Ayak tabanında ağrıya neden olan en sık hastalık plantar fasiit ve topuk dikeni dir. Genellikle plantar fasiit ile topuk dikeni birbiri ile karışır. Plantar fasya adı verilen yapı, topuk kemiğini ayak parmaklarına bağlayan düz doku şerididir. Plantar fasya kısaca ayağın tabanındaki kasları saran bir bağ doku yapısıdır. Plantar fasiit ise en sık görülen ortopedik şikayetlerden biridir.
Plantar fasya, günlük hayatta sıkça yıpranmaya ve aşınmaya maruz kalır. Yapı gereği şok emici görevi gören plantar fasya, aynı zamanda ayağın kavisini destekler. Ayak tabanını saran bağ doku şeridi, ayağın fazla basınca maruz kalması nedeniyle yırtılabilir veya zarar görebilir. Buna bağlı olarak plantar fasyada oluşan iltihap topuk ağrısına ve topuk sertliğine yol açar.
Plantar Fasiit Risk Faktörleri
- Uzun süre ayağa yük bindiren sporlarla uğraşma
- Obezite
- Ayağa uygun olmayan ayakkabı veya terlik kullanımı
- Uzun süre sert zeminde koşma
- Çıplak ayakla yürüme veya koşma
- Ayak deformiteleri (düz tabanlık, Ayak kavisinin çok yüksek olması gibi)
- Ayağın içe basması
- Aşil tendonunun kısa ve gergin olması
Genellikle sabahları yataktan kalkarken veya oturdukları yerden kalkarken ağrıya neden olur. Yürümeye başladıktan sonra yavaş yavaş ağrıda azalma görülür.Özellikle merdiven çıkma veya uzun süre ayakta kalma durumunda ağrı daha da şiddetlenir. Topukta sertlik de hissedilir. Keskin bir ağrıya neden olan plantar fasiit, ayrıca ayağın altından topuğa doğru uzanan yanma ve sızıya neden olabilir. Ağrı genellikle aktivite sırasında kendini hissettirmez. Ancak kişi dinlenmek için durduktan hemen sonra ağrıyı hissetmeye başlar.
Plantar Fasiit Tedavisi
Plantar fasiit tedavisinde öncelikle konservatif (koruyucu) tedavi yöntemleri tercih edilir. Koruyucu tedavi sırasında hastanın yalın ayak yürümekten kaçınması ve uzun süren yüksek topuklu ve babet tipi ayakkabılarla aktivitelerde bulunmaması önerilir. Ayak deformitesi olan kişilerin ayak yapısına uygun tabanlık kullanmaları sağlanır. Ayak germe egzersizleri ağrıların şiddetini azaltır.Bunlarla yakınmalarda azalma olmazsa ilaç kullanımı, soğuk uygulama, fizik tedavi yöntemleri ve girişimsel iğne uygulamaları (proloterapi, nöralterapi, ozon tedavisi gibi ) ile tedavi sağlanır.
Topuk Dikeni
Topuk kemiği ile ayak parmaklarını birbirine bağlayan bir şerit olan plantar fasyanın esnekliğini kaybedip topuk kemiğine yapıştığı yerin iltihaplanması sonucu gelişir. Bu bölgede diken şeklinde bir kemik çıkıntısının oluşmasıdır. En tipik belirtisi sabahları yürümeye başlandığında gelişen ağrıdır. Ayak tabanında taş veya çivi olduğu hissi veren topuk dikeni, erken tanı ve tedaviyle iyileşebilir.
Topuk dikeni risk faktörleri
- Obezite
- Gebelik
- Kadın olmak
- 40-60 yaş arasında olmak
- Ayağa tam oturmayan, zayıf kemer desteği olan, sert tabanlı, topuklu ve babet tarzı düz ayakkabılar giymek
- Baldır kaslarında, Aşil tendonunda sıkılık
- Ayakta aşırı pronasyon (içeri dönme)
- Uzun mesafeli koşu, dans, bale, aerobik gibi aktiviteler yapmak
- Düztabanlı, yüksek kemerli olmak
- Çalışma saatlerinin çoğunu sert yüzeylerde uzun süre ayakta geçirmek
- Diyabet
- Çeşitli romatizmal hastalıklar
Röntgende topuk kemiğinde bir çıkıntı görülmesiyle teşhis edilir. Topuğun altında ve çevresinde ağrıyla kendini hissettirir. Sivri uçlu, topuk dikeni büyüdükçe topuğun yumuşak, yağlı dokusunu yok etmeye başlar.
Topuk dikeni tedavisi
Başlangıçta aşağıdaki tedaviler uygulanır:
Ayağı dinlendirmek
Ortopedik ayakkabılar
Ağrı kesiciler
Buz uygulanması
Fizik tedavi uygulamaları
Gece ateli
Ayaklarınıza dengeli bir basınç uygulanmasına yardımcı olması için ayakkabılarınızda topuk pedleri ve kemer destekleri (ortez) kullanmanız önerilir.
Kortizon enjeksiyonları: Bir steroid türü olan kortizon güçlü bir anti-enflamatuar ilaçtır. İltihap ve ağrıyı azaltmak için plantar fasyaya enjekte edilir.
PRP( kök hücre) enjeksiyonu: Hastanın kendi kanından özel kitlerle ayrıştırılan trombositden zengin plazmanın kullanıldığı doğal bir yöntemdir. Enjeksiyonların hedefi topuktaki dokunun iyileşmesinin hızlandırılmasıdır. Uygulama üç hafta ara ile üç seans şeklinde yapılır.
Proloterapi enjeksiyonu : Hasarlı dokunun iğne ve irritan solüsyon( %5-10 ) dekstroz yardımı ile uyarılması sonucu, doğal yara iyileştirme sürecinin başlatılması ile mikropsuz iltihap oluşturularak hasar görmüş dokuda proliferasyon ve yenilenme sağlanır. Sağlam kollojen doku oluşturulur.
Plantar fasiit ve Topuk dikeni sorunu olanlara öneriler
- Fazla kilonuz varsa sağlıklı bir şekilde dengeli kilo vermeye çalışın.
- Uzun süre yürümek veya ayakta durmaktan kaçının.
- Özellikle sert yüzeylerde çıplak ayakla dolaşmayın.
- Ayaklarınızı mümkün olduğunca dinlendirin.
- Fazla ayakta kalma ve fazla yürüme gibi aktivitelere dikkat edin.
- Sporunuzu değiştirin; yürüme-koşma yerine, yüzme-bisiklet gibi bir sporu deneyin.
- Evde yumuşak tabanlı terlik kullanın.
- Sert tabanlı ayakkabılar yerine spor ayakkabı tercih edin. Destekli ayakkabılar seçin, silikon topuk pedlerini deneyin.