ATATURK'UN SİVİL HAYATI
Askerlikten istifasını takiben Erzurumluların isteği uzerine Vilayatı Şarkiye Mudafaai Hukuku Milliye Cemiyeti Erzurum şubesinin Heyeti Faale başkanlığına getirildi Cemiyet, o gunlerde daha evvelce alınan bir karar gereğince doğu illerini kapsayan bir kongrenin hazırlıkları icinde idi Mustafa Kemal'in Heyeti Faale reisi olarak bu kongreye iştiraki mumkundu; fakat o, bu kongreye ozellikle Erzurum'dan uye olarak iştirak etmek istiyordu Ne care ki Erzurum uyeleri evvelce secilmişti; ama buna da bir cozum bulundu Erzurum'un iki değerli evladı, Kazım Yurdalan ve Cevat Dursunoğlu Erzurum uyeliğinden istifa etmek suretiyle yerlerini Mustafa Kemal ve Rauf Bey'e bıraktılar Bu suretle Mustafa Kemal Paşa'nın kongreye girişi meşruluk kazandı
Erzurum Kongresi, 23 Temmuz 1919'da tek katlı bir ilkokul salonunda 62 delegenin iştirakiyle toplanmıştı Kongre bir kurucu meclis gibi calışarak 14 gun devam etti ve 7 Ağustos 1919 da calışmalarına son verdi Kongreyi gecici başkan olarak Erzurum delegelerinden Hoca Raif Efendi acmış, delegelerin isim okunarak yoklaması yapıldıktan sonra başkanlık secimine gecilmişti Yapılan oylamada Mustafa Kemal Paşa başkan secildi
Milli Mucadele'ye bayrak olan bir kongrenin Erzurum'da toplanışı bir tesadufun eseri değildi; Mondros Mutarekesi'nden sonra mudafaa şuurunun en keskin bir şekilde meydana cıktığı bolgelerden biri Erzurum idi Zira Mutareke hukumlerine gore asırlarca şehit kanıyla sulanmış Erzurum topraklarını da icine almak uzere bir Ermenistan kurulması isteniyordu Bu durum, bolgedeki milli birlik ve mukavemet şuurunu daha da bileyledi Keza Kongre'ye Doğu Karadeniz il ve kasabalarını temsil etmek uzere 17 delege ile iştirak eden Trabzon'da da Pontus tehlikesi vardı Bolge Rumları, Mondros Mutarekesi'nden faydalanarak Doğu Karadenız şehirlerini kapsayacak bir Pontus Rum Devleti kurma hayali icindeydiler Bu bakımdan Doğu Anadolu şehirleri ile tehlike muşterekti
Erzurum Kongresi guc şartlar altında toplanıyordu Cunku Kongre uyelerinin vilayetlerce gerek seciminde, gerekse secilenlerin Kongre'ye gonderilmesinde buyuk guclukler cıkarılıyordu Mulki amirlerin buyuk kısmı, İstanbul HukUmeti'nin baskısı ile delegeleri korkutuyorlar, yola cıkmalarını engelliyorlar, hatta bazı vilayetler kesin olarak delege gondermemekte direniyorlardı Elazığ, Diyarbakır ve Mardin illerinden secilen uyeler valilik baskısı sebebiyle yola cıkmaktan alıkonulmuşlar, dolayısıyla Kongre'ye iştirak edememişlerdi Bu sebeple Kongre'nin toplanabilmesi icin Mudafai Hukuku Milliye Cemiyeti Erzurum şubesinin gayretleri yanında Mustafa Kemal Paşa tarafından da ciddi teşebbuslerde bulunmak icap etti Vilayetlerin herbirine acık telgraflar gonderilmekle beraber, bir taraftan da şifre telgraflarla valilere, komutanlara gerektiği şekilde tebligatta bulunuldu
Nihayet yeteri kadar temsilci getirtilip Kongre'yi toplamaya muvaffak olundu
İşte bu şartların oluşturduğu hava icinde gercekleştirilen Erzurum Kongresi, Vilayatı Şarkiye Mudafaai Hukuku Milliye Cemiyeti Erzurum Şubesi ile Trabzon Muhafazai Hukuk Cemiyeti'nin muştereken hazırladığı bir Kongre idi O gunku mulki taksimatta Trabzon'un kapsadığı Doğu Karadeniz il ve ilcelerinden 17, Erzurum un kapsadığı il ve ilcelerden 25, Sivas'ın kapsadığı il ve ilcelerden 14, Bitlis'ten 4 ve Van'dan 2 delegenin iştiraki ile toplam 62 uye ile toplanmıştı Bugunku idari taksimat gozonune alındığı takdirde 30'a yakın Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz illerini ve bunların ilcelerini kapsamaktadır
Erzurum Kongresi'nin toplanışı ve calışmalarına başlamasıyla İstanbul da Saray ve HukUmet tarafından, Anadolu'da yukselen bu kurtuluş sesini boğmak icin yoğun bir faaliyet başladı Ajanslarla Mustafa Kemal'in devlete başkaldıran bir asi olduğu, Erzurum Kongresi'nin kanunsuz toplandığı ilan edildi Mustafa Kemal Paşa'yı tutuklamak icin her turlu tedbire başvuruldu İstanbul HukUmeti, Erzurum Kongresi'nin dağılmasını, Kongre ye katılanların yakalanarak İstanbul Divanı Harbine sevklerini emretti ise de millet fertlerini saran o zamanki milli hava icinde hicbir makam bu emri yerine getirmeye teşebbus edemedi
İşte bu derece guc şartlar icinde gercek bir vatan aşkıyla her turlu tehlikeyi goze alarak toplanan Erzurum Kongresi Turk tarihinde onemli bir donum noktası oldu Turk Kurtuluş Savaşı' nın ilk temelleri bu Kongre'de atılmış, alınan tarihi kararlar Milli Mucadele'nin temel kurallarını oluşturmuştu