Bugün dünya üzerinde yaşanan tüm büyük gelişmeler ve insanlığın bir çeşit olarak attığı bütün büyük adımlar, bilim ve teknolojinin gelişimi ile yaşanıyor. Bunu insanlığa mâl etmek yerine daha gerçekçi bir bakışla bakacak olursak gelişmiş, refaha ermiş ve geleceği planlayanlar ortasına katılmış bütün milletlerin bilim ve teknolojiye bedel veren, onu geliştirip üreten milletler olduğunu görürüz.
Tabii ki bilimsel gelişim insanlık tarihi boyunca farklı periyotlarda farklı birinci adımlarla ilerleyen upuzun bir süreç. Lakin bilhassa 17. ve 18. yüzyılda Aydınlanma Çağı ile insanlığın geleceğinin bilim olduğu daha yeterli anlaşılmaya başlandı. Bu anlayış ve dünyadaki yansımaları, pek çok toplumu günümüzde olduğu yere getiren adımlardan biri oldu. Türkiye Cumhuriyeti de, akılcı bir önder sayesinde bu temeller üzerine kurulmuştu…
Savaşlarla elde edilen zaferlerden daha fazlasına muhtaçlığımız vardı. Mustafa Kemal Atatürk, bunun farkındaydı
Mustafa Kemal Atatürk'ü siyasi önder ve asker kimlikleriyle tanısak da, başarılarını sırf çok âlâ bir asker ve ikna edici bir önder olmasına bağlamak büyük bir yanlış olurdu. Attığı her adımda ardına aklı, bilimi ve eğitimi aldığını vurgulayan Atatürk, verdiği kararlarla da bunu daima kanıtladı.
Kütahya'da bir lise binasında öğretmenlerle bir ortaya geldiği bir görüşmede Atatürk, ''Bir millet savaş meydanlarında ne kadar parlak zaferler elde ederse etsin, o zaferlerin devamlı sonuçlar vermesi fakat irfan (bilmek, anlamak) ordusuyla geçerlidir. Bu ikinci ordu olmadan birinci ordunun karları ölüdür. Milletimizi gerçek mutluluğa ve kurtuluşa ulaştırmak istiyorsak ve milletimize sağlam ve verimli bir gelecek vermek istiyorsak, bizi vefattan kurtaran ve hayata götüren bugünkü yönetim formumuzun sonsuzluğunu istiyorsak, bir an evvel büyük, eksiksiz, ışıklı bir bilgi, anlayış ordusuna sahip olmak zorunda olduğumuzu inkâr edemeyiz.'' diyerek, savaşlarla elde edilen zaferlerin tek başına hiçbir manası olmadığını açıkça söylemiş…
Peki savaşlarla, zaferlerle, inkılaplarla tarih kitaplarında ismi yan yana gelen Atatürk, bilimin Türkiye Cumhuriyeti'nin en değerli yapı taşı olması için neler yapmıştı? Onun bu akılcı, bilimi rehber edinen yanı nasıl gelişti? Yakından bakalım…
İkinci Meşrutiyet periyodunda topraklarımızda yaşanan dönüşüm, Atatürk'ün fikirlerini de etkiledi
Mustafa Kemal, öğrencilik yıllarından itibaren pek çok öğretmeninden ilham alarak onlar sayesinde fikirlerini şekillendirmeye başlamıştı. Tıpkı vakitte okumaya kıymet veren karakteri ve okuduğu binlerce kitap, fikirlerinin oluşumunu kökten etkiledi. Sonrasında ise topraklarımızda başlayan dönüşümün yakından takipçisi olarak kendini geliştirmeye devam etti.
Osmanlı'da rasyonalist, pozitivist; akılcı ve bilim yanlısı fikir anlayışı özellikle İkinci Meşrutiyet periyodunda yükselişe geçmişti. Bu periyotta pek çok düşünür, ülkenin içinde bulunduğu durumdan nasıl kurtulacağına dair fikirler üretirken bir yandan da bu fikir akımlarını ülkenin aydın kamuoyuna anlatmaya çalışıyordu.
Özellikle yayımlanan dergilerle fikirler giderek daha fazla beşere ulaşıyor, topraklarımızda halkın geneline yayılacak büyüklükte olmasa da düşüncesel bir dönüşüm yaşanıyordu. Mustafa Kemal de bu devirde tüm bu gelişmeleri yakından takip ediyor, bu topraklarda yetişmiş fikir insanlarının görüşlerini okuyor, tıpkı vakitte Kant, Descartes, Auguste Comte ve Jean Jacques Rousseau üzere isimleri hem okuyor hem de çevirilerini yaptırarak yayınlanmasını sağlıyordu.
Şehbenderzade Ahmet Hilmi, Kılıçzade Hakkı Beyefendi, Tevfik Fikret, Namık Kemal üzere sayamayacağımız kadar çok sayıda isim ve çıkardıkları mecmualar, kitaplar, şiirler başlattıkları tartışmalar, Atatürk'ün bilim, fen, ilerleme, evrim, uygarlık, gayret üzere hususlardaki fikirleri için ilham oluyordu.
Örneğin Atatürk'ün 1916 yılında okuduğu, Şehbenderzade Ahmet Hilmi görüşleri, Atatürk'ü pek çok taraftan etkilemişti. Şehbenderzade Ahmet Hilmi, çağdaş yaşama geçmenin uzun sürecek yavaş bir gelişmeyle gerçekleşmeyeceğini vurguluyor, süratli bir ilerlemeyi zarurî görüyordu. İlerlememize mahzur olan nedenleri ise yeni fikirlere düşmanlık, durağanlığı sevmek, derinliğe inmeyen taklitçilik ile yüzeysel bilgi olarak açıklıyordu…
Atatürk birebir vakitte Descartes’ın “Metod Üzerine Düşünceler” isimli kitabının Türkçe'ye çevrilmesini istemiş, birebir devirde ''Kant ve Felsefesi'' isimli bir incelemenin de yayınlanmasını sağlamıştı.
Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra eğitim ve bilim Atatürk'ün en birincil önceliği olmuştu
Öğretmenlere ve eğitime verdiği bedeli sık sık vurgulayan Atatürk, bu mevzudaki görüşlerini en âlâ gösteren açıklamalarından birinde der ki, "Gözlerimizi kapayıp tek başımıza yaşadığımızı düşünemeyiz. Memleketimizi bir çember içine alıp dünya ile alakasız yaşayamayız... Tersine yükselmiş, ilerlemiş, uygar bir millet olarak medeniyet seviyesinin üzerinde yaşayacağız. Bu hayat fakat ilim ve fen ile olur. İlim ve fen nerede ise oradan olacağız ve her millet ferdinin başına koyacağız. İlim ve fen için kayıt ve koşul yoktur.''
Milletin her bir ferdinin başına ilim ve fen koymak… Bu cümle, Atatürk'ün ilerlemek, vatandaşları refaha ermiş bir ülke oluşturmak için attığı en kıymetli adımı özetliyor.
Türkçeyi eğitim ve bilim lisanı yapmak için attığı adımlar da telaffuzlarının bir destekçisiydi
Türkçeyi korumak, öğretmek ve bir bilim lisanı olarak geliştirmek için Mustafa Kemal Atatürk pek çok büyük adım attı. Türk Lisan Kurumu'nu kurmuş olmasının yanında bilimsel tabirleri Türkçeleştirmek için de şahsen adımlar attı. Geometri tabirlerini Türkçeleştirmek için kaleme aldığı Geometri kitabı, bunun en hoş örneklerinden biriydi.
Ona nazaran ''İlim çeviriyle olmazdı, tetkikle, yani araştırmayla olurdu''. Yani bilimi kendi lisanımızla anlayabilmek, üretebilmek ve hayata geçirmek epey değerliydi ve sadece yürütülen araştırmaları takip etmek ve anlamak yetmezdi; şahsen o araştırmaları yapan olmak gerekirdi. Günümüzde siz biz üzere 'sıradan insanların' bilimsel çalışmaları takip etmek için yabancı kaynakları tarayıp anlamaya çalışmasının ne kadar güç olduğunu düşünün...
Üniversitelere ve bilim beşerlerine verdiği kıymeti sık sık lisana getiriyordu
Tüm bu adımlarla birlikte Atatürk, eğitimin bilimselleştirilmesine de büyük ehemmiyet veriyordu. Tevhid-i Tedrisat Kanunu üzere adımlarla bunun yapılması sağlanırken yıllar içerisinde Üniversite Islahatı üzere adımlarla bu niyet desteklenmeye devam etti.
Üniversite Islahatı ile birlikte Türkiye'de birinci defa 'üniversite' sözü kullanıldı; üniversiteler bilimsel eğitimin temel alındığı, ilerici eğitim kurumları olarak şekillenmeye başladı. Öncesinde ise Avrupa'ya gönderilerek eğitim alan yüzlerce öğrencinin birer 'eğitimciye' dönüşmesi ile bu adımların yerleri hazırlanmıştı. Ayrıyeten Üniversite Islahatı ile birlikte Nazi Almanyasından kaçan pek çok Musevi asıllı bilim insanı Türkiye'ye geldi ve üniversitelerde istihdam edildi.
Bilim insanı akademisyenlere verdiği bedeli ise 1923 yılında onlara gönderdiği bir iletide şöyle açıklıyor; ''…Bilimin ulusal istiklâl ile eş olduğu cihetle işgal buyurmakta olduğunuz öğretim kürsülerinde memleketin, siz bilim adamları dahi hiç elbet birebir savaşın kahramanlarsınız…”
Atatürk bu fikrin temsili için birebir vakitte pek çok bilimsel kongre düzenlenmesini sağlamıştı. Eğitim, lisan, tarih, sanat, kültür ve iktisat üzere çeşitli alanlarda bilimsel kongreler ve kurultaylar düzenleyerek gelişimleri de yakından takip etmişti.
Atatürk'ün bilime verdiği kıymeti vurguladığı kelamları...
- ''Medeniyetin kudret ve büyüklüğü karşısında çağdışı kalmış zihniyetlerle, ilkel boş inançlarla yürümeye çalışan milletler yok olmaya yahut hiç olmazsa esir olmaya ve aşağılanmaya mahkûmdurlar.''
- ''Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için, muvaffakiyet için en gerçek yol gösterici ilimdir, fendir. İlim ve fennin dışında yol gösterici aramak gaflettir, cahilliktir, gerçek yoldan sapmaktır. Yalnız ilmin ve fennin, yaşadığımız her dakikadaki safhalarının gelişimini anlamak ve ilerlemeleri vaktinde takip etmek kuraldır. Bin, iki bin, binlerce yıl evvelki ilim ve fen lisanının koyduğu kuralları, şu kadar bin yıl sonra bugün motamot uygulamaya kalkışmak elbette ilim ve fennin içinde bulunmak değildir.''
- ''…En büyük gerçekler ve ilerlemeler, fikirlerin serbestçe ortaya konması, tartışılması ile ortaya çıkar ve yükselir…''
Mustafa Kemal Atatürk'ün gerçek büyük zaferler için açtığı bu yolda, öğrenmekten ve öğretmekten bir an bile vazgeçmememiz gerektiğini bilmeliyiz. Onun söylediği ve dünyaya her dönüp baktığımızda gördüğümüz üzere; ''...Medeniyet o denli kuvvetli bir ateştir ki, ona ilgisiz kalanları yok eder. Uygar olmayan beşerler ve toplumlar, sürekli uygar olanların altında kalmaya mahkûm olacaklardır...''
Toplumun ve eğitim sistemimizin bilime bakış açısının ne olduğunu anlamalı, eleştirmeli ve bu durumun topluma ödettiği bedelin gerçekten ne olduğunu fark etmeliyiz. Ancak o vakit daha büyük zaferler elde edebiliriz.
Kaynaklar: Prof. Dr. Ali İstek Fazilet, Prof. Dr. Nihat Bayşu, Prof. Dr. Esin Kâhya, Atatürk Ansiklopedisi, Türk Tarih Kurumu, Atatürk Kültür, Lisan ve Tarih Yüksek Kurumu
