II MECLİS ’İN ACILMASI (11 AĞUSTOS 1923)
23 Nisan 1920 ’de calışmalarına başlayan I TBMM, ulusal bağımsızlığı gercekleştirmeyi amaclayan vatansever insanlardan oluşuyordu Cok zor şartlarda calışmış ve bunu başarmıştı Mustafa Kemal mecliste değişik goruşlerde olan insanları bir araya getirmek icin “Mudafaai Hukuk grubunu kurmuştu Meclisin 1 Nisan ’da kendin feshetmesiyle secimlerin yenilenmesine karar verildi
Secimleri coğunlukla Mudafaai Hukuk grubu uyeleri kazandı II TBMM 11 Ağustos 1923 ’te calışmalarına başladı23 Ağustos 1923 ’te Lozan Antlaşması meclis tarafından onaylandı
ANKARA ’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)
Lozan Anlaşması uyarınca anlaşmanın TBMM ’de onaylanmasını takip eden altı hafta icinde İstanbul İtilaf devletleri askerlerince boşaltıldı (2 Ekim 1923) Bu durum başkent sorununu gundeme getirdi Meclisteki uzun tartışmalardan sonra Ankara başkent olarak kabul edildi
CUMHURİYET ’İN İLANI (29 Ekim 1923)
TBMM ’nin acılması, arkasından saltanatın kaldırılmasıyla millet egemenliği buyuk olcude gercekleşmişti Fakat kamuoyu hazır olmadığı icin “Cumhuriyet adı konmamıştı Ustelik “Meclis Hukumeti sistemi hukumet bunalımına yol acmıştı Sonunda 29 Ekim 1923 ’de Cumhuriyet ilan edildi Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı, Feti Bey TBMM başkanı, İsmet Paşa başbakan oldu
Cumhuriyetin ilanıyla :
* Devlet rejiminin adı belirlendi
* Devlet başkanı sorunu halledildi
* Meclis hukumeti sisteminden kabine sistemine gecildi
* Yurutmeye işlerlik kazandırıldı
* Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı, İsmet Paşa Başbakan, Fethi Bey meclis başkanı secilmiştir
HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924)
Saltanat kaldırılırken kamuoyu hazır olmadığı icin halifelikten ayrılmıştı Fakat Saltanat taraftarlarının halifelik makamı etrafında toplanması, Abdulmecid Efendi ’nin saltanatı cağrıştıran davranışları, halifeliğin inkılapların ve laikliğe gecişin onundeki en buyuk engel olması, işlevini kaybettiği I Dunya Savaşı ’yla ortaya cıkan halifelik gibi bir kurumun cağdaş Turkiye Cumhuriyet ’inde yerinin olmaması ve basında gelişen bazı hadiseler yuzunden 3 mart 1924 ’te halifelik kaldırılmıştır
Aynı Gun ;
* Şer ’iye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı (laiklik yolunda onemli bir adım)
* Tevhidi Tedrisat Kanunu kabul edildi (Eğitim ve oğretimin birleştirilmesi sağlandı)
* Erkanı Harbiye Vekaleti kaldırıldı (genel Kurmayın politikayla uğraşması engellendi)
* Osmanlı hanedanının yurt dışına cıkarılmasına karar verildi
* Harbiye Nezareti kaldırıldı (Yerine Savunma Bakanlığı Kuruldu)
COK PARTİLİ SİYASİ HAYATA GECİŞ DENEMELERİ
CUMHURİYET HALK PARTİSİ (9 Ağustos 1923)
İlk TBMM ’de Mustafa Kemal ’in kurduğu Mudafaai Hukuk grubundan başka Tesanut, İstiklal, Halk ve Islahat grupları da bulunuyordu Mustafa Kemal inkılapları yapacak kadroyu bir araya getirmek icin 9 Ağustos 1923 ’te Halk Fırkası ’nı kurdu 1950 ’ye kadar iktidarda kalan partiye (1923 – 1938) yıllarında Mustafa Kemal, (19381950) yıllarında da İsmet İnonu başkanlık yapmıştır Bu tarihe kadar partinin başkanı aynı zamanda cumhurbaşkanı idiler
Not : Parti ekonomide “Devletcilik ilkesini savunmuştur
TERRAKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 Kasım 1924)
1924 yılında ordunun siyasetle uğraşması yasaklanınca pek cok subay askerlik gorevinden istifa ederek politikaya girdi Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa (Cebesoy), Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele), Adnan Bey (Adıvar) birleşerek aynı goruşu paylaşan kimseleri bir araya getirmek amacıyla bir parti kurdular Parti kısa zamanda rejim muhaliflerinin yuvası durumuna geldi Partinin ilk şubesinin Urfa ’da acılması calışmalarının iyi yolda olmadığının gostergesidir Partinin yaptığı calışmaların Şeyh Said İsyanı ’nın cıkmasında etkisi gorulmuş ve Takriri Sukun Kanunu ’na dayanılarak 5 Haziran 1925 ’te parti kapatılmıştır
Not : Parti ekonomide “liberalizm i benimsemiştir
ŞEYH SAİD AYAKLANMASI (13 Şubat 1925)
Nedenleri :
* Terrakiperver partisinin olumsuz calışmaları
* Turk Devleti ’nin Musul ’a mudahalesini engellemek isteyen İngilizler ’in Guneydoğu ’da karışıklık cıkarmak amacıyla buradaki yerli ahaliyi devlet kurma yolunda kışkırtmaları
* Laik Cumhuriyet ’e ve inkılaplara karşı olanların bir araya gelmeleri
Diyarbakır ’ın Piran koyunde başlayan ayaklanma kısa surede Doğu Anadolu ’ya yayıldı Fethi Bey Hukumeti ayaklanmayı bastırmakta başarısız olunca istifa etti İsmet Paşa Hukumeti 4 Mart 1925 ’te Takriri Sukun Kanunu ’nun cıkarılmasını sağladı İstiklal Mahkemeleri yeniden kurularak ayaklananlar cezalandırıldı Musul sorununun aleyhimize cozumlenmesine sebep oldu Ayrıca cok partili hayata gecişin ilk denemesinin başarısız olmasına yol actı
Not : Rejime karşı yapılan ilk ayaklanma olması yonuyle 31 Mart Vakası ’na benzemektedir
İZMİR SUİKASTI (16 HAZİRAN 1926)
Rejim karşıtları ve muhalifler Mustafa Kemal ’e karşı başarısız bir suikast girişiminde bulunmuşlardır Rejime yonelik bu hareket de başarısız kalmıştır
SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 Ağustos 1930)
Nedenleri :
* 1929 Dunya ekonomik buhranından etkilenen Turkiye ’de bu buhranın aşılmasını sağlamak amacıyla değişik goruşlerin ortaya cıkmasını sağlamak
* Ulkede demokratik bir ortamı oluşturmak
* Hukumetin calışmalarını denetleyecek bir muhalefet partisi ortaya cıkarmak
Bu sebeplerle Mustafa Kemal, Fethi Bey ’den parti kurmasını istedi 12 Ağustos 1930 ’da kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası kısa zamanda rejim muhaliflerinin yuvası durumuna geldi Bu durumu goren Fethi Bey, 18 Aralık 1930 ’da partiyi kapattı Partinin kapatılmasındaki isabet kısa zaman icinde belli oldu 23 Aralık 1930 ’da rejim karşıtları Menemen ’de ayaklanarak Yedeksubay Kubilay ’ı oldurduler Ayaklanma kısa surede bastırıldı Suclular ağır şekilde cezalandırıldı
Not1: Her iki demokrasi denemesi de gosterdi ki Turk toplumu henuz cok partili siyasi rejime hazır değildir
Not2 : II Dunya Savaşı ’ndan sonra 1946 yılında Demokrat parti ’nin kurulmasıyla cok partili hayata gecilebilmiş, gercek demokratik secimler ise ancak 1950 ’de yapılmıştır 1950 ’de Demokrat Parti iktidarı başlamıştır
TURKİYE ’DE İNKILAP HAREKETLERİ
Ataturk ’un inkılap anlayışı radikal ve koklu değişiklikler yapılması şeklindeydi Ozellikle Turk milletini son yuzyıllarda geri bıraktıran kurumları kaldırmak, yerine cağdaş kurumlar getirmek istiyordu Zaten ulusal egemenlik anlayışına uygun kurulan bir devletin de yeni kurumlara ihtiyacı vardı Bundan dolayı birbirini takip eden değişik alanlarda ceşitli inkılaplar yapılmıştır
SİYASİ ALANDA :
* Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922 – Laikliğin ilk aşaması)
* Ankara ’nın başkent olması (13 Ekim 1923)
* Cumhuriyet ’in ilanı ( 29 Ekim 1923 – Demokratikleşmede onemli bir adım)
* Halifeliğin ilgası (3 Mart 1924 Laikleşmede onemli bir adım)
* Ordunun siyasetten ayrılması (19 Aralık 1924)
*Anayasa ’dan “Devletin dini İslam ’dır ibaresinin cıkarılması (10 Nisan 1928)
* Ataturk ilkelerinin anayasaya girmesi (1937)
HUKUKİ ALANDA :
Yenilik Yapılmasının Nedenleri :
* Osmanlı Devleti ’nde hukuki birliğin olmaması
* Modern hayatın ihtiyaclarına cevap verememesi
* Batı medeniyetine bir an once gecmek icin batı hukukuna yonelme gereği
* Osmanlı hukuk sisteminin, laik devletin esaslarına uygun olmaması
* Osmanlı hukuk sisteminde kadın hakları konusunda eksikliklerin olması
* Mecellenin tamamlanamamış olması
Medeni Kanunun Kabulu (17 Şubat 1926) :
Medeni kanun, evlenme, boşanma, miras vb her turlu ilişkileri duzenlemektedir Medeni kanun bu yonuyle toplum hayatının duzenlenmesinde onemli rol oynamıştır
Turkiye laikliği benimsediği icin şer ’i hukuka gore duzenlenen mecelleyi uygulayamazdı Yeni bir kanun hazırlanması da cok zaman alabilirdi Bundan dolayı Japınlar ’ın yaptığı gibi İsvicre Medeni Kanunu ’nun alınması kararlaştırıldı En son hazırlanan modern bir kanundu Akılcı ve pratik cozumler getiriyordu Laiklikte onemli bir adım atıldı
Buna gore; tek eşlilik, resmi nikah zorunluluğu, kadınlara da boşanma hakkı, mirasta ve şahitlikte eşitlik, kadınların dilediği işte calışabilmesi, Patrikhane ’nin dunya ile ilgili yetkilerinin kaldırılması, din ve mezhep farkının kaldırılması gercekleştirilmiştir
Not : Ayrıca Almanya ’dan Ceza Mahkemeleri Usulu, İtalya ’dan Ceza, Fransa ’dan idari hukuk alınmıştır
EĞİTİM VE KULTUR ALANINDA :
Osmanlı Devleti ’nde eğitimde birliğin olmaması ve dini nitelikli olması yenilik yapılmasını zorunlu kılıyordu
* Tevhidi Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) : Eğitim ve oğretim birleştirilerek, devlet denetimine ve Milli Eğitim Bakanlığı emrine verildi Bu kanun cercevesinde medreseler kapatıldı (Laiklikle ilgilidir)
* Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun (1926) : İlk ve orta oğretimin esasları tespit edildi Eğitimoğretim hizmetleri laik eğitim anlayışıyla modernleştirildi (Laiklikle ilgilidir)
*Harf İnkılabı (1 Kasım 1928) : Turkler tarih boyunca Gokturk, Uygur ve Arap alfabelerini kullanmışlardı Laik Turkiye Devleti ’ne en uygunu olarak gorulen Latin alfabesi, yeni Turk alfabesi olarak kabul edildi
* Millet Mektepleri ’nin Acılması (1928) : Yeni Turk Alfabesi ’ni “halka oğretmek amacıyla okullar acılmıştır
*Turk Tarih Kurumu ’nun Kurulması (15 Nisan 1931) : Turk tarihini “Milliyetcilik ve Laiklik ilkeleri esaslarına uygun olarak ele almak, Turkler ’in kokenini, hizmetlerini, kurdukları devlet ve medeniyetleri araştırmak amacıyla kurulmuştur
*Turk Dil Kurumu ’nun Kurulması (12 Temmuz 1932) : Turkce ’yi yabancı dillerin tesirinden kurtararak gelişmesini ve zenginleşmesini sağlamak, dilde millileşme ve sadeleşme yoluna gitmek, Turkce ’yi bir bilim ve kultur dili haline getirmek amaclanmıştır
Not : Turk Tarih Kurumu ve Turk Dil Kurumu ’nun kurulması milliyetcilik ilkesiyle ilgilidir
*Universite Reformunun Yapılması (1933) :
Darulfunun kaldırılarak yerine İstanbul Universitesi kurulmuştur (31 Mayıs 1933) Modern bilime acık olan bu universitede Hitler Almanyası ’ndan kacan bilim adamları da gorev aldılar
Ankara Hukuk mektebi (1925 – İlk yuksekokul), Yuksek Ziraat Enstitusu (1933)
Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakultesi (1936 – İlk fakulte)
Guzel Sanatlar Akademisi, Devlet Konservatuarı acıldı
TOPLUMSAL ALANDA :
*Kılık – Kıyafet İnkılabı :
Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)
Dini Kıyafetlerle dolaşılmasının yasaklanmadı (3 Aralık 1934)
Not1 : Cağdaşlaşma ile ilgili bir inkılaptır
Not2 : Diyanet İşleri Başkanı, Patrik ve Hahambaşı bu kanunun dışında tutulmuştur
*Tekke, Zaviye ve Turbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) : Cıkarılan kanunla tekke, turbe ve zaviyeler kapatıldı Yine aynı kanunla “Şeyhlik, dedelik, dervişlik, seyyitlik, celebilik, turbedarlık gibi unvanlar da kaldırıldı (Laiklikle ilgilidir)
*Takvim, Saat ve Olculerde Değişiklik : Bu alanlarda birliği sağlamak ve batılılaşmak amacıyla değişiklik yapılmıştır Hicri ve Rumi takvim yerine Miladi Takvim (1 Ocak 1926) kabul edildi
Ağırlık ve uzunluk olcusu olarak uluslar arası olculer olan metre ve gram kullanılmaya başlandı (1 Nisan 1931)
Devletler arası ilişkilerde duzeni sağlayabilmek icin hafta tatili Cuma ’dan pazara alındı (1935)
*Soyadı Kanunu ’nun Kabulu (21 Haziran 1934) : Kişilerin sosyal hayatta kolaylıkla tanınmaları, karışıklıkların onlenmesi icin herkese Turkce ve ahlaka aykırı olmayan birer soyadı verilmiştir TBMM Mustafa Kemal ’e “Ataturk soyadını vermiştir
Bu kanunla beraber eski toplum zumrelerini belirten unvanlar kaldırıldı Aynı kanunla Osmanlı nişan ve rutbelerini taşımak da yasaklandı
*Kadınlara Siyasi Haklar Verilmesi (5 Aralık 1934) : Kadınlara 1930 ’da belediye meclislerine, 1933 ’te muhtarlıklara girme hakkı, 5 Aralık 1934 ’te de milletvekili secme ve secilme hakkı bir cok Avrupa devletinden once verilmiştir
EKONOMİK ALANDA :
Mustafa Kemal, askeri zaferlerin, siyasi ve ekonomik zaferlerle devam ettirilmesi gerektiğine inanıyordu Bu gayeyle ekonomik faaliyetleri bir butun olarak değerlendirmiş ve Lozan imzalanmadan once ele almıştır
* İzmir İktisat Kongresi (18 Şubat – 4 Mart 1923) : Lozan ’daki barış goruşmelerinin kesildiği bir sırada, İzmir ’de Turkiye İktisat Kongresi toplandı Değişik kesimlerden 1135 temsilcinin katıldığı bu kongrenin sonucunda “Misakı İktisadi kabul edildi Buna gore ekonomik kalkınmada tam bağımsızlık ongoruluyor, kaynakların en iyi şekilde değerlendirilmesi ve kendi cabamızla kalkınmanın gereği ortaya konuluyordu
* Kapitulasyonların Kaldırılması (24 Temmuz 1923) : Lozan ’da kesin olarak kaldırılmıştır
*İş Bankası ’nın Kurulması (1924) : Ozel sektore destek sağlamak amacıyla ilk ozel Turk bankası olan İş Bankası kuruldu
* Aşar Vergisi ’nin Kaldırılması (17 Şubat 1925) : Koylunun rahatlatılması ve uretimin artırılması amacıyla aynı zamanda şer ’i bir vergi olan aşar kaldırıldı
* Kabotaj Kanunu ’nun Cıkarılması (1 Temmuz 1926) : Turkiye karasularında Turk gemicilerin ticaret yapmasına imkan tanınıyor, denizcilik geliştirilmeye calışıyordu (Milliyetcilikle ilgilidir)
*Teşviki Sanayi Kanunu (1926) : Ozel sektoru sanayi alanına cekmek ve ona kredi sağlamak icin cıkarılmıştır
*TarımKredi Kooperatiflerinin Kurulması (1928) : Ciftciye kredi, ucuz alet ve makine imkanı oluşturmaya calışıldı
*Toprak Reformu (1929) : Topraksız koyluyu toprak sahibi yapmak hedeflenmiştir Fakat tam başarılı olunamamıştır
*Birinci 5 Yıllık Kalkınma Planı (1933 – 1938) : Bu donemde devlet, temel tuketim ve ara mallar sağlamak gayesiyle uc beyaz ve uc siyah projesine ağırlık vermiştir Un, şeker, pamuk uc beyazı, komur, demir ve akaryakıt ise uc siyahı oluşturuyordu Bu temel malların uretilmesi ile doviz tasarrufu sağlandığı gibi, bu maddeler ile dışa bağımlılık da ortadan kalkacaktı
Hazırlanan bu plana gore ozel sektorun gercekleştiremeyeceği yatırımlar, devlet eliyle yapılmaya başlandı Plan doğrultusunda dokuma, demir, kağıt, cam ve kimya alanlarında 1937 ’ye kadar onaltı fabrika kuruldu Fabrikaların işletmeye acılmasıyla, dışarıdan alınan mallar yuzde elli oranında azaldı “İkinci Beş Yıllık Plan ise İkinci Dunya savaşı ’ndan dolayı uygulanamadı Fakat, 1945 yılına kadar suren savaş esnasında Turkiye, dışarıya muhtac olmadan kendi ihtiyaclarını karşılayabilmiştir Sumerbank ’ın acılmasıyla elde edilen başarı, kuruluşların acılmasını teşvik etmiş ve maden işleri uğraşacak Etibank kurulmuştur Boylece sanayide devletcilik ilkesi yerleştirilmeye calışılmıştır
23 Nisan 1920 ’de calışmalarına başlayan I TBMM, ulusal bağımsızlığı gercekleştirmeyi amaclayan vatansever insanlardan oluşuyordu Cok zor şartlarda calışmış ve bunu başarmıştı Mustafa Kemal mecliste değişik goruşlerde olan insanları bir araya getirmek icin “Mudafaai Hukuk grubunu kurmuştu Meclisin 1 Nisan ’da kendin feshetmesiyle secimlerin yenilenmesine karar verildi
Secimleri coğunlukla Mudafaai Hukuk grubu uyeleri kazandı II TBMM 11 Ağustos 1923 ’te calışmalarına başladı23 Ağustos 1923 ’te Lozan Antlaşması meclis tarafından onaylandı
ANKARA ’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)
Lozan Anlaşması uyarınca anlaşmanın TBMM ’de onaylanmasını takip eden altı hafta icinde İstanbul İtilaf devletleri askerlerince boşaltıldı (2 Ekim 1923) Bu durum başkent sorununu gundeme getirdi Meclisteki uzun tartışmalardan sonra Ankara başkent olarak kabul edildi
CUMHURİYET ’İN İLANI (29 Ekim 1923)
TBMM ’nin acılması, arkasından saltanatın kaldırılmasıyla millet egemenliği buyuk olcude gercekleşmişti Fakat kamuoyu hazır olmadığı icin “Cumhuriyet adı konmamıştı Ustelik “Meclis Hukumeti sistemi hukumet bunalımına yol acmıştı Sonunda 29 Ekim 1923 ’de Cumhuriyet ilan edildi Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı, Feti Bey TBMM başkanı, İsmet Paşa başbakan oldu
Cumhuriyetin ilanıyla :
* Devlet rejiminin adı belirlendi
* Devlet başkanı sorunu halledildi
* Meclis hukumeti sisteminden kabine sistemine gecildi
* Yurutmeye işlerlik kazandırıldı
* Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı, İsmet Paşa Başbakan, Fethi Bey meclis başkanı secilmiştir
HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924)
Saltanat kaldırılırken kamuoyu hazır olmadığı icin halifelikten ayrılmıştı Fakat Saltanat taraftarlarının halifelik makamı etrafında toplanması, Abdulmecid Efendi ’nin saltanatı cağrıştıran davranışları, halifeliğin inkılapların ve laikliğe gecişin onundeki en buyuk engel olması, işlevini kaybettiği I Dunya Savaşı ’yla ortaya cıkan halifelik gibi bir kurumun cağdaş Turkiye Cumhuriyet ’inde yerinin olmaması ve basında gelişen bazı hadiseler yuzunden 3 mart 1924 ’te halifelik kaldırılmıştır
Aynı Gun ;
* Şer ’iye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı (laiklik yolunda onemli bir adım)
* Tevhidi Tedrisat Kanunu kabul edildi (Eğitim ve oğretimin birleştirilmesi sağlandı)
* Erkanı Harbiye Vekaleti kaldırıldı (genel Kurmayın politikayla uğraşması engellendi)
* Osmanlı hanedanının yurt dışına cıkarılmasına karar verildi
* Harbiye Nezareti kaldırıldı (Yerine Savunma Bakanlığı Kuruldu)
COK PARTİLİ SİYASİ HAYATA GECİŞ DENEMELERİ
CUMHURİYET HALK PARTİSİ (9 Ağustos 1923)
İlk TBMM ’de Mustafa Kemal ’in kurduğu Mudafaai Hukuk grubundan başka Tesanut, İstiklal, Halk ve Islahat grupları da bulunuyordu Mustafa Kemal inkılapları yapacak kadroyu bir araya getirmek icin 9 Ağustos 1923 ’te Halk Fırkası ’nı kurdu 1950 ’ye kadar iktidarda kalan partiye (1923 – 1938) yıllarında Mustafa Kemal, (19381950) yıllarında da İsmet İnonu başkanlık yapmıştır Bu tarihe kadar partinin başkanı aynı zamanda cumhurbaşkanı idiler
Not : Parti ekonomide “Devletcilik ilkesini savunmuştur
TERRAKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 Kasım 1924)
1924 yılında ordunun siyasetle uğraşması yasaklanınca pek cok subay askerlik gorevinden istifa ederek politikaya girdi Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa (Cebesoy), Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele), Adnan Bey (Adıvar) birleşerek aynı goruşu paylaşan kimseleri bir araya getirmek amacıyla bir parti kurdular Parti kısa zamanda rejim muhaliflerinin yuvası durumuna geldi Partinin ilk şubesinin Urfa ’da acılması calışmalarının iyi yolda olmadığının gostergesidir Partinin yaptığı calışmaların Şeyh Said İsyanı ’nın cıkmasında etkisi gorulmuş ve Takriri Sukun Kanunu ’na dayanılarak 5 Haziran 1925 ’te parti kapatılmıştır
Not : Parti ekonomide “liberalizm i benimsemiştir
ŞEYH SAİD AYAKLANMASI (13 Şubat 1925)
Nedenleri :
* Terrakiperver partisinin olumsuz calışmaları
* Turk Devleti ’nin Musul ’a mudahalesini engellemek isteyen İngilizler ’in Guneydoğu ’da karışıklık cıkarmak amacıyla buradaki yerli ahaliyi devlet kurma yolunda kışkırtmaları
* Laik Cumhuriyet ’e ve inkılaplara karşı olanların bir araya gelmeleri
Diyarbakır ’ın Piran koyunde başlayan ayaklanma kısa surede Doğu Anadolu ’ya yayıldı Fethi Bey Hukumeti ayaklanmayı bastırmakta başarısız olunca istifa etti İsmet Paşa Hukumeti 4 Mart 1925 ’te Takriri Sukun Kanunu ’nun cıkarılmasını sağladı İstiklal Mahkemeleri yeniden kurularak ayaklananlar cezalandırıldı Musul sorununun aleyhimize cozumlenmesine sebep oldu Ayrıca cok partili hayata gecişin ilk denemesinin başarısız olmasına yol actı
Not : Rejime karşı yapılan ilk ayaklanma olması yonuyle 31 Mart Vakası ’na benzemektedir
İZMİR SUİKASTI (16 HAZİRAN 1926)
Rejim karşıtları ve muhalifler Mustafa Kemal ’e karşı başarısız bir suikast girişiminde bulunmuşlardır Rejime yonelik bu hareket de başarısız kalmıştır
SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 Ağustos 1930)
Nedenleri :
* 1929 Dunya ekonomik buhranından etkilenen Turkiye ’de bu buhranın aşılmasını sağlamak amacıyla değişik goruşlerin ortaya cıkmasını sağlamak
* Ulkede demokratik bir ortamı oluşturmak
* Hukumetin calışmalarını denetleyecek bir muhalefet partisi ortaya cıkarmak
Bu sebeplerle Mustafa Kemal, Fethi Bey ’den parti kurmasını istedi 12 Ağustos 1930 ’da kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası kısa zamanda rejim muhaliflerinin yuvası durumuna geldi Bu durumu goren Fethi Bey, 18 Aralık 1930 ’da partiyi kapattı Partinin kapatılmasındaki isabet kısa zaman icinde belli oldu 23 Aralık 1930 ’da rejim karşıtları Menemen ’de ayaklanarak Yedeksubay Kubilay ’ı oldurduler Ayaklanma kısa surede bastırıldı Suclular ağır şekilde cezalandırıldı
Not1: Her iki demokrasi denemesi de gosterdi ki Turk toplumu henuz cok partili siyasi rejime hazır değildir
Not2 : II Dunya Savaşı ’ndan sonra 1946 yılında Demokrat parti ’nin kurulmasıyla cok partili hayata gecilebilmiş, gercek demokratik secimler ise ancak 1950 ’de yapılmıştır 1950 ’de Demokrat Parti iktidarı başlamıştır
TURKİYE ’DE İNKILAP HAREKETLERİ
Ataturk ’un inkılap anlayışı radikal ve koklu değişiklikler yapılması şeklindeydi Ozellikle Turk milletini son yuzyıllarda geri bıraktıran kurumları kaldırmak, yerine cağdaş kurumlar getirmek istiyordu Zaten ulusal egemenlik anlayışına uygun kurulan bir devletin de yeni kurumlara ihtiyacı vardı Bundan dolayı birbirini takip eden değişik alanlarda ceşitli inkılaplar yapılmıştır
SİYASİ ALANDA :
* Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922 – Laikliğin ilk aşaması)
* Ankara ’nın başkent olması (13 Ekim 1923)
* Cumhuriyet ’in ilanı ( 29 Ekim 1923 – Demokratikleşmede onemli bir adım)
* Halifeliğin ilgası (3 Mart 1924 Laikleşmede onemli bir adım)
* Ordunun siyasetten ayrılması (19 Aralık 1924)
*Anayasa ’dan “Devletin dini İslam ’dır ibaresinin cıkarılması (10 Nisan 1928)
* Ataturk ilkelerinin anayasaya girmesi (1937)
HUKUKİ ALANDA :
Yenilik Yapılmasının Nedenleri :
* Osmanlı Devleti ’nde hukuki birliğin olmaması
* Modern hayatın ihtiyaclarına cevap verememesi
* Batı medeniyetine bir an once gecmek icin batı hukukuna yonelme gereği
* Osmanlı hukuk sisteminin, laik devletin esaslarına uygun olmaması
* Osmanlı hukuk sisteminde kadın hakları konusunda eksikliklerin olması
* Mecellenin tamamlanamamış olması
Medeni Kanunun Kabulu (17 Şubat 1926) :
Medeni kanun, evlenme, boşanma, miras vb her turlu ilişkileri duzenlemektedir Medeni kanun bu yonuyle toplum hayatının duzenlenmesinde onemli rol oynamıştır
Turkiye laikliği benimsediği icin şer ’i hukuka gore duzenlenen mecelleyi uygulayamazdı Yeni bir kanun hazırlanması da cok zaman alabilirdi Bundan dolayı Japınlar ’ın yaptığı gibi İsvicre Medeni Kanunu ’nun alınması kararlaştırıldı En son hazırlanan modern bir kanundu Akılcı ve pratik cozumler getiriyordu Laiklikte onemli bir adım atıldı
Buna gore; tek eşlilik, resmi nikah zorunluluğu, kadınlara da boşanma hakkı, mirasta ve şahitlikte eşitlik, kadınların dilediği işte calışabilmesi, Patrikhane ’nin dunya ile ilgili yetkilerinin kaldırılması, din ve mezhep farkının kaldırılması gercekleştirilmiştir
Not : Ayrıca Almanya ’dan Ceza Mahkemeleri Usulu, İtalya ’dan Ceza, Fransa ’dan idari hukuk alınmıştır
EĞİTİM VE KULTUR ALANINDA :
Osmanlı Devleti ’nde eğitimde birliğin olmaması ve dini nitelikli olması yenilik yapılmasını zorunlu kılıyordu
* Tevhidi Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) : Eğitim ve oğretim birleştirilerek, devlet denetimine ve Milli Eğitim Bakanlığı emrine verildi Bu kanun cercevesinde medreseler kapatıldı (Laiklikle ilgilidir)
* Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun (1926) : İlk ve orta oğretimin esasları tespit edildi Eğitimoğretim hizmetleri laik eğitim anlayışıyla modernleştirildi (Laiklikle ilgilidir)
*Harf İnkılabı (1 Kasım 1928) : Turkler tarih boyunca Gokturk, Uygur ve Arap alfabelerini kullanmışlardı Laik Turkiye Devleti ’ne en uygunu olarak gorulen Latin alfabesi, yeni Turk alfabesi olarak kabul edildi
* Millet Mektepleri ’nin Acılması (1928) : Yeni Turk Alfabesi ’ni “halka oğretmek amacıyla okullar acılmıştır
*Turk Tarih Kurumu ’nun Kurulması (15 Nisan 1931) : Turk tarihini “Milliyetcilik ve Laiklik ilkeleri esaslarına uygun olarak ele almak, Turkler ’in kokenini, hizmetlerini, kurdukları devlet ve medeniyetleri araştırmak amacıyla kurulmuştur
*Turk Dil Kurumu ’nun Kurulması (12 Temmuz 1932) : Turkce ’yi yabancı dillerin tesirinden kurtararak gelişmesini ve zenginleşmesini sağlamak, dilde millileşme ve sadeleşme yoluna gitmek, Turkce ’yi bir bilim ve kultur dili haline getirmek amaclanmıştır
Not : Turk Tarih Kurumu ve Turk Dil Kurumu ’nun kurulması milliyetcilik ilkesiyle ilgilidir
*Universite Reformunun Yapılması (1933) :
Darulfunun kaldırılarak yerine İstanbul Universitesi kurulmuştur (31 Mayıs 1933) Modern bilime acık olan bu universitede Hitler Almanyası ’ndan kacan bilim adamları da gorev aldılar
Ankara Hukuk mektebi (1925 – İlk yuksekokul), Yuksek Ziraat Enstitusu (1933)
Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakultesi (1936 – İlk fakulte)
Guzel Sanatlar Akademisi, Devlet Konservatuarı acıldı
TOPLUMSAL ALANDA :
*Kılık – Kıyafet İnkılabı :
Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)
Dini Kıyafetlerle dolaşılmasının yasaklanmadı (3 Aralık 1934)
Not1 : Cağdaşlaşma ile ilgili bir inkılaptır
Not2 : Diyanet İşleri Başkanı, Patrik ve Hahambaşı bu kanunun dışında tutulmuştur
*Tekke, Zaviye ve Turbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) : Cıkarılan kanunla tekke, turbe ve zaviyeler kapatıldı Yine aynı kanunla “Şeyhlik, dedelik, dervişlik, seyyitlik, celebilik, turbedarlık gibi unvanlar da kaldırıldı (Laiklikle ilgilidir)
*Takvim, Saat ve Olculerde Değişiklik : Bu alanlarda birliği sağlamak ve batılılaşmak amacıyla değişiklik yapılmıştır Hicri ve Rumi takvim yerine Miladi Takvim (1 Ocak 1926) kabul edildi
Ağırlık ve uzunluk olcusu olarak uluslar arası olculer olan metre ve gram kullanılmaya başlandı (1 Nisan 1931)
Devletler arası ilişkilerde duzeni sağlayabilmek icin hafta tatili Cuma ’dan pazara alındı (1935)
*Soyadı Kanunu ’nun Kabulu (21 Haziran 1934) : Kişilerin sosyal hayatta kolaylıkla tanınmaları, karışıklıkların onlenmesi icin herkese Turkce ve ahlaka aykırı olmayan birer soyadı verilmiştir TBMM Mustafa Kemal ’e “Ataturk soyadını vermiştir
Bu kanunla beraber eski toplum zumrelerini belirten unvanlar kaldırıldı Aynı kanunla Osmanlı nişan ve rutbelerini taşımak da yasaklandı
*Kadınlara Siyasi Haklar Verilmesi (5 Aralık 1934) : Kadınlara 1930 ’da belediye meclislerine, 1933 ’te muhtarlıklara girme hakkı, 5 Aralık 1934 ’te de milletvekili secme ve secilme hakkı bir cok Avrupa devletinden once verilmiştir
EKONOMİK ALANDA :
Mustafa Kemal, askeri zaferlerin, siyasi ve ekonomik zaferlerle devam ettirilmesi gerektiğine inanıyordu Bu gayeyle ekonomik faaliyetleri bir butun olarak değerlendirmiş ve Lozan imzalanmadan once ele almıştır
* İzmir İktisat Kongresi (18 Şubat – 4 Mart 1923) : Lozan ’daki barış goruşmelerinin kesildiği bir sırada, İzmir ’de Turkiye İktisat Kongresi toplandı Değişik kesimlerden 1135 temsilcinin katıldığı bu kongrenin sonucunda “Misakı İktisadi kabul edildi Buna gore ekonomik kalkınmada tam bağımsızlık ongoruluyor, kaynakların en iyi şekilde değerlendirilmesi ve kendi cabamızla kalkınmanın gereği ortaya konuluyordu
* Kapitulasyonların Kaldırılması (24 Temmuz 1923) : Lozan ’da kesin olarak kaldırılmıştır
*İş Bankası ’nın Kurulması (1924) : Ozel sektore destek sağlamak amacıyla ilk ozel Turk bankası olan İş Bankası kuruldu
* Aşar Vergisi ’nin Kaldırılması (17 Şubat 1925) : Koylunun rahatlatılması ve uretimin artırılması amacıyla aynı zamanda şer ’i bir vergi olan aşar kaldırıldı
* Kabotaj Kanunu ’nun Cıkarılması (1 Temmuz 1926) : Turkiye karasularında Turk gemicilerin ticaret yapmasına imkan tanınıyor, denizcilik geliştirilmeye calışıyordu (Milliyetcilikle ilgilidir)
*Teşviki Sanayi Kanunu (1926) : Ozel sektoru sanayi alanına cekmek ve ona kredi sağlamak icin cıkarılmıştır
*TarımKredi Kooperatiflerinin Kurulması (1928) : Ciftciye kredi, ucuz alet ve makine imkanı oluşturmaya calışıldı
*Toprak Reformu (1929) : Topraksız koyluyu toprak sahibi yapmak hedeflenmiştir Fakat tam başarılı olunamamıştır
*Birinci 5 Yıllık Kalkınma Planı (1933 – 1938) : Bu donemde devlet, temel tuketim ve ara mallar sağlamak gayesiyle uc beyaz ve uc siyah projesine ağırlık vermiştir Un, şeker, pamuk uc beyazı, komur, demir ve akaryakıt ise uc siyahı oluşturuyordu Bu temel malların uretilmesi ile doviz tasarrufu sağlandığı gibi, bu maddeler ile dışa bağımlılık da ortadan kalkacaktı
Hazırlanan bu plana gore ozel sektorun gercekleştiremeyeceği yatırımlar, devlet eliyle yapılmaya başlandı Plan doğrultusunda dokuma, demir, kağıt, cam ve kimya alanlarında 1937 ’ye kadar onaltı fabrika kuruldu Fabrikaların işletmeye acılmasıyla, dışarıdan alınan mallar yuzde elli oranında azaldı “İkinci Beş Yıllık Plan ise İkinci Dunya savaşı ’ndan dolayı uygulanamadı Fakat, 1945 yılına kadar suren savaş esnasında Turkiye, dışarıya muhtac olmadan kendi ihtiyaclarını karşılayabilmiştir Sumerbank ’ın acılmasıyla elde edilen başarı, kuruluşların acılmasını teşvik etmiş ve maden işleri uğraşacak Etibank kurulmuştur Boylece sanayide devletcilik ilkesi yerleştirilmeye calışılmıştır