Astım, tüm dünyada yaklaşık 300 milyon kişiyi etkilediği iddia edilen önemli bir halk sıhhati sıkıntısıdır. Her yaştan bireyi etkileyebilen, hakikat tedavi ile denetim altına alınabilen, denetim altına alınamadığında ise günlük aktiviteleri önemli olarak kısıtlayabilen kronik inflamatuar bir hastalıktır. Hava yolları, ağız ve burundan başlar, nefes borusu ile devam eder. Nefes borusu akciğerlerde sağ ve sol olmak üzere iki ana kola (bronşa) ayrıldıktan sonra bir ağacın kolları üzere gitgide incelen dalcıklara bölünür. Astım, hava yollarının daralması ile kendini gösteren ve ataklar halinde gelen bir hastalıktır. Hastalar ataklar ortasında kendilerini düzgün hissederler. Astımda hava yollarında mikrobik olmayan kronik bir inflamasyon vardır. Bu nedenle hava yolu duvarı ödemlidir. Bu durum akciğerlerin uyaranlara çok hassas olmasına neden olur.
Allerjik rinit nazal kaviteyi örten epitelin inflamasyonu sonucu gelişen tıkanıklık, rinore, hapşırık, kaşıntı, geniz akıntısı üzere semptomlarla karakterize bir hastalıktır. Bu semptomlara göz yaşarması kızarıklık ve kaşıntının eşlik ettiği durumlarda alerjik rinokonjoktivit olarak tanımlanır. Bu klinik durumlarda alerjenlere karşı IgE yolu ile oluşan immun cevaba bağlı olarak inflamasyon gelişir.
Toplumda sık görülen hastalıklar ortasında astım ve rinit birlikteliği epidemiyolojik, fizyopatolojik ve klinik çalışmalarla ortaya konmuştur. Tüm atopik hastalıklar ortasında alerjik rinit en çok astımla birlikte görülür. Bu durumda alerjik inflamasyonun tek maksat organla sonlu kalmayıp tüm teneffüs sistemini içine alacak biçimde seyrettiği görüşü kabul edilmekte rinit ve astım birlikteliği tek hava yolu hastalığı olarak da tanımlanmaktadır. Nazal inflamasyonun alt teneffüs yolları üzerinde kıymetli bir tesiri vardır ve rinitli hastaların bir kısmında yalnızca nonspesifik bronş hassaslığı geliştiği üzere, astım gelişme riski de çok daha yüksektir.
Astım ve alerjik rinit ortasındaki ilgi nedeniyle bu iki hastalıktan rastgele birine ilişkin semptomları olan şahıslarda öbür klinik durumunda kesinlikle araştırılması gerekir. Bu yaklaşım teşhis için olduğu kadar tedavi için de geçerlidir.
Rinit olmayan olgularda astım sıklığı %2 altında saptanırken, alerjik rinitli hastalarda yaklaşık %40’nda astım bildirilmiştir. Tekrar allerjik astımlıların da %60-80’de rinit görüldüğü bildirilmiştir.
Hava yollarında daralma olduğunda;
• öksürük (genellikle kuru),
• nefes darlığı,
• göğüste baskı hissi
• hırıltılı - hışıltılı teneffüs üzere belirtiler meydana gelir. Bu belirtilerden rastgele biri yahut birkaçı bir ortada bulunabilir. Bu belirtiler yalnızca astıma has değildir, öteki hastalıklarda da olabilir. Fakat aşağıda sayılan özelliklerle birlikte olduklarında astım açısından ehemmiyet taşımaktadırlar: Belirtiler;
• Tekrarlayıcı olup nöbetler halinde gelirler,
• Çoklukla gece yahut sabaha karşı ortaya çıkarlar,
• Resen yahut ilaçlar ile düzelirler,
• Mevsimsel değişiklik gösterebilirler.
Şahsa ve duruma nazaran değişik etkenler belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilirler.
Astımda semptomları ortaya çıkaran bu etkenlere tetikleyiciler denir. Astım belirtilerini tetikleyen faktörler her hasta için farklı olabilir. Bu nedenle hastalar kendilerini rahatsız eden bu etkenleri âlâ bilmeli ve mümkün olduğunca onlardan uzak durmalıdır. Allerjenler, hassas astımlılarda semptomların ortaya çıkmasına neden olan kıymetli tetikleyicilerdendir.
Bu alerjenler etrafımızda bol ölçüde bulunan, ekseriyetle zararsız olan, fakat hassas şahıslarda sıkıntılara neden olabilen hususlardır. Konutta ya da dışarıda birçok allerjen astım ve alerjik rinit semptomları başlatabilir.
Bunlardan değerli olanları:
• Polenler
Yabani ot polenleri
Kavak
Çim poleni
• Mesken tozu akarları
• Küf mantarı sporları
• Hamamböceği
• Kedi, köpek üzere allerjenlerdir.
Alerji yakınmaları kimi bireylerde bütün bir yıl boyunca sürerken, kimilerinde belirli mevsimlerde artış gösterir. Mevsimsel alerjik rinit olan şahısların yakınmaları ilkbahar ve sonbahar aylarında görülür. En sık neden olan alerjenler; çim, ağaç ve yabani ot polenleridir. Yıl uzunluğu alerjik rinit yakınması olanlarda konut tozu akarı, küf mantarları ve hayvan tüyleri en sık rastlanılan alerjenlerdir. Başka taraftan hava kirliliğinin alerji yakınmalarını arttırdığını gösteren çalışmalar da bulunmaktadır.
Alerjik rinit nadiren önemli bir sorun olarak bedellendiriliyor. Lakin, alerjik rinitin kıymetli oranda toplumsal, klinik ve ekonomik ziyanları kelam hususudur. Sıklıkla hastaların yarısında yılda 4 aydan fazla alerjik rinit belirtileri görülür ve bu da hayat kalitesini önemli olarak tesirler. Dahası bu hastaların burun tıkanıklığına bağlı uyku kaliteleri de değerli oranda bozulur. Gerçekten alerjik rinit uykuda teneffüs yolu tıkanması ataklarıyla seyreden obstrüktif uyku apne sendromunun da kıymetli sebeplerinden biridir.
Alerjik rinit teşhisinde sorgulama kıymetli yere sahip. Hastanın yaşı, hangi ortamlarda şikayetlerinin arttığı, daha evvel hangi ilaçları kullandığı ve bilhassa ailesinde alerjisi olan öbür kimse olup olmadığı kesinlikle irdelenmelidir. Alerji genetik bir hastalık olduğundan, ailede öbür bireylerde alerji, astım ve rinit hikayesi olması teşhiste çok yardımcı olur. Hastada bu semptomlar yahut aile hikayesi varlığında alerjik rinit ve astım için ayrıntılı olarak araştırılmalı ve alerji testleri deri testleri yapılarak hastanın neye karşı hassas olduğu tespit edilmelidir.
Alerjik hastalıkların teşhisinde hastanın hikayesi ile birlikte sıklıkla kullanılan deri testleri teşhisin hem doğrulanmasında hem de hastalığa neden olan alerjenlerin belirlenmesinde kıymetlidir. Deri testleri spesifik bir alerjene karşı hassaslığı göstermek için yapılır. Test sırasında kullanılacak alerjenlerin seçimi ve sayısı hastanın klinik hikayesine nazaran belirlenmelidir. Uygun formda yapılmaz ise yanlış müspet ve negatif sonuçlar elde edilebilir. Müspet tepkiler lakin klinik bulgularla uyumluluk gösterdiği vakit manalıdır.
Tetikleyici faktörlere maruziyetin tanımlanması ve azaltılması: Astım belirtilerini tetikleyen faktörler, bireye has formda tanımlanmalı ve bu faktörlere maruz kalmaktan kaçınması önerilmeli ya da en azından maruziyeti azaltarak astım belirtileri ve ataklarının gelişmesini önlemeye yönelik tedbirler mümkün olduğunca her yerde yaşama geçirilmelidir.
Kişinin hassas olduğu allerjenler tespit edildikten sonra bu alerjenlerden bireyleri korunma programı oluşturulur.
Astım ve alerjik rinitte tetikleyici olan allerjenlerden nasıl korunmalı?
Allerjenler:
Konut tozu akarları → Akarlar mesken tozunda yaşayan, gözle görülemeyen küçük böcekçiklerdir. Nemli, karanlık ve sıcak ortamlarda yaşarlar; insanların deri döküntüleri ile beslenirler. Temel olarak dışkıları allerjen niteliği taşır. Bu yapışkan dışkı parçacıkları çeşitli eşyalara yapışır ve daima havaya yayılır. En fazla yatak, yorgan, yastık, halı, kumaş kaplı mobilyalar ve tüylü oyuncaklarda bulunurlar.
Nasıl Korunmalı?
- Havalandırma arttırılmalı, rutubet önlenmeli (nem oranı %40’ın altına düşmeli)
- Kumaş döşeli eşyalar yerine deri, ahşap yahut plastikten yapılmış olanlar tercih edilmeli
- Mesken işi yaparken maske kullanılabilir - Haftada en az bir sefer güçlü bir elektrik süpürgesi ile paklık yapılmalı
- Bilhassa yatak odasında halı kullanılmamalı
- Tüylü ve içi dolu oyuncaklar kaldırılmalı
- Yatak kadroları en az haftada bir ve 60o C’nin üzerinde yıkanmalı - Yatak, yorgan ve yastıklar özel kılıflarla kaplanabilir
Polenler → Her bitki için polen yayma periyodu değişiktir, iklime nazaran de farklılıklar gösterebilir. Ağaç polenleri çoklukla Şubat - Mart, çim polenleri Nisan’dan Temmuz ortasına kadar, yabani ot polenleri ise yaz sonu ve çoklukla sonbaharda ortaya çıkar. Polenlerden tam olarak sakınmak mümkün değildir, fakat maruziyet azaltılabilir.
Nasıl Korunmalı?
- Kişi, allerjik olduğu polenin yayılma devrinde mümkün olduğunca dış ortam aktivitelerinden kaçınmalı.
- Polen filtreli klimalar otomobiller için kullanışlıdır.
- Polen yayılımının ağır olduğu periyotlarda dış ortamda maske ve gözlük takılabilir.
- Polen yayılımının ağır olduğu periyotlarda kapı ve pencereler kapalı tutulmalı.
- Dış ortamdan konuta gelince duş yapılıp, elbiseler değiştirilmelidir.
Mantar sporları → Ülkü olarak 20°C sıcaklık ve %60 nem ortamında yaşarlar. Bir yerde mantar üremesi küflenme olarak isimlendirilir. En çok üredikleri yerler bodrum katları, karanlık ve az havalanan yerler, pencere pervazları, banyo perdeleri, kiler, çöplük, ahır, tarla, bahçeler, sızıntılı duvar köşeleri, duvar kâğıtları, mesken bitkilerinin saksılarıdır. Sobalı meskenlerde küf yoğunluğu daha fazladır.
Nasıl Korunmalı?
- Konutun rutubeti azaltılmalı,
- Kışın mümkünse meskenin tüm odaları ısıtılmalı ve meskenin içinde çamaşır kurutulmamalı, - Eski halı, yatak, mobilya ve küf kokan materyal atılmalı,
- Fazla ölçüde saksı bitkisi bulundurulmamalı,
- Akvaryum ve kuş kafesleri etrafında küf kolay gelişebileceğinden meskende bulundurulmamalı,
- Su sızıntısı olan yerler tamir edilmeli,
- Küflenen yüzeyler çamaşır suyu ile temizlenmeli, lakin bu süreç hasta tarafından yapılmamalıdır.
Hayvan tüy ve döküntüleri → Tüm tüylü hayvanlar allerjiye neden olabilir. Allerjenler, hayvanların idrar ve salyalarında bulunur ve tüylerine yapışır. Tüy ölçüsü ve uzunluğu ile allerji yaratma seviyesi ortasında bağlantı yoktur. Birebir hayvan cinsi içinde farklı tipler ortasında kıymetli farklar yoktur. Örneğin bir tıp kedi allerjisi var ise öteki bir cins için de olması beklenir. Hassas şahıslarda allerji gelişimi 6–12 ayı bulur ve hayvan uzaklaştırıldıktan sonra da aylar hatta yıllar uzunluğu devam edebilir.
Nasıl Korunmalı?
- Meskende allerjik kişi varsa, konuta o hayvanı almamak en hakikat uygulamadır
- Hayvanın konuttan gönderilemediği durumlarda sık yıkanması, yatak odasına sokulmaması, meskende halı ve kumaş kaplı mobilyaların azaltılması önerilir
- Kedi ve köpek allerjenleri giysiler ile taşınabildiğinden temas sonrası kıyafetler değiştirilmeli
- Hiç bir prosedür hayvanın uzaklaştırılması kadar tesirli değildir. Hamamböcekleri → Bilhassa kentlerde toplu konutlarda değerli bir sıkıntıdır. - Giriş yeri olabilecek kapı altı boşlukları, çatlaklar ve boru etrafları gözden geçirilmeli ve onarılmalı. Bu süreç yapılmadan öbür tedbirlerin tesirli olması kelam konusu değildir.
- Özel kimyasal unsurlar ile yok edilebilirler. Bu sırada astımlı hasta tıpkı ortamda bulunmamalıdır.
- Mesken ve apartman içinde azaltıcı tüm tedbirler (açıkta besin unsuru bırakılmaması, çöplerin kapalı tutulması vb) alınmalı
Çalışmalar göstermektedir ki alerjik rinit ve alerjik astım birbirleriyle yakından bağlıdır ve teneffüs yolları alerjisi olan şahısların neredeyse yarısı bu iki durumu da yaşar. Tedavisinde de bu durum göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Aksi takdirde tedavi konusunda muvaffakiyet sağlanmayabilir. Sonuç olarak, alerjik rinit ve alerjik astımın iki farklı durumdan fazla, ortak bir alerjinin sonucu olarak ortaya çıktığını gösteren ispatlar artmaktadır ve alerji tedavisinin iki durum için de yararlı olabileceği düşünülmektedir. Rinitin devam müddeti ve şiddeti, alerjik astım gelişimi ve güzelleşme mümkünlüğü üzerinde de direkt tesirlidir.