AYNALAR VE KULLANIM ALANLARI
Uzerine duşen ışığın tamamına yakınını kısmını yansıtabilen yuzeylere ayna denir Aynaların bir yuzeyi cok iyi parlatılmış, diğer yuzeyi ise cıva, kalay, gumuş ve aluminyum ile kaplanmıştır (kaplanmış camlardır)
Aynalar, yansıtıcı yuzeylerinin şekillerine gore adlandırılırlar Yansıtıcı yuzeyi duz olan aynalara duzlem ayna, yansıtıcı yuzeyi kure kapağı şeklinde olan aynalara kuresel ayna denir
SORU : 1 Duzlem aynada oluşan goruntu cisimle aynı buyuklukte midir?
2 Duzlem aynada oluşan goruntu duz mu yoksa ters midir?
3 Ambulansların onundeki yazı nicin ters yazılır?
1 DUZLEM AYNALAR :
Yansıtıcı yuzeyi duz olan aynalara duzlem ayna denir Duzlem aynaya duşen ışınlar aynada yansıma kanunlarına gore yansırlar Duzlem aynalarda daima duzgun yansıma gorulur
b) Duzlem Aynada Noktasal Olmayan Bir Cismin Goruntusu :
Noktasal olmayan bir cismin goruntusunun bulunması icin cismin uc noktalarından aynaya en az ikişer ışın gonderilir ve bu ışınlar yansıma kanunlarına gore aynadan yansıtılır (yani uc noktalarını goruntusu bulunur)
Yansıyan ışınların uzantılarının kesiştiği noktalar birleştirilerek cismin goruntusu bulunur
c) Duzlem Aynada Goruntunun Ozellikleri :
1 Zahiridir yani aynanın arkasında oluşur (yalancıdır gercek değildir gorunendir)
2 Aynanın arkasında oluşur (aynanın icerisinde oluşmaz)
3 Duzdur
4 Cismin aynaya olan uzaklığı ile goruntunun aynaya olan uzaklığı eşittir
5 Cismin boyu, goruntunun boyuna eşittir
6 Cisme gore sağlı solludur (Sağ el, goruntunun sol elidir)
7 Goruntu aynaya gore simetriktir
d) Duzlem Aynaların Kullanıldığı Yerler :
Duzlem aynalar, cisimlerin aynı buyuklukte goruntulerini elde etmek icin evlerde, mağazalarda, iş yerlerinde ve ceşitli teknolojik araclarda kullanılır Ayrıca ısı ve ışık yalıtımı sağlamak icin binaların dış cepheleri ayna gibi yansıtıcı camlarla kaplanır Ayrıca projeksiyon, tepegoz, periskop gibi teknolojik aracların yapımında da kullanılır
NOT :
1 Yansıma olayında yansıyan ışınların uzantıları kesişirse goruntu zahiri, yansıyan
ışınların kendileri kesişirse goruntu gercek olur
2 Gercek goruntuler gorulemez sadece ekran uzerine duşurulebilir Zahiri goruntuler aynada gorulen goruntulerdir
3 Gercek goruntu daima ters, zahiri goruntu duz olur
4 Ruzgarsız havalarda su birikintisi ve goller duz ayna gibi davranır İlk cağlarda
insanlar Ay’ın goldeki goruntusune bakarak Ay’ın gole duştuğunu zannedip onu cıkarmaya calışmışlardır
5 Duzlem aynanın onunde duran kişilerden yansıyan ışınlar aynaya carparak yansır ve tekrar goze gelir
6 Duzlem aynaya dike gelen ışınlar, kendi uzerinden geri donecek şekilde yansırlar
7 Yatay duzlemde duran duzlem aynada; B, C, D, E, H, K, O, I harflerinin goruntusu kendisi ile aynıdır
Dikey duzlemde duran duzlem aynada; A, H, I, İ, M, O, O, T, U, U, V, Z harflerinin goruntusu kendisi ile aynıdır
2 KURESEL AYNALAR :
Yansıtıcı yuzeyi kure kapağı şeklinde olan aynalara kuresel ayna denir Kuresel aynalar cukur ayna ve tumsek ayna olarak iki ceşittir
Duzlem aynalar icin gecerli olan yansıma kanunları, kuresel aynalar icin de gecerlidir Fakat duzlem ve kuresel aynalardaki yansıma farklıdır Duzlem aynalardaki yansıma ile kuresel aynalardaki yansımanın farkı, duzlem aynalara paralel gelen ışınlar paralel yansırken, kuresel aynalara paralel gelen ışınlar paralel yansımayıp ışınlar bir noktada toplanacak veya bir noktadan dağılacak şekilde yansırlar
a) Cukur Ayna :
Yansıtıcı yuzeyi cukur olan aynalara cukur ayna (konkav ayna ic bukey ayna) denir Cukur ayna, cisimlerin goruntulerini buyutebilme ve gelen paralel ışınları bir noktada toplayabilme ozelliğine sahiptir
1 Cukur Aynaya Paralel Gelen Işınların Yansıması :
Cukur aynaya paralel gelen ışınlar, aynada yansıma kanunlarına gore yansıdıktan sonra bir noktada toplanırlar Cukur aynada yansıyan ışınların toplandığı noktaya odak noktası denir Aynadan yansıyan ışınlar odak noktasından gectikten sonra doğrultu ve yonunu değiştirmeden yayılmaya devam ederler
2 Cukur Aynada Goruntunun Ozellikleri :
Cukur aynada cismin bulunduğu yere gore goruntunun ozellikleri farklıdır
1 Cisim odak noktasından uzakta ise;
Cisim aynaya yaklaştıkca goruntu buyur
Goruntu terstir
Goruntu gercektir
2 Cisim odak noktası ile ayna arasında ise;
Cisim aynaya yaklaştıkca goruntu buyur
Goruntu duzdur
Goruntu zahiridir yani aynanın arkasında oluşur
3 Cukur Aynaların Kullanıldığı Yerler :
Cukur aynalar teknolojik aletlerde ışığı kontrol etmek amacıyla kullanılır Bunun nedeni cukur aynanın ışığı bir noktada toplayacak şekilde yansıtmasıdır Cukur ayna;
Diş hekimlerinin kullandığı araclarda kullanılır
Guneş ışınlarının odaklanması (bir noktada toplanması) sağlanır Bu sayede cok yuksek sıcaklıklar elde edilir (Guneş fırınları bu şekilde calışır ve bu fırınlar askerler, dağcılar ve işciler tarafından kullanılır)
Teleskop yapımında kullanılır
Aynanın odak noktasına konan ışık kaynağı sayesinde aynadan ışınlar paralel yansır Bu ozellik sayesinde ışıldak, el feneri ve araba farları yapılır
Mikroskopta incelenecek cisim uzerine ışık duşurmek icin kullanılır
b) Tumsek Ayna :
Yansıtıcı yuzeyi tumsek olan aynalara tumsek ayna (konveks ayna dış bukey ayna) denir Tumsek ayna, cisimlerin goruntulerini kucultebilme ve gelen paralel ışınları dağıtma ozelliğine sahiptir
1 Tumsek Aynaya Paralel Gelen Işınların Yansıması :
Tumsek aynaya paralel gelen ışınlar, aynada yansıma kanunlarına gore yansırlar ve aynanın arkasındaki bir noktadan cıkıyormuş gibi birbirinden uzaklaşarak yansırlar Tumsek aynada yansıyan ışınların uzantılarının aynanın arkasında kesiştiği noktaya odak noktası denir Aynadan yansıyan ışınlar odak cıkacak şekilde yansıdıktan sonra doğrultu ve yonunu değiştirmeden yayılmaya devam ederler
2 Tumsek Aynada Goruntunun Ozellikleri :
Tumsek aynada cisim nerede bulunursa bulunsun goruntunun ozellikleri aynıdır Cisim nereye konursa konsun;
Goruntu daima cisimden kucuktur
Cisim aynaya yaklaştıkca goruntu daha da kuculur
Goruntu duzdur
Goruntu zahiridir yani aynanın arkasında oluşur
3 Tumsek Aynaların Kullanıldığı Yerler :
Tumsek aynalar, ışığı daha geniş alanlara yansıttığı icin daha fazla aydınlanma veya daha geniş goruş alanı sağlamak icin kullanılır Bu nedenler arabalarda yan ayna olarak kullanılır
Uzerine duşen ışığın tamamına yakınını kısmını yansıtabilen yuzeylere ayna denir Aynaların bir yuzeyi cok iyi parlatılmış, diğer yuzeyi ise cıva, kalay, gumuş ve aluminyum ile kaplanmıştır (kaplanmış camlardır)
Aynalar, yansıtıcı yuzeylerinin şekillerine gore adlandırılırlar Yansıtıcı yuzeyi duz olan aynalara duzlem ayna, yansıtıcı yuzeyi kure kapağı şeklinde olan aynalara kuresel ayna denir
SORU : 1 Duzlem aynada oluşan goruntu cisimle aynı buyuklukte midir?
2 Duzlem aynada oluşan goruntu duz mu yoksa ters midir?
3 Ambulansların onundeki yazı nicin ters yazılır?
1 DUZLEM AYNALAR :
Yansıtıcı yuzeyi duz olan aynalara duzlem ayna denir Duzlem aynaya duşen ışınlar aynada yansıma kanunlarına gore yansırlar Duzlem aynalarda daima duzgun yansıma gorulur
b) Duzlem Aynada Noktasal Olmayan Bir Cismin Goruntusu :
Noktasal olmayan bir cismin goruntusunun bulunması icin cismin uc noktalarından aynaya en az ikişer ışın gonderilir ve bu ışınlar yansıma kanunlarına gore aynadan yansıtılır (yani uc noktalarını goruntusu bulunur)
Yansıyan ışınların uzantılarının kesiştiği noktalar birleştirilerek cismin goruntusu bulunur
c) Duzlem Aynada Goruntunun Ozellikleri :
1 Zahiridir yani aynanın arkasında oluşur (yalancıdır gercek değildir gorunendir)
2 Aynanın arkasında oluşur (aynanın icerisinde oluşmaz)
3 Duzdur
4 Cismin aynaya olan uzaklığı ile goruntunun aynaya olan uzaklığı eşittir
5 Cismin boyu, goruntunun boyuna eşittir
6 Cisme gore sağlı solludur (Sağ el, goruntunun sol elidir)
7 Goruntu aynaya gore simetriktir
d) Duzlem Aynaların Kullanıldığı Yerler :
Duzlem aynalar, cisimlerin aynı buyuklukte goruntulerini elde etmek icin evlerde, mağazalarda, iş yerlerinde ve ceşitli teknolojik araclarda kullanılır Ayrıca ısı ve ışık yalıtımı sağlamak icin binaların dış cepheleri ayna gibi yansıtıcı camlarla kaplanır Ayrıca projeksiyon, tepegoz, periskop gibi teknolojik aracların yapımında da kullanılır
NOT :
1 Yansıma olayında yansıyan ışınların uzantıları kesişirse goruntu zahiri, yansıyan
ışınların kendileri kesişirse goruntu gercek olur
2 Gercek goruntuler gorulemez sadece ekran uzerine duşurulebilir Zahiri goruntuler aynada gorulen goruntulerdir
3 Gercek goruntu daima ters, zahiri goruntu duz olur
4 Ruzgarsız havalarda su birikintisi ve goller duz ayna gibi davranır İlk cağlarda
insanlar Ay’ın goldeki goruntusune bakarak Ay’ın gole duştuğunu zannedip onu cıkarmaya calışmışlardır
5 Duzlem aynanın onunde duran kişilerden yansıyan ışınlar aynaya carparak yansır ve tekrar goze gelir
6 Duzlem aynaya dike gelen ışınlar, kendi uzerinden geri donecek şekilde yansırlar
7 Yatay duzlemde duran duzlem aynada; B, C, D, E, H, K, O, I harflerinin goruntusu kendisi ile aynıdır
Dikey duzlemde duran duzlem aynada; A, H, I, İ, M, O, O, T, U, U, V, Z harflerinin goruntusu kendisi ile aynıdır
2 KURESEL AYNALAR :
Yansıtıcı yuzeyi kure kapağı şeklinde olan aynalara kuresel ayna denir Kuresel aynalar cukur ayna ve tumsek ayna olarak iki ceşittir
Duzlem aynalar icin gecerli olan yansıma kanunları, kuresel aynalar icin de gecerlidir Fakat duzlem ve kuresel aynalardaki yansıma farklıdır Duzlem aynalardaki yansıma ile kuresel aynalardaki yansımanın farkı, duzlem aynalara paralel gelen ışınlar paralel yansırken, kuresel aynalara paralel gelen ışınlar paralel yansımayıp ışınlar bir noktada toplanacak veya bir noktadan dağılacak şekilde yansırlar
a) Cukur Ayna :
Yansıtıcı yuzeyi cukur olan aynalara cukur ayna (konkav ayna ic bukey ayna) denir Cukur ayna, cisimlerin goruntulerini buyutebilme ve gelen paralel ışınları bir noktada toplayabilme ozelliğine sahiptir
1 Cukur Aynaya Paralel Gelen Işınların Yansıması :
Cukur aynaya paralel gelen ışınlar, aynada yansıma kanunlarına gore yansıdıktan sonra bir noktada toplanırlar Cukur aynada yansıyan ışınların toplandığı noktaya odak noktası denir Aynadan yansıyan ışınlar odak noktasından gectikten sonra doğrultu ve yonunu değiştirmeden yayılmaya devam ederler
2 Cukur Aynada Goruntunun Ozellikleri :
Cukur aynada cismin bulunduğu yere gore goruntunun ozellikleri farklıdır
1 Cisim odak noktasından uzakta ise;
Cisim aynaya yaklaştıkca goruntu buyur
Goruntu terstir
Goruntu gercektir
2 Cisim odak noktası ile ayna arasında ise;
Cisim aynaya yaklaştıkca goruntu buyur
Goruntu duzdur
Goruntu zahiridir yani aynanın arkasında oluşur
3 Cukur Aynaların Kullanıldığı Yerler :
Cukur aynalar teknolojik aletlerde ışığı kontrol etmek amacıyla kullanılır Bunun nedeni cukur aynanın ışığı bir noktada toplayacak şekilde yansıtmasıdır Cukur ayna;
Diş hekimlerinin kullandığı araclarda kullanılır
Guneş ışınlarının odaklanması (bir noktada toplanması) sağlanır Bu sayede cok yuksek sıcaklıklar elde edilir (Guneş fırınları bu şekilde calışır ve bu fırınlar askerler, dağcılar ve işciler tarafından kullanılır)
Teleskop yapımında kullanılır
Aynanın odak noktasına konan ışık kaynağı sayesinde aynadan ışınlar paralel yansır Bu ozellik sayesinde ışıldak, el feneri ve araba farları yapılır
Mikroskopta incelenecek cisim uzerine ışık duşurmek icin kullanılır
b) Tumsek Ayna :
Yansıtıcı yuzeyi tumsek olan aynalara tumsek ayna (konveks ayna dış bukey ayna) denir Tumsek ayna, cisimlerin goruntulerini kucultebilme ve gelen paralel ışınları dağıtma ozelliğine sahiptir
1 Tumsek Aynaya Paralel Gelen Işınların Yansıması :
Tumsek aynaya paralel gelen ışınlar, aynada yansıma kanunlarına gore yansırlar ve aynanın arkasındaki bir noktadan cıkıyormuş gibi birbirinden uzaklaşarak yansırlar Tumsek aynada yansıyan ışınların uzantılarının aynanın arkasında kesiştiği noktaya odak noktası denir Aynadan yansıyan ışınlar odak cıkacak şekilde yansıdıktan sonra doğrultu ve yonunu değiştirmeden yayılmaya devam ederler
2 Tumsek Aynada Goruntunun Ozellikleri :
Tumsek aynada cisim nerede bulunursa bulunsun goruntunun ozellikleri aynıdır Cisim nereye konursa konsun;
Goruntu daima cisimden kucuktur
Cisim aynaya yaklaştıkca goruntu daha da kuculur
Goruntu duzdur
Goruntu zahiridir yani aynanın arkasında oluşur
3 Tumsek Aynaların Kullanıldığı Yerler :
Tumsek aynalar, ışığı daha geniş alanlara yansıttığı icin daha fazla aydınlanma veya daha geniş goruş alanı sağlamak icin kullanılır Bu nedenler arabalarda yan ayna olarak kullanılır