Ataturkun matematiğe verdiği onem
Gunumuzde bilim ve teknolojinin bel kemiği olan matematik, kendine ozgu doğrulara, yanlışlara ve dile sahiptir Bir dile sahiptir diyoruz cunku, sadece matematik ile yakından ilgilenenlerin anlayabileceği veya kare, dikdortgen, ucgen, daire, cember vbgibi herkesin yakından bildiği terimler ve ceşitli sembolik gosterimlere sahiptir matematik Hic duşundunuz mu, nereden geliyor bu terimler? Kim, neden uc kenarı olan kapalı eğriye ucgen adını vermiş diye Bu konu uzerine bir araştırma yaptığınızda karşınıza cıkacak tek isim vardır ki O da şuphesiz onunde saygıyla eğildiğimiz, buyuk onder Mustafa Kemal Ataturk'tur
Cumhuriyetten once ceşitli okullarda okutulmuş bir matematik kitaplarını incelerseniz; iclerinde Arap harfleriyle yazılmış formuller; muselles, murabba veya hattı mumas gibi gunumuz matematiğinde bir anlam ifade etmeyen bir cok terim gorursunuz Gunumuzde Ataturk sayesinde kullandığımız terimlere baktığımızda, bu eski Arapca terimlerin anlaşılmasının ve hatırlanmasının ne denli guc olduğuna siz de hak verirsiniz elbet Bir duşunun Musellesin sathı yatalay, dikeley zarbının musavatına musavidirCumlesinden ne anlıyorsunuz? Belki anneanne ve dedelerimiz bize bu cumle icinden bir kac kelimeyi gunumuz Turkce'sine cevirebilir ama bir coğunuz gibi ben de bu cumleyi ilk okuduğumda hic bir şey anlamamıştım Oysa bu cumle ucgenin alanı, tabanı ile yuksekliğinin carpımının yarısına eşittirDemektir Belki sadece bu cumledeki kavram anlaşılmazlığı bile bize Ataturk'un bu konuda matematiğe ve dolayısıyla diğer ilimlere ne denli değerli bir calışma bıraktığını anlamamız icin yeterli olacaktır Mesela, Muselles sozcuğunu ele alalım Muselles Arapca 'sulus' sozcuğunden turetilmiştir Arapca'daki sulus ile muselles sozcuklerinin arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek, Arapca bilmeyenler icin oldukca zordur Sulus sozcuğunun Turkce'de karşılığı 'uc' kelimesidir Uc'un yanına 'gen' getirirsek ucgen sozcuğu oluşur Bu muselles sozcuğunden daha kolay anlaşılmaktadır Ataturk'un matematik dunyasına kazandırdığı diğer bazı terimlerden de şoyle ornekler verebiliriz
;
Yeni İsmi Bolen
Bolme
Bolum
Bolunebilme
Carpı
Carpan
Carpanlara Ayırma
Cember
Cıkarma
Dikey
Limit
Ondalık
Parabol
Piramit
Prizma
Sadeleştirme
Pay
Payda
Teğet
Eski İsmi
Maksumunaleyh
Taksim
Harici Kısmet
Kabiliyeti Taksim
Zarb
Mazrup
Mazrubata Tefrik
Muhiti Daire
Tarh
Amudi
Gaye
Aşar'i
Kat'ı Mukafti
Ehram
Menşur
İhtisar
Suret
Mahrec
Hattı Mumas Bu Arapca kokenli kelimelerle matematik yapmanın ve yapılanların ne ifade etmek istediğini anlayarak cağdaşlık yolunda ilerlemenin ne denli zor ve zahmetli olacağını anlatmaya gerek olmasa sanırım Ataturk'un bulduğu bu ve bunlar gibi bir cok terimler gunumuzde hala gecerliliğini korumakta ve matematiği bizler icin daha anlaşılır kılmaktadır
Ataturk bu terimlerin yer aldığı 1937 yılında yayımlanan bir de geometri kitabı yazmıştır Bu kitapta kullanılan yeni terimler ayrıntılarıyla acıklanmış ve uzerlerine ornekler de verilmiştir Bu kitap geometri oğretenlere ve bu konuda
bilgi edinmek isteyenlere kılavuz olarak Kultur Bakanlığınca yayınlanmıştır
Mustafa Kemal bu geometri kitabını yazarak matematiğe daha anlaşılır yeni terimler kazandırmak isteğini Sivas'ta girdiği bir geometri dersinde ortaya koymuştur Ataturk 13 Kasım 1937 tarihinde Sivas'a gitmiş ve 1919 yılında Sivas kongresinin yapıldığı lise binasında bir geometri (o zamanki adıyla hendese) dersine girmiştir Bu derste oğrencilerle konuşmuş ve geometri uzerine ceşitli sorular yoneltmiştir Ders esnasında eski terimlerle matematik oğreniminin ve oğretiminin zorluğunu bir kez daha saptayan Ataturk Bu anlaşılmaz terimlerle bilgi verilemez Dersler Turkce terimlerle anlatılmalıdırDiyerek bu konudaki kesin yargısını acıkladıktan sonra, dersi kendi buluşu olan Turkce terimlerle ve cizimleriyle anlatmıştır Bu sırada derste Pisagor teoremini de cozumlemiştir
Elbette ki, matematik ve geometri bilgisi yeterli olmayan bir insanın bilimsel ve dolayısıyla toplumsal acıdan bu denli onemli bir calışmayı ortaya cıkararak nesiller boyu kabul edilebilir bir forma sokması mumkun değildir Boylece Ataturk sadece siyasi ve idari alandaki dehasıyla değil, sayısal dunyadaki ustun başarısıyla da karşımıza cıkmış oluyor
Sizin de gorduğunuz gibi Ataturk’un yaşamında matematiğin onemi bugune kadar bildiğimiz veya ilkokullarda oğrenmiş olduğumuz gibi matematik oğretmeninin ona Kemalismini vermesinden cok otedir Matematiğin bilimsel gelişme acısından anlaşılır bir dilde oğretilmesi gerektiği duşuncesi ve bu konudaki calışmaları sayesinde bize kazandırdığı onca guzelliğe bir yenisini daha eklemiştir Umarım bu yazıyla birlikte onun başlattığı bilimsel gelişme arzusunun bizler icin de ne kadar gerekli olduğunu hatırlar ve bunun yanında sade ve anlaşılır bir dile sahip olmanın bir toplumda her alanda ne denli gerekli olduğunu daha iyi anlamış oluruz
Gultekin BUZKAN
Gunumuzde bilim ve teknolojinin bel kemiği olan matematik, kendine ozgu doğrulara, yanlışlara ve dile sahiptir Bir dile sahiptir diyoruz cunku, sadece matematik ile yakından ilgilenenlerin anlayabileceği veya kare, dikdortgen, ucgen, daire, cember vbgibi herkesin yakından bildiği terimler ve ceşitli sembolik gosterimlere sahiptir matematik Hic duşundunuz mu, nereden geliyor bu terimler? Kim, neden uc kenarı olan kapalı eğriye ucgen adını vermiş diye Bu konu uzerine bir araştırma yaptığınızda karşınıza cıkacak tek isim vardır ki O da şuphesiz onunde saygıyla eğildiğimiz, buyuk onder Mustafa Kemal Ataturk'tur
Cumhuriyetten once ceşitli okullarda okutulmuş bir matematik kitaplarını incelerseniz; iclerinde Arap harfleriyle yazılmış formuller; muselles, murabba veya hattı mumas gibi gunumuz matematiğinde bir anlam ifade etmeyen bir cok terim gorursunuz Gunumuzde Ataturk sayesinde kullandığımız terimlere baktığımızda, bu eski Arapca terimlerin anlaşılmasının ve hatırlanmasının ne denli guc olduğuna siz de hak verirsiniz elbet Bir duşunun Musellesin sathı yatalay, dikeley zarbının musavatına musavidirCumlesinden ne anlıyorsunuz? Belki anneanne ve dedelerimiz bize bu cumle icinden bir kac kelimeyi gunumuz Turkce'sine cevirebilir ama bir coğunuz gibi ben de bu cumleyi ilk okuduğumda hic bir şey anlamamıştım Oysa bu cumle ucgenin alanı, tabanı ile yuksekliğinin carpımının yarısına eşittirDemektir Belki sadece bu cumledeki kavram anlaşılmazlığı bile bize Ataturk'un bu konuda matematiğe ve dolayısıyla diğer ilimlere ne denli değerli bir calışma bıraktığını anlamamız icin yeterli olacaktır Mesela, Muselles sozcuğunu ele alalım Muselles Arapca 'sulus' sozcuğunden turetilmiştir Arapca'daki sulus ile muselles sozcuklerinin arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek, Arapca bilmeyenler icin oldukca zordur Sulus sozcuğunun Turkce'de karşılığı 'uc' kelimesidir Uc'un yanına 'gen' getirirsek ucgen sozcuğu oluşur Bu muselles sozcuğunden daha kolay anlaşılmaktadır Ataturk'un matematik dunyasına kazandırdığı diğer bazı terimlerden de şoyle ornekler verebiliriz
;
Yeni İsmi Bolen
Bolme
Bolum
Bolunebilme
Carpı
Carpan
Carpanlara Ayırma
Cember
Cıkarma
Dikey
Limit
Ondalık
Parabol
Piramit
Prizma
Sadeleştirme
Pay
Payda
Teğet
Eski İsmi
Maksumunaleyh
Taksim
Harici Kısmet
Kabiliyeti Taksim
Zarb
Mazrup
Mazrubata Tefrik
Muhiti Daire
Tarh
Amudi
Gaye
Aşar'i
Kat'ı Mukafti
Ehram
Menşur
İhtisar
Suret
Mahrec
Hattı Mumas Bu Arapca kokenli kelimelerle matematik yapmanın ve yapılanların ne ifade etmek istediğini anlayarak cağdaşlık yolunda ilerlemenin ne denli zor ve zahmetli olacağını anlatmaya gerek olmasa sanırım Ataturk'un bulduğu bu ve bunlar gibi bir cok terimler gunumuzde hala gecerliliğini korumakta ve matematiği bizler icin daha anlaşılır kılmaktadır
Ataturk bu terimlerin yer aldığı 1937 yılında yayımlanan bir de geometri kitabı yazmıştır Bu kitapta kullanılan yeni terimler ayrıntılarıyla acıklanmış ve uzerlerine ornekler de verilmiştir Bu kitap geometri oğretenlere ve bu konuda
bilgi edinmek isteyenlere kılavuz olarak Kultur Bakanlığınca yayınlanmıştır
Mustafa Kemal bu geometri kitabını yazarak matematiğe daha anlaşılır yeni terimler kazandırmak isteğini Sivas'ta girdiği bir geometri dersinde ortaya koymuştur Ataturk 13 Kasım 1937 tarihinde Sivas'a gitmiş ve 1919 yılında Sivas kongresinin yapıldığı lise binasında bir geometri (o zamanki adıyla hendese) dersine girmiştir Bu derste oğrencilerle konuşmuş ve geometri uzerine ceşitli sorular yoneltmiştir Ders esnasında eski terimlerle matematik oğreniminin ve oğretiminin zorluğunu bir kez daha saptayan Ataturk Bu anlaşılmaz terimlerle bilgi verilemez Dersler Turkce terimlerle anlatılmalıdırDiyerek bu konudaki kesin yargısını acıkladıktan sonra, dersi kendi buluşu olan Turkce terimlerle ve cizimleriyle anlatmıştır Bu sırada derste Pisagor teoremini de cozumlemiştir
Elbette ki, matematik ve geometri bilgisi yeterli olmayan bir insanın bilimsel ve dolayısıyla toplumsal acıdan bu denli onemli bir calışmayı ortaya cıkararak nesiller boyu kabul edilebilir bir forma sokması mumkun değildir Boylece Ataturk sadece siyasi ve idari alandaki dehasıyla değil, sayısal dunyadaki ustun başarısıyla da karşımıza cıkmış oluyor
Sizin de gorduğunuz gibi Ataturk’un yaşamında matematiğin onemi bugune kadar bildiğimiz veya ilkokullarda oğrenmiş olduğumuz gibi matematik oğretmeninin ona Kemalismini vermesinden cok otedir Matematiğin bilimsel gelişme acısından anlaşılır bir dilde oğretilmesi gerektiği duşuncesi ve bu konudaki calışmaları sayesinde bize kazandırdığı onca guzelliğe bir yenisini daha eklemiştir Umarım bu yazıyla birlikte onun başlattığı bilimsel gelişme arzusunun bizler icin de ne kadar gerekli olduğunu hatırlar ve bunun yanında sade ve anlaşılır bir dile sahip olmanın bir toplumda her alanda ne denli gerekli olduğunu daha iyi anlamış oluruz
Gultekin BUZKAN