lutfen 8 sınıftaym performans odewm var ataturkun geo kitabının kısa bir ozetini vrrmsnz
Cevap: Atatrukun geometri kitabının ozeti
Ataturk olumunden birbucuk yil oncesinde matematikle ne olcude ugrastigini bilmiyoruz Bu konuda, Turk Dil Kurum Basuzmani ADilacarin yazisicok ilginc bilgiler vermektedir: Ataturk olumunden birbucuk yil kadar once, ucuncu Turk Dil Kurultayindan hemen sonra 19361937 yili kis aylarinda kendi eliyle Geometri adli bir kitap yazmistir
Ataturk, bunu, birtakim Fransizca geometri kitaplarini okuduktan sonra hazirlamis ve yapit ilk kez 1937 yilinda Geometri ogretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kilavuz olarak Kultur Bakanliginca yayinlanmistir Bu 44 sayfalik yapittaki boyut, uzay, yuzey, duzey, cap, yaricap, kesek kesit, yay, cember, teget, aci, aciortay, icters aci, disters aci, taban, egik, kirik, cekul, yatay, dusey, yondes, konum, ucgen, dortgen, besgen, kosegen, eskenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, arti, eksi, carp, bolu, esit, toplam, oran, oranti, turev, alan, varsayi, gerekce gibi terimler Ataturk tarafindan turetilmistir
Yapittaki tanimlarin tumunu Ataturk yazmistir Her tanim, ilgi kavrami tum ogeleriyle eksiksiz ve acik bicimde anlatmakta, ozel ve temelli nitelikleri icermektedir Gerekli ve yeterli ornekler de verilmistir Taninmis bilim tarihcisi Ord Prof Dr Aydin Sayili, tam bir yetkiyle, bu Geometri kitabini, kucuk fakat anitsal bir yapit diye nitelendirmistir
Ataturk, yasaminin onemli bir kesimini tarihin en buyuk savaslarindan birinin icinde, ulusal ve evrensel sorumluluklar yuklenerek gecirdikten yillarca sonra, duzenli bir mantik ve bilgi disiplini kesinlikle gerektiren matematik alaninda, yeni turettigi terimlerle boylesine ozlu bir yapiti yazmakla, dil ve matematikteki ustun yetenegini kanitlamistir Ataturkun yasaminda cok belirgin bir ornegini izledigimiz gibi, aslinda dil ile matematiksel kultur arasinda siki baginti vardir Ataturkun dehasinda, dil ve matematik gibi aklin degisik disiplinleri birbirini karsilikli olarak hep olumlu yonde etkilemis ve gelistirmistir Ataturk, Fen terimleri o suretle yapilmali ki anlamlari ancak istenilen seyi ifade edebilsindemis ve bunu, Osmanlica cok sayida terimin yerine oz Turkce karsiliklarini turetirken ustun bir basariyla gerceklestirmistir
Ataturku, Geometri adli yapitini yazmaya zorlayan nedenleri, Onun dil calismalarini yakindan izlemek olanagini bulabilen taninmis dil uzmani A Dilacar soyle acikliyor:
Ataturk hep matematikle ugrasirdi Eski geometri terimleri cok agdali idi Gen bile, uzun uzun bu terimleri okudugum halde, simdikiler Imisisinda guclugunu daha iyi anliyorum Pedagojide bir gercek var: Fikir yolunun acik olmasi, bir ip ucunun bulunmasi lazimdir Yoksa bir kulce gibi coker Muselles kelimesini ele alalim Arapca okullarimizdan kaldirilmistir Sulusten mustak (turetilmis) bir kelime oldugunu ogrenin nasil bilsin? Arapca sogurucu bir dildir Ornegin mustesrik sark kelimesinden gelmis bir kelimedir Onune, ortasina, arkasina birtakim heceler eklenmis Bunun aslini bulmak bir Arapca gramer meselesidir, Okullarimizdan Arapca, Farsca kaldirilmis oldugundan, ogren id musellesi kude kelime olarak karsisinda gorecektir Uc aklina gelmeyecektir Ama muselles yerine ucgen dersek, hir uc var Gen Ataturke gore genislikten alinmistir Bir ipucu var Dortgen dortten gelmistir Bir ipucu vardir Esit, denk anlaminda olan esten gelmistir Ama musavi Arapca bir kelimedir Bu sebeple Ataturkun prensipleri burada da dogru idi On im icin bu en agdali olan bu bilim dalini ele aldi ve kitabi ornek olarak birakti
Ataturkun matematik terimlerini turetme ve bunlari ogretime yerlestirme calismalari konusunda Prof Dr Vecibe Latipoglu, su bilgilen veriyor:
Ataturk, matematigi iyi bildigi ve sevdigi icin, terim devrimine matematikten baslamistir, denilebilir Cunku Turk Dili (Belleten)in Subat 1937 tarihli yayinindan bir ay sonra, Ataturk, ceyb (sinus) ve tece^b (kosmus)m Turkce karsiliklarinin bulunmasi icin 29 Mart 1937 tarihli Ulus Gazetesine ilan verdirerek bir yarisma actirmistir Sonunda hazirlanan butun terimler, Turk Dili (Belleten) dergisinin Ekim 1937 tarihli sayisinda yer almistir Terimler, TurkceOsmanlica, OsmanlicaTurkce, FransizcaTurkce olmak uzere siralanmis ve on sirayi matematik terimleri almistir
Ataturk terim calismalarinin ulkedeki etkisini ogrenmek icin, 1937 yili sonbaharinda, Sivasa giderek, vaktiyle Sivas Kongresini topladigi lise binasinda, dokuzuncu sinifin geometri dersine girmistir1′ Bu derste eski terimlerle ogrenimin zorlugunu birkez daha saptayan Ataturk, Bu anlasilmaz terimlerle, ogrencilere bilgi verilemez diyerek kitabi atmis ve sonra tahta basina gecip dili yerine kenar, muselles yerine ucgen, muselles mutesaviyul adla yerine eskenar ucgen, zaviye yerine aci terimlerini kullanarak unlu Pisagor teoremini ogrencilere anlatmistir Ataturk, bu inceleme gezisinde yaninda bulunan Kultur Bakani Saffet Arikana tum okul kitaplarinin yeni terimlerle, hemen yarilmasi emrini vermis ve Turkcelestirilmis terimlerle iki ayda hazirlanan kitaplar butun okullara Kultur Bakanliginca gonderilmistir
Ataturkun turettigi matematik terimleri ve yaptigi geometri tanimlarinin hemen hemen tumu bugune degin degismeksizin kullanila gelmistir Onun turettiklerinden sadece birkac terim sonradan kucuk olcude degistirilmistir Ornegin Fransizca hypothesein karsiligi olan Osmanlicidaki faraziyenin yerine Ataturk, Turkce varsayi terimini turetmis ve sonradan bu terim varsayim bicimini almistir Ayni sekilde Onun tumey aci, butey aci terimlerinin yerini tumler aci, butunler aci terimleri almistir Cok az sayida ve sinirli olan bu terim degisikliklerini, Ataturkun dildeki temel ilkesinin dogrulugunun birer kaniti saymak gerekir
Cevap: Atatrukun geometri kitabının ozeti
Ataturk olumunden birbucuk yil oncesinde matematikle ne olcude ugrastigini bilmiyoruz Bu konuda, Turk Dil Kurum Basuzmani ADilacarin yazisicok ilginc bilgiler vermektedir: Ataturk olumunden birbucuk yil kadar once, ucuncu Turk Dil Kurultayindan hemen sonra 19361937 yili kis aylarinda kendi eliyle Geometri adli bir kitap yazmistir
Ataturk, bunu, birtakim Fransizca geometri kitaplarini okuduktan sonra hazirlamis ve yapit ilk kez 1937 yilinda Geometri ogretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kilavuz olarak Kultur Bakanliginca yayinlanmistir Bu 44 sayfalik yapittaki boyut, uzay, yuzey, duzey, cap, yaricap, kesek kesit, yay, cember, teget, aci, aciortay, icters aci, disters aci, taban, egik, kirik, cekul, yatay, dusey, yondes, konum, ucgen, dortgen, besgen, kosegen, eskenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, arti, eksi, carp, bolu, esit, toplam, oran, oranti, turev, alan, varsayi, gerekce gibi terimler Ataturk tarafindan turetilmistir
Yapittaki tanimlarin tumunu Ataturk yazmistir Her tanim, ilgi kavrami tum ogeleriyle eksiksiz ve acik bicimde anlatmakta, ozel ve temelli nitelikleri icermektedir Gerekli ve yeterli ornekler de verilmistir Taninmis bilim tarihcisi Ord Prof Dr Aydin Sayili, tam bir yetkiyle, bu Geometri kitabini, kucuk fakat anitsal bir yapit diye nitelendirmistir
Ataturk, yasaminin onemli bir kesimini tarihin en buyuk savaslarindan birinin icinde, ulusal ve evrensel sorumluluklar yuklenerek gecirdikten yillarca sonra, duzenli bir mantik ve bilgi disiplini kesinlikle gerektiren matematik alaninda, yeni turettigi terimlerle boylesine ozlu bir yapiti yazmakla, dil ve matematikteki ustun yetenegini kanitlamistir Ataturkun yasaminda cok belirgin bir ornegini izledigimiz gibi, aslinda dil ile matematiksel kultur arasinda siki baginti vardir Ataturkun dehasinda, dil ve matematik gibi aklin degisik disiplinleri birbirini karsilikli olarak hep olumlu yonde etkilemis ve gelistirmistir Ataturk, Fen terimleri o suretle yapilmali ki anlamlari ancak istenilen seyi ifade edebilsindemis ve bunu, Osmanlica cok sayida terimin yerine oz Turkce karsiliklarini turetirken ustun bir basariyla gerceklestirmistir
Ataturku, Geometri adli yapitini yazmaya zorlayan nedenleri, Onun dil calismalarini yakindan izlemek olanagini bulabilen taninmis dil uzmani A Dilacar soyle acikliyor:
Ataturk hep matematikle ugrasirdi Eski geometri terimleri cok agdali idi Gen bile, uzun uzun bu terimleri okudugum halde, simdikiler Imisisinda guclugunu daha iyi anliyorum Pedagojide bir gercek var: Fikir yolunun acik olmasi, bir ip ucunun bulunmasi lazimdir Yoksa bir kulce gibi coker Muselles kelimesini ele alalim Arapca okullarimizdan kaldirilmistir Sulusten mustak (turetilmis) bir kelime oldugunu ogrenin nasil bilsin? Arapca sogurucu bir dildir Ornegin mustesrik sark kelimesinden gelmis bir kelimedir Onune, ortasina, arkasina birtakim heceler eklenmis Bunun aslini bulmak bir Arapca gramer meselesidir, Okullarimizdan Arapca, Farsca kaldirilmis oldugundan, ogren id musellesi kude kelime olarak karsisinda gorecektir Uc aklina gelmeyecektir Ama muselles yerine ucgen dersek, hir uc var Gen Ataturke gore genislikten alinmistir Bir ipucu var Dortgen dortten gelmistir Bir ipucu vardir Esit, denk anlaminda olan esten gelmistir Ama musavi Arapca bir kelimedir Bu sebeple Ataturkun prensipleri burada da dogru idi On im icin bu en agdali olan bu bilim dalini ele aldi ve kitabi ornek olarak birakti
Ataturkun matematik terimlerini turetme ve bunlari ogretime yerlestirme calismalari konusunda Prof Dr Vecibe Latipoglu, su bilgilen veriyor:
Ataturk, matematigi iyi bildigi ve sevdigi icin, terim devrimine matematikten baslamistir, denilebilir Cunku Turk Dili (Belleten)in Subat 1937 tarihli yayinindan bir ay sonra, Ataturk, ceyb (sinus) ve tece^b (kosmus)m Turkce karsiliklarinin bulunmasi icin 29 Mart 1937 tarihli Ulus Gazetesine ilan verdirerek bir yarisma actirmistir Sonunda hazirlanan butun terimler, Turk Dili (Belleten) dergisinin Ekim 1937 tarihli sayisinda yer almistir Terimler, TurkceOsmanlica, OsmanlicaTurkce, FransizcaTurkce olmak uzere siralanmis ve on sirayi matematik terimleri almistir
Ataturk terim calismalarinin ulkedeki etkisini ogrenmek icin, 1937 yili sonbaharinda, Sivasa giderek, vaktiyle Sivas Kongresini topladigi lise binasinda, dokuzuncu sinifin geometri dersine girmistir1′ Bu derste eski terimlerle ogrenimin zorlugunu birkez daha saptayan Ataturk, Bu anlasilmaz terimlerle, ogrencilere bilgi verilemez diyerek kitabi atmis ve sonra tahta basina gecip dili yerine kenar, muselles yerine ucgen, muselles mutesaviyul adla yerine eskenar ucgen, zaviye yerine aci terimlerini kullanarak unlu Pisagor teoremini ogrencilere anlatmistir Ataturk, bu inceleme gezisinde yaninda bulunan Kultur Bakani Saffet Arikana tum okul kitaplarinin yeni terimlerle, hemen yarilmasi emrini vermis ve Turkcelestirilmis terimlerle iki ayda hazirlanan kitaplar butun okullara Kultur Bakanliginca gonderilmistir
Ataturkun turettigi matematik terimleri ve yaptigi geometri tanimlarinin hemen hemen tumu bugune degin degismeksizin kullanila gelmistir Onun turettiklerinden sadece birkac terim sonradan kucuk olcude degistirilmistir Ornegin Fransizca hypothesein karsiligi olan Osmanlicidaki faraziyenin yerine Ataturk, Turkce varsayi terimini turetmis ve sonradan bu terim varsayim bicimini almistir Ayni sekilde Onun tumey aci, butey aci terimlerinin yerini tumler aci, butunler aci terimleri almistir Cok az sayida ve sinirli olan bu terim degisikliklerini, Ataturkun dildeki temel ilkesinin dogrulugunun birer kaniti saymak gerekir