Tutulmalar göz kamaştırıcı astronomik olaylar ortasında yer alıyor ve dünyada milyonlarca kişinin ilgisini tıpkı anda gökyüzüne çeviriyor.
Ay ve Güneş tutulmalarını izlemek isteyen insanların yeni bir turizm alanı yaratmış olmasına şaşırmamalı.
Bir sonraki tutulma, 26 Mayıs'ta Doğu Asya, Avustralya ve Pasifik ile Amerika boyunca gözlenebilecek bir Kanlı Ay Tutulması. Ancak bu, tutulma cinslerinden sırf biri.
BBC Türkçe'nin haberine nazaran Şili Özerk Üniversitesi Bilim İrtibatı Merkezi'nden astrofizikçi Juan Carlos Beamin, "Resimli Astronomi" isimli kitabında, "Genellikle iki tip tutulmadan bahsedilir: Ay tutulması ve Güneş tutulması. Fakat teknik olarak iki yıldızın dahil olduğu üçüncü bir tip daha vardır" diyor.
Tutulma tiplerini ve kendi içlerindeki çeşitlerine bakalım.
Güneş tutulması
Ay, Dünya etrafındaki hareketi sırasında Güneş ile gezegenimiz ortasında hareket ederken nadiren Güneş ışığını bloke ediyor ve Güneş tutulması meydana geliyor.
Öbür bir deyişle, Ay'ın gölgesi Dünya yüzeyine düşüyor.
Güneş tutulmalarının da çeşitleri var ve tutulmalar y'ın ne kadarlık gölgesinin Dünya'ya düşeceğine nazaran farklılık gösteriyor.
Tam Güneş tutulması
Tam Güneş tutulması sırasında Güneş, Dünya ve Ay o denli hizalanıyor ki, Ay gezegenimizin makul kısımlarında Güneş ışığını büsbütün bloke ediyor ve kısa müddetliğine havanın kararmasına neden oluyor.
NASA'nın tabiriyle, tam Güneş tutulmalarını astronomik bir tesadüfe borçluyuz. Güneş Ay'dan 400 kat daha büyük ve tıpkı vakitte Dünya'ya 400 kat daha uzak.
NASA bu durumu şöyle açıklıyor:
"Buradaki geometri şunu söylüyor: Şayet kusursuz biçimde hizalanırlarsa, Dünya'nın makul bölgelerinden bakıldığında Ay, Güneş'in yüzeyini büsbütün kapatıyor ve tam Güneş tutulması meydana geliyor."
Dünya üzerinde sadece küçük bir kısımda Ay, Güneş ışığını büsbütün bloke ediyor. Tam tutulmanın görülebildiği noktaların dışında Güneş tutulması kesimli olarak görülebiliyor.
Tam tutulma görülen noktalardan uzaklaştıkça, Güneş'in daha küçük kısmının Ay tarafından örtüldüğü görülüyor.
Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, "Teoride, en uzun Güneş tutulması 7 dakika 32 saniye sürebilir" diyor.
Öte yandan bu gök olayı sanıldığı kadar "nadiren" gerçekleşmez: Her 18 ayda bir Güneş tutulması yaşanıyor.
Asıl ender olan, tam Güneş tutulmasının tıpkı noktadan tekrar görülebilmesidir, ki bu her 375 senede bir gerçekleşiyor.
Bu yıl 4 Aralık'ta da tam Güneş tutulması yaşanacak lakin bunu büsbütün deneyimlemek için Antartika'da olmanız gerekiyor.
Halkalı Güneş tutulması
Ay, Dünya'dan daha uzak olduğu vakitlerde daha "küçük" görünüyo ve bu pozisyonundayken Güneş ışığını tam olarak kapatamıyor.
Bu türlü vakitlerde Güneş'in etrafında bir halka görünümü oluyor ve ortasında Ay'ın silüeti görülebiliyor. Buna Halkalı Güneş tutulması deniyor.
Tam Güneş tutulmasında olduğu üzere Halkalı Güneş tutulmasını da Dünya'da izleyebileceğiniz noktalar bir rota oluşturuyor.
10 Haziran 2021'de de Kanada'nın muhakkak kısımlarından, Grönland adasından ve Rusya'dan tam olarak görülebilecek Halkalı Güneş tutulması yaşanacak.
NASA'ya nazaran bu tutulma, nadiren de olsa 10 dakikadan fazla izlenebilir lakin ekseriyetle 5-6 dakikadan fazla sürmez.
Melez Güneş tutulması
Şilili astrofizikçi Beamin, bu gök olayını şöyle açıklıyor:
"Ay, Güneş'i büsbütün kapatacak uzaklıktadır lakin tam tutulma olmadan evvel az da olsa Dünya'dan uzaklaşır ve Güneş'i kapatamaz ve yaşanan olay bir Halkalı Güneş tutulmasına dönüşür."
Tam karşıtı de mümkün: Halkalı tutulma olarak başlayan olay, Ay'ın Dünya'ya yaklaşmasıyla Tam Güneş tutulmasına dönüşebilir.
Melez tutulmalar tüm Güneş tutulmaları içinde yüzde 4'ü oluşturur. NASA, son olarak 2013'te Melez Güneş tutulması görüldüğünü, 20 Nisan 2023'te Endonezya, Avustralya ve Papua Yeni Gine'den izlenebilecek bir tane daha görülebileceğini söylüyor.
Ay tutulması
Ay tutulması, Dünya'mız Güneş ile Ay ortasına girerek Ay'a düşen ışığı kestiğinde gerçekleşiyor.
Bir öbür deyişle, Ay tutulması sırasında Dünya'nın gölgesini Ay üzerinde görebiliriz.
Güneş tutulmasından bir farkı da şu: Güneş tutulmasının ne kadar görülebileceği, Dünya üzerindeki gözlemicinin pozisyonuna bağlı. Ay tutulmasında ise gezegenimizin neresinde olursanız olun, Ay gökyüzünde görülebildiği surece Ay tutulmasını da izleyebilirsiniz.
Güneş tutulmasının derecesi de coğrafik pozisyona bağlı. Ay tutulmasında ise gözlemcinin coğrafik pozisyonu, tutulmanın derecesini belirlemiyor.
Ay tutulmalarının da üç tipi var.
Tam Ay tutulması (Kanlı Ay tutulması)
NASA'ya nazaran Tam Ay tutulması sırasında, Ay ve Güneş, Dünya'nın tam aksi taraflarında hizalanıyor.
NASA, "Ay bütünüyle Dünya'nın gölgesinde kalıyor olsa da, bir ölçü Güneş ışığı Ay'a ulaşır" diye ekliyor.
Lakin bu Güneş ışığı Dünya'nın atmosferinden geçerken, mavi ışığın büyük kısmı atmosfer tarafından filtreleniyor ve Ay kırmızı görünüyor. Bu nedenle bu olaya "Kanlı Ay tutulması" da deniliyor.
Dünyamızın yarıçapı, Ay'ınkinin dört katı genişliğinde olduğu için, gölgesi de geniş ve tam Ay tutulması 104 dakikaya kadar sürebilir.
26 Mayıs 2021'de tanıklık edeceğimiz de tam olarak bu.
Dünya'nın yarıçapı Ay'ınkinin dört katı olduğundan tam Ay tutulması 104 dakika kadar görülebiliyor.
Güney Amerika, Güneybatı Asya, Avustralya ve ABD'nin batısında bulunan gözlemciler, gökyüzünün açık olması durumunda bu gök olayına 14 dakikalığına tanıklık edebilecek.
Tutulma, Dünya'ya çok yakın bir noktada gerçekleştiğinden 'Süper', Mayıs ayında gerçekleştiği içinse "Çiçek" eki getiriliyor ve 26 Mayıs'ta yaşanacak tutulmaya bu nedenle "Süper Çiçek Kanlı Ay" ismi de veriliyor.
Modüllü Ay tutulması
İsminden de anlaşılabileceği üzere, kesimli Ay tutulmasında Ay'ın sadece bir kısmı Dünya'nın gölgesinde kalıyor.
Tutulmanın derecesine nazaran, koyu kırmızı ve bazen de kömür grisi bir gölge görülebiliyor.
Bu renkler, gölgede kalan ve ışık alan bölgeler ortasındaki farklılıktan kaynaklanıyor.
NASA'ya nazaran modüllü Ay tutulması yılda iki kere gerçekleşiyor.
Bir sonraki modüllü Ay tutulması 18-19 Kasım'da bekleniyor ve Kuzey-Güney Amerika'dan, Avustralya'dan ve Avrupa ile Asya'nın belli kısımlarından izlenebilecek.
Gölgeli Ay tutulması
Bu olay, Ay Dünya'nın yarı gölgesinden geçerken gerçekleşir ve daha zayıf bir gölge oluşuyor.
Münasebetiyle bu tutulmalar daha az barizdir ve insan gözü tarafından çarçabuk algılanamıyor.
Bu nedenle bu tutulmalar ekseriyetle gök olayları takvimlerinde kendisine yer bulamıyor.
Yıldız tutulmaları
Tüm tutulmalar Güneş ve Ay ortasında gerçekleşmiyor. Uzaklardaki yıldızlar ortasında da tutulma olabiliyor.
Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, "Yıldızların yaklaşık yarısı, iki ya da daha çok yıldızla sistem halinde bulunur. Galaksimizde birçok yıldız, ortak bir kütle merkezi etrafında hareket halindedir ve bu hareketleri sırasında tutulmalar gerçekleşir" diyor.