Üniversite sayısının her geçen gün arttığı Türkiye'de akademik kalite de tıpkı oranda artıyor mu?
Yaklaşık 450 milyon nüfusa sahip Avrupa Birliği üyesi 27 ülkenin toplam 18 milyon yükseköğrenim öğrencisi varken 85 milyonluk Türkiye'de 8 milyon yükseköğrenim öğrencisi bulunuyor.
Türkiye'de sayıları 200'ü geçen üniversitelerin birçok 2006 yılından sonra açıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da geçtiğimiz günlerde bahisle ilgili şu sözleri kullanmıştı:
"Türk yükseköğretim sistemi ileri bir düzeye ulaştı. Üniversite sayımızı 77'den 207'ye çıkardık. Almanya'dan çok çok ilerdeyiz onu söyleyeyim, Merkel'e 8 milyon 400 bin üniversite gençliğimiz var deyince şöyle bir üff dedi"
Ayrıntılar
Pekala son yıllarda yükseköğretimde yaşanan bu rakamsal büyüme niteliğe de yansıyor mu? BBC Türkçe Servisi'nden Esra Yalçınalp, Selim Büyükgüner ile birlikte hazırladığı video haberle bu sorunun cevabını aradı.
Hususla ilgili Chicago Üniversitesi'nden Prof. Dr. Ufuk Akciğit, Cumhuriyet Üniversitesi'nden Doç. Dr. Selçuk Beşir Demir, Boğaziçi Üniversitesi'nden Doç. Dr. Ziya Toprak, araştırmacı Deniz Bozkurt Pekar ve ismini vermek istemeyen bir akademisyenin görüşlerine başvuruldu.
"Araştırma üniversitenin kalitesinde en kıymetli faktör"
Üniversitelerin sıralamasını yapan Times Higher Education'a nazaran, bir üniversitenin bedelini etkileyen en değerli faktör, yayımlanan araştırma sayısı.
Chicago Üniversitesi'nden Prof. Dr. Ufuk Akçiğit ve Dr. Elif Özcan-Tok'un hazırladığı "Türkiye Bilim Raporu", bu alanda yapılmış en kapsamlı inceleme. Rapor, 1903-2018 ortasında yayımlanmış 540 bin araştırmayı inceliyor.
Prof. Dr. Akçiğit, üniversitelerin verimliliğini nasıl hesapladıklarını anlatıyor:
"Üniversitelerin çıktısı nedir? Akademik yayın. Üniversitelerde çalışan beşerler kimler? Araştırmacılar. Münasebetiyle araştırmacı başına düşen yayın hesaplaması aslında bir üniversitedeki araştırmacıların verimliliği manasına geliyor. Biz de bunu hesapladık.
Biliyorsunuz her makalenin bedeli tıpkı değil, değerli mecmualarda tesirli yayınlar var. Bazen de çok zayıf mecmualarda basılmış makaleler var. Yayımlanan mecmuaların tesirlerini hesaba katarak ona nazaran hesaplamalarımızı yaptık. Yatay eksende, kişi başına düşen kaliteye nazaran düzenlenmiş yayın sayısını görüyoruz. Dikey eksende bir üniversitede yayın yapan araştırmacı oranını görüyoruz.
"Normalde olması gereken, tüm araştırmacıların %100'ünün yayın yapması gerektiğini bekleriz, ya da gönül o denli ister. Lakin baktığınız vakit, sıfıra yakın oranlarda yayın yapan araştırmacıların olduğu üniversiteler görüyoruz."
Bu tablodaki sarı noktalar, 2006 sonrası açılan üniversiteleri gösteriyor
2006 sonrası açılan üniversiteler iki eksende de sıfır noktasına daha yakınlar.
Hasebiyle iki verimlilik kriteri açısından da 2006 sonrası açılan üniversiteler, daha eski üniversitelerden geride gözüküyor.
2006 neden bir kırılma noktası?
Türkiye'de 2006'dan sonra hem bugünkü üniversitelerin %50'den fazlası açıldı, hem de araştırmacı sayısı arttı. Bugün 8 milyona ulaşan öğrenci sayısı da son 15 yılda süratle arttı.
Prof. Dr. Akçiğit, 2006 sonrası araştırmacı başına düşen lisans öğrencisi sayısında önemli bir artış olduğunu söylüyor:
"Araştırmacı başına düşen lisans öğrencisi sayısı arttıkça, araştırmacının verimliliğinin düştüğünü görüyoruz. Bu aslında çok şaşırtan değil. Çok fazla ders vermem gerekirse, araştırma yapmak için daha az vaktim olacak."
Bilimsel yayın sayısı da bunu gösteriyor.
2000-2006 ortası Türkiye'nin bilimsel yayın sayısı artıyor, lakin 2006'da sert bir kırılmayla üretim yavaşlıyor.
Makale sayısı çalışmaların niteliğiyle ilgili net bir fikir vermeyebilir. Yani yalnızca nicelik değil nitelik de değerli...
Makalelerin aldıkları atıf sayılarını da tahlile dahil etmek, makalelerin niteliğini anlamak için güzel bir prosedür.
Zati, bir üniversitenin bünyesinde üretilen yayınların ne kadar atıf aldığı, Times Higher Education'ın üniversite sıralamalarında dikkate aldığı yüklü bir faktör.
Bir yayın ne kadar özgün ve yenilikçiyse, bilim etrafındaki tesiri de o kadar yüksek oluyor. Üstelik o araştırmayı yapan üniversitenin itibarı de artıyor.
Öbür araştırmacılar, kendi araştırmalarını, o öncü yayının üzerine inşa ederler ve akademik etik gereği o yayınlara atıf yaparlar. Türkiye'deki üniversitelerin yurt dışından aldığı ve verdiği atıflarda bilime istikamet veren ülkelerin hissesi azalıyor, bilimde takip eden niteliğinde olan ülkelerin hissesi ise artıyor.
Bu, Türkiye'deki bilimsel araştırmaların kozmik bilime istikamet vermekte yetersiz kaldığı manasına geliyor.
Atıflar neden azalıyor olabilir?
Bunu anlamak için makalelerin kalitesine daha yakından bakalım.
Bir makalenin kalitesi hakkında, yayımlandığı mecmuanın tesir puanı yani itibarı, ipucu verebilir.
Cumhuriyet Üniversitesi'nden Doç. Dr. Selçuk Beşir Demir, "Şaibeli mecmualar: Bunları kim, neden yayınlıyor?" isimli makalesinde para karşılığı yayın yapılan mecmuaları araştırmış:
"300, 500, 1000 dolar veriyorsunuz. Hakem süreci sağlıklı işlemiyor. Azamî 1-1.5 ay içinde makalenizi süratli formda yayınlıyorsunuz. Bu mecmualar kendisine gelen neredeyse bütün makaleleri para karşılığı yayınlıyor."
Türkiye, 2018 yılında “şaibeli dergilerde” en çok yayın yapan 3. ülke
Türkiye'de belirli bir sayıda makale yayımlamak, akademik terfi için ön şartlardan biri. Ayrıyeten, "Akademik teşvik" ismi altında, yayımlanan makale ve bildiri sayısına nazaran prim alınan bir sistem var. Bunlar, akademisyenleri daha çok sayıda yayın yapmaya teşvik ediyor.
Doç. Dr. Demir, Türkiye akademisyenlerinin şaibeli mecmualara yönelmesinin bedelini kıymetlendiriyor:
"Bir şaibeli mecmuada yayın yapmak için en az 300 dolar ödemeniz gerekir. Bazen 100'dür 1000 dolara kadar artar. Türkiye'de bildiğimize nazaran, geçen sene 20 bin ile 50 bin ortasında şaibeli mecmualarda yayın yapılmış. 20 bini 1000 dolarla çarparsanız ne yapar. 20 milyon dolar yapar.
"Gelelim kültürel boyutuna. Türkiye'nin şaibeli mecmualarda yayın yapan birinci 3 ülke ortasında olduğu bilinirse, bir Türk araştırmacı olarak itibarı kalır mı? Türkiye'nin itibarı düşüyor. Türkiye'nin üniversitelerinin ve Türkiye'nin akademisyenlerinin saygınlığı düşüyor. Türkiye'nin ürettiği bilimsel bilgiye inanç düşüyor."
Türkiye akademi dünyasına damga vuran intihal oranları
İntihal, TDK'da "aşırma" olarak tanımlanıyor. Akademide, bir kişinin yapıtında öbür bireylerin söz, buluş yahut fikirlerini kaynak göstermeden kendisine aitmiş üzere kullanarak sahtekarlık ve hırsızlık yapması manasına geliyor.
Kamuoyunda ses getiren birinci intihal hadiselerinden birine, 1981'de Uğur Mumcu dikkat çekmişti.
Mumcu, devrin Yükseköğretim Heyeti (YÖK) Lideri İhsan Doğramacı'nın yazdığı "Annenin Kitabı"nın, Amerikalı Dr. Benjamin Spock'ın "Baby and Child Care" kitabından aşırıldığını köşesinde esprili bir lisanla anlatmıştı.
Son periyodun en çok konuşulan intihal hadisesi ise Boğaziçi Üniversitesi'ne atanan rektör Prof. Dr. Melih Bulu'nun yüksek lisans ve doktora tezleri oldu.
Üçte birinde yüksek oranda intihal var
YÖK'ün 2015'teki kararına nazaran tüm tezler, zarurî olarak intihal tespit uygulamasından geçiriliyor ve ortalama %20'nin üzerinde benzerlik taşıyan tezler kabul edilmiyor.
Lakin intihal, Türkiye'de yalnızca birkaç şahsa özel bir durum değil.
Boğaziçi Üniversitesi'nden Dr. Ziya Toprak'ın "Türkiye'de Akademik Yazı: İntihal ve Özgünlük" isimli makalesine nazaran, Türkiye'deki akademik yapıtların üçte birinde yüksek oranda intihal bulunuyor.
Dr. Toprak araştırmasının sonuçlarını paylaşıyor:
"Master tezlerinde yüksek oranda intihal oranı %36,8 doktora tezlerinde ise %26,15. İntihalli tezlerin kabul edilebilir bir oran üzere birşey kelam konusu değil, intihalli tez sayısının sıfır olması gerekiyor. Daha berbatı vakıf üniversitelerinde bu oran %46. Neredeyse iki tezden biri. İşin berbatı, orta ve düşük oranlar eklenirse tüm bu oranlar daha da yükselir."
Yükseköğretim Öğrenci Disiplin Yönetmeliği'ne nazaran intihal yapmanın cezası bir yarıyıl uzaklaştırma.
'Sorun Türkiye'de intihalle başa çıkış biçimimiz'
İsmini vermek istemeyen bir akademisyen ise intihal tespit ettiklerinde disiplin cezası vermenin pek mümkün olmadığını söylüyor:
"Hoca intihali tespit ettiğinde daha yüksek bir merciye durumu bildiriyor. Ancak maalesef intihali yapan öğrencinin bakanın oğlu vekilin kızı olduğu öğreniliyor ve ceza uygulanmaması için hocaya tavsiye veriliyor.
"Aslında olağan intihal yalnızca Türkiye'ye özgün değil, dünyanın her yerinde var. Sorun Türkiye'de intihalle başa çıkış biçimimiz.
"Disiplin cezası verilmezse, öğrenci o dersten kalmazsa, önemli formda uyarılmazsa öğrenci yüksek lisansta, doktorada bunu yapacak. Akademi içten çürüyecek, ülkemiz yeni bir bilim üretemeyecek, yepyeni bir fikir sunamayacak hale gelecek."
İsmini vermek istemeyen akademisyen, 21. yüzyılda başarılı olmanın özgünlükten geçtiğini vurguluyor:
"En büyük varlığımız kendimiziz. Çabalayıp kendi fikirlerini sunmaya çalışırlarsa, hem Türkiye'nin bilim geliştirmesine hem de yükseköğrenimin kalitesine artı bedel kazandıracaklar. Yoksa kendi aldıkları diplomanın kıymeti giderek sıfırlanıyor ne yazık ki."
BBC Türkçe'nin görüntü haberini buradan izleyebilirsiniz
