakışları ve beden dilleri vardır Hassas ve zarif değillerdir Sosyal ipuclarını yanlış değerlendirirler Sosyal mesafeyi değerlendiremezler Konuşmaya başlamada ve surdurmede yeteneksizdirler Konuşmaları gelişmiş ama iletişimleri zayıftır Konuşma stilleri kimi zaman fazla yetişkinvaridir ve “kucuk profesor diye nitelendirilebilirler Kolaylıkla kullanılabilirler (başkalarının yalan soyleyebileceğini veya aldatılabileceklerini algılayamazlar) ve genellikle sosyal dunyanın bir parcası olmak icin istekleri vardır
Oneriler:
Cocuğu kabadayılıktan ve kızdırılmaktan koruyun
Daha buyuk yaş gruplarında, sosyal beceriksizlik ciddi hale gelince, problemin gercek bir ozur olduğu konusunda akranlarını eğitin Sınıf arkadaşları ona şefkatle davrandıklarında onları ovun Bu işlem diğer cocukların sabrını ve empatisini artırırken gunah kecisi durumunu da engeller
* Akranlarınca hayranlık uyandıracak hafıza, kelime hazinesi, okuma yeteneği gibi ozelliklerini ortaya cıkaracak durumlar yaratarak akademik yeterliklerini vurgulayın Bu durum kabul gormeyi artıracaktır
* AS ’lı cocukların coğu arkadaş ister ama nasıl davranacağını bilemez Ceşitli durumlarda nasıl reaksiyon gostereceği oğretilmeli ve değişik sosyal durumlarda kullanması icin repertuar hazırlanıp verilmelidir Cocuğa ne soyleyeceğini ve nasıl soyleyeceğini oğretin Cift yonlu iletişim icin model olun ve roleplay yapmasını isteyin Bu cocukların sosyal alandaki değerlendirmeleri diğerlerin kendiliklerinden oğrendikleri kuralların oğretilmesinden sonra gelişir AS ’lı bir profesor insan ilişkilerini anlama surecinde kendisini Mars ’tan gelen bir antropolog gibi hissettiğini belirtmiştir (Sacks, 1993)
* AS ’lı cocuklar diğerlerinin duygularını anlamamalarına rağmen doğru davranmayı oğrenebilirler İstemeden ve amaclamadan hakaret ederlerse, nazik olmazlarsa veya duyarsız davranırlarsa bu davranışlarının niye doğru olmadığı acıklanmalı ve doğru davranışın ne olduğu anlatılmalıdır AS ’lı yetişkinler sosyal olayları entelektuel yetenekleri ile oğrenmelidir, cunku sosyal icguduleri ve sezgileri yoktur
* Yaşca daha buyuk AS ’lı oğrenciler “buddy sistemi bir arkadaştan fayda gorebilirlerOğretmen duyarlı bir sınıf arkadaşını AS ’lı cocuğun durumu ile ilgili eğiterek yanına oturtabilirArkadaşı AS ’lı cocuğu her ortamda (serviste ,teneffuste ) izleyerek onu okul aktivitelerine dahil etmek icin cabalamalıdır
* AS ’lı cocukların inzivaya cekilme eğilimi vardırBu yuzden oğretmen diğerlerinin arasına katılması icin teşvik etmelidirAktif sosyalleşmeye cesaretlendirmeli ve izole olarak sadece kendi ilgi alanına yonelik gecirdiği zamanı sınırlandırılmalıdır Orneğin oğle yemeği sırasında bir oğretmen AS ’lı cocuğun yanına oturarak onu akranlarının konuşmalarına katılmaya teşvik edebilir Bunu yaparken sadece fikrini soylemesi ve sorular sorması ile yetinmeyip diğer oğrencilere de usta manevralarla aynısını yaptırtmak gerekir