Bilim adamları uzun süredir insan beyninin hiçbir kısmının yenilenemeyeceğine inanıyorlardı, ancak son dönem çalışmaları ile bunun bu şekilde olmadığı belirlenmiştir. Bu makalede, yeni araştırmalarla beyin hasarı için umut veren beyni küçülten veya büyüten çeşitli faktörler hakkında bilgiler yer almaktadır.
Beyni Küçülten Faktörler
Vücudu ve zihni dengesiz hale getirebilecek sigara içmek, hızlı yemek, aşırı yemek, çok fazla stres altında olmak ve çok fazla yemek içmek gibi sağlıksız alışkanlıklardan kaçınmak her zaman iyi bir tercih olacaktır. Düzenli egzersiz, yeterli besin, uyku ve sağlıklı bir sirkadiyen ritim elde etmek için gereklidir. Beyni küçülten faktörler bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
1.Alkol: Alkol tüketiminden kaçınmak en iyisidir. Bir kişi üzerinde yapılan bir çalışmada günde 3-4 alkol tüketmesi (bunun yerine, yüzde alkol % 0,08 olması), hipokampusta üretilen hücre sayısını % 40 azaltmıştır.
2.Stres: Bilim adamları kısa stresin hücre proliferasyonunu artırarak hipokampal nörogenezi destekleyebileceğini düşünmektedirler, ancak modern toplumda kronik stres daha yaygın olanıdır. Yapılan çalışmalar, kronik stresin hipokampusun atrofisine ve nöron kaybına yol açtığını göstermektedir.
3.Nörotoksinler: Küf, biyotoksinler, bazı kimyasal maddeler ve bazı enfeksiyonlar şeklinde nörotoksinlere maruz kalmanın, NeuroQuant’ta (bir MRI yazılım programı) görüldüğü gibi kaudat çekirdeğinde atrofiye neden olduğu varsayılmaktadır. Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada, kontrol farelerine kıyasla hipokampüsteki yeni beyin hücrelerinin azalması ile ilişkili olan küf sporları soluduktan sonra endişeli ve unutkan hale gelmişlerdir. Ayrıca bazı nörotoksinlerin nörodejeneratif hastalığı desteklediği ve uzun vadede nörogenezi durdurabildiği düşünülmektedir, ancak daha fazla araştırma gerekmektedir.
Beyni Büyüten Faktörler
Nörogenezi teşvik etmek için araştırılan en güncel yöntemler, büyük ölçüde BDNF, NGF ve GDNF’nin ekspresyonunu modüle etmeye odaklanmaktadır. Ana yaşam tarzı, diyet ve beynin büyümesine yardımcı olabilecek diğer faktörler bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Nörogenezi Destekleyen Yaşam Tarzları
1. Egzersiz ve zenginleştirilmiş çevre: Zenginleştirilmiş bir ortam, genişletilmiş öğrenme fırsatları, artan sosyal etkileşim, daha fazla fiziksel aktivite ve daha fazla konut dâhil olmak üzere birçok bileşenden oluşmaktadır. Bunların hepsi, nörogenezi arttırmak için varsayılmaktadır, ancak genel sağlık için de iyidirler. Yapılan bir çalışmada, düzenli çalışan neredeyse sağ kalan yeni doğan nöron hücrelerinin diğer zenginleştirilmiş koşullara benzer miktarlarda sayısını iki katına çıkarmıştır. Bilim adamları sürekli egzersizin nörogenezi arttırmanın en etkili yollarından biri olabileceğini ve BDNF’yi, GDNF’yi uyardığı ve belleği geliştirdiği düşünmektedirler. Aralıklı egzersizin etkileri küçük olarak görülmekle birlikte daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
Bazı kanıtlar, bu yaklaşımların arkasında farklı mekanizmalar ortaya koymaktadır. Zenginleştirilmiş bir ortam yeni hücrelerin sağ kalım oranını arttırıyor gibi gözükse de en azından hayvanlar üzerinde yapılan araştırmada gönüllü egzersiz progenitör hücrelerin proliferasyon seviyesini artırmaktadır. Örneğin, daha fazla arkadaş edinirken (sosyal zenginleşme) dışarıda koşmak (zenginleştirilmiş bir ortamda sürekli egzersiz yapmak) ve kişinin kendini fazla ciddiye almaması (kronik stresin azalması), genel refahı destekleyen yaşam tarzı değişiklikleridir. Bu nörogenezi de teşvik edebilmektedir, ancak bu hala araştırılmaktadır.
2. Güneş ışığı: Orta dereceli güneş ışığına maruz kalma genel sağlık için iyidir, bu araştırma önerileridir. Bazı bilim adamları güneş ışığının BDNF’yi artırabileceğini varsaymaktadır. Parlak ışık aynı zamanda yetişkin sıçan beynindeki nörojenezi desteklemektedir, anksiyete ve depresyonun hayvan modellerinde araştırılmaktadır.
3. Uyku: Uyku bozukluğunun nörogenezi inhibe etme yolları tam olarak anlaşılmamıştır, ancak çok önemli görünmektedir. 24 saat boyunca uykuda bozulmaların hücre çoğalmasını ve bazı durumlarda nörojenezini inhibe ettiği görülmektedir. Kısa süreli uyku yoksunluğu (bir günden az) nörojenez üzerinde çok az etkiye sahiptir. Bununla birlikte, kronik uyku yoksunluğu, stres hormonu seviyelerini artırarak nörojenezi azalttığı görülmektedir. Araştırmacılar, yeterli uykunun TNF ve stres hormonlarını azaltarak nörojenezi arttırdığını düşünmektedir.
4. Cinsel etkinlik: Cinsel aktivite stresi hafifletmeye yardımcı olmaktadır, ancak hayvan çalışmaları nörojenezi de artırabileceğini göstermektedir. Akut cinsel deneyim, glukokortikoid düzeylerinde, stres hormonlarındaki yükselmelere rağmen yetişkin erkek sıçanların dentat girusundaki hücre proliferasyonunu arttırmıştır. Ancak kronik cinsel deneyim bu stres hormonlarını artırırken, yetişkin erkek sıçanların dentat girusundaki nörojenezi, gelişmiş hücre çoğalmasını ve dendritik dikenlerin sayısını arttırmaya devam etmektedir. Aynı zamanda hayvanlarda kaygıyı da azaltmıştır.
Nörogenezi Teşvik Eden Diyet ve Gıdalar
1. DHA (Docosaxaenoic asit): DHA vücutta bulunan bir omega 3 yağ asididir. Beyindeki omega-3 yağların % 97’sini ve retinadaki Omega-3 yağların % 93’ünü oluşturmaktadır. Araştırmalar beyin, göz sağlığı ve biliş için önemli olduğunu göstermektedir. Omega balık yağı, somon ve diğer deniz ürünlerinde bulunmaktadır. DHA, gerbillerde hipokampüste yeni bağlantı oluşumunu arttırmıştır. Omega-3 yağ asitleri ile hipokampal nöron artışı önlemek için bir yol olarak önerilmiştir ancak PTSD, bu insanlarda kanıtlanmamıştır. Daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
2. Ketojenik diyet: Araştırmalar, ketonların hem normal hem de yaralı beyin için alternatif bir yakıt olabileceğini göstermektedir. Bazı tahminlere göre, ketonlar belirli durumlarda beynin enerji ihtiyacının % 70’ini sağlamaktadır. Bir grup araştırmacı, ketojenik bir diyetin, epilepsili farelerde nörojenezini arttırdığını bulmuştur. Bununla birlikte başka bir çalışma, ketojenik bir diyetin yetişkin sıçanlarda nörogenez üzerinde bir etkisi olmadığını bildirmiştir. Ketojenik diyetler aşağıdaki gibidir:
• BHB ketonlar: Ketonlar (BHB), egzersizin BDNF’yi (BHB ile) arttırabileceği bir yol olduğu düşünülen BDNF’yi arttırmak için hipotezlenir. Hücre çalışmaları, ketonların (BHB) glukozdan daha fazla enerji verimli olup olmadığını ve yeni mitokondriyi teşvik edip edemediklerini tespit etmeye çalışmaktadır.
• MCT yağı: MCT’ler, hindistancevizi yağı ve diğer kaynaklardan elde edilen yağlardır, küçük çaplı bir çalışmada kişilerin keton seviyelerinin artmasına neden olmuştur. Bu, tüm denekler arasında plaseboya göre paragraf hatırlamasında daha fazla gelişme ile ilişkilendirilmiştir. Alzheimer hastalığı olan 152 kişiden oluşan bir çalışmada, 90 gün boyunca MCT takviyesi alanların kontrol grubu ile karşılaştırıldığında daha yüksek keton seviyeleri ve gelişmiş beyin fonksiyonları olmuştur. Bu bulguların daha büyük denemelerde tekrarlanması gerekmektedir. İlginç bir şekilde, bilişsel testlerde, MCT APOE negatif konularda değil, APOE pozitif konularda performansı arttırıyor gibi gözükmektedir. Daha büyük, daha iyi tasarlanmış çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
• Ek araştırmalar: Bir ketojenik diyet Alzheimer hayvanlarda araştırılmaktadır. Ayrıca, reaktif oksijen türlerini azaltarak beyin hücrelerini korumak için ketonlar araştırılmaktadır. Ketojenik bir diyetle beslenen yaşlı ve obez sıçanları, hayvanlarda beyin hipoksisinin yanı sıra beyin fonksiyonlarını da iyileştirdiği bulunmuştur. Bu bulgular insanlara çevrilememektedir. Ayrıca bilim adamları ayrıca ketonların hayvanlar veya hücrelerde bazı yolları etkileyip etkilemeyeceğini araştırmaktadırlar. Bu yollar aşağıdaki gibidir:
• Koenzim Q’yu oksitleyerek ve glutatyon azalmasını artırarak reaktif oksidan türlerinin oluşumunu azaltarak glutamat kaynaklı hasara karşı koruma
• Glutamatın GABA’ya dönüşümünü ve beyne kan akışını arttırma
Bununla birlikte özellikle insanlarda, ketojenik diyetlerin nörogenezi etkileyip etkilemediğini belirlemek için ek araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
3. Şeker azaltılması ve daha fazla meyve ve sebze tüketimi: Şeker, glukoz metabolizması üzerindeki zararlı etkisi nedeniyle nörojenezi azaltılmalıdır. Bazı araştırmacılar, çiğ meyve ve sebzelerin bu etkiyi düzenleme kabiliyetine sahip olabileceğini düşünmektedirler, ancak uygun klinik denemeler henüz yapılmamıştır. Yine de, sadece meyveler ve sebzeler gibi flavonoid ve polifenol bakımından zengin gıdalar şirketlerinde şeker yemek akıllıca olacaktır. Ayrıca, yaban mersini ve flavonoid bakımından zengin gıdalar, nörogenezi desteklediği düşünülen bir nörotrofin olan BDNF’yi teşvik etmek için varsayılmaktadır.
4. Aralıklı oruç ve kalori kısıtlaması: Kanıtlanması gereken bir hipoteze göre, oruç tutmak beyni oksidatif stres ve yaralanmaya karşı korumaktadır. Bilim adamları, SIRT1 ile BDNF, antioksidanlar ve DNA tamir enzimlerinin artmasına neden olabileceğini düşünmektedirler. Kalori kısıtlamasının, hipokampusta ve bazal ganglionlarda BDNF ve GDNF de dâhil olmak üzere çeşitli sinir büyüme faktörlerinin ekspresyonunu arttırdığı görülmektedir. Ayrıca sıçanlarda hafıza fonksiyonunu geliştirmiştir. Yine de, açlık veya kalorik kısıtlamanın insanlarda nörogenez üzerindeki etkileri henüz keşfedilmemiştir.
Nörogenezi Artırabilecek Takviyeler
1. Ginseng
Rg3, Panax ginseng’de bulunan bir ginsenosid bileşiğidir. Beyindeki eksitotoksik ve oksidatif stresi azaltmak için hayvan deneylerine dayanarak nörojenezi arttırdığı varsayılmaktadır. Ancak bu henüz insanlarda kanıtlanmamıştır.
2. Uridin
Uridine anne sütünde önemli bir bileşendir. Ayrıca besin mayası, bazı mantar, sebzeler ve organ etleri gibi bazı yiyeceklerde bulunmaktadır. Bilim adamları, bebeklerde yeni sinapsların oluşmasına katkıda bulunduğunu varsaymakta, ancak insan çalışmaları henüz bunu doğrulamamıştır. Uridin-5′-monofosfat (UMP) bir hayvan çalışmasında yeni sinapsları artırmıştır. Ayrıca UMP, muhtemelen NGF’yi artırarak hücre çalışmalarında mevcut nöronların büyümesine öncülük etmek için çalışılmaktadır.
3. Resveratrol
Hayvanlar ve hücrelerde resveratrol, yeni nöronların doğumunu arttırdığı görülmüştür. Bilim adamları, anjiyogenezi (yeni kan damarlarının oluşumu) ve nörojenez ile ilişkili büyüme faktörlerinin seviyelerini artırabileceğini varsaymaktadır. Teorik olarak, bu değişiklikler gelişmiş öğrenme ve hafızaya yol açmaktadır. Öte yandan, insanlarda resveratrol araştırması, bilim adamları bu bileşiğin zayıf biyoyararlanımıyla karşı karşıya kaldıktan sonra durmuş gibi görünmektedir. Bununla birlikte Resveratrol’ün biyoyararlanımını arttırmaya yönelik çabalar devam etmektedir.
4. Fosfatidilkolin
Fosfatidilkolin, hücre zarlarının önemli bir lipit bileşenidir. Farelerde TNF- alfa’yı düşürerek hipokampal nörojenezin azalmasını önlemiştir, ancak insan çalışmaları eksiktir.
5. Kurkumin
Kronik stresli farelerde uzun süreli kurkumin kullanımı, artan nörogenezi kullanır. Ayrıca yazarlar, serotonin reseptörlerinde ve hipokampüsteki BDNF’de stresi nedeniyle azalmayı önlediğini bildirmişlerdir. Sağlıklı farelerde kurkumin, hipokampüsteki yeni hücrelerin sayısını arttırmıştır. Yine de, insanlarda nörogenez üzerindeki etkileri keşfedilmemiştir.
Nörogenezi Teşvik Etmek İçin Araştırılan Diğer Tedaviler
1. Transkraniyal manyetik stimülasyon: Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS), beyin alanlarını manyetik alan üreticisi ile uyarmak için invazif olmayan bir yoldur. Kanada’da tekrarlayan transkranial manyetik stimülasyon (rTMS), tedaviye dirençli bazı depresyon formları için onaylanmıştır. Önerilen birçok mekanizma arasında, bazı bilim adamları hipokampal nörogenezi ve sinaptik plastisiteyi destekleyebileceğini varsaymışlardır. Bu hayvanlarda doğrulanmıştır ancak yine de insanlarda bir araştırma alanıdır.
2. Transkraniyal doğrudan stimülasyon: Transkraniyal Doğrudan Stimülasyonun (tDCS) hayvanlarda homeostatik nöroplastisitesini arttırdığı öne sürülmüştür. Bazı bilim adamları bunun uzun vadeli etkileri insanlarda belirsiz ve kanıtlanmamıştır.
Nörogenezi Artırabilen İlaçla İlgili Yollar
Aşağıdaki faktörler oldukça deneyseldir. Nörogenez için kullanımını destekleyecek kanıt bulunmamaktadır. Nörogenezi arttırmak amacıyla FDA tarafından hiçbir ilaç onaylanmamıştır. Bu nedenle, bu faktörleri yalnızca bilgilendirme amacıyla ortaya çıkarmaktadır. Doktor tavsiyesi olmadan herhangi bir ilaç alınmamalıdır.
Onaylı İlaç
SSRI: Florosetin ve sertralin gibi selektif serotonin geri alım inhibitörlerinin (SSRI) nörojenezi arttırdığı öne sürülmüştür. Bazı kanıtlar, antidepresanlardan pozitif sonuçlar elde etmek için hipokampal nörojenezin arttığını göstermektedir, ancak bu hala bir tartışma konusudur.
Onaylanmamış İlaçlar
Aşağıdaki bölüm, pregnenolon gibi onaylanmamış ilaçların arkasındaki bilimsel bulgularla ilgilidir. Başka bir bölümde, ayahuasca gibi psychedelics’in beyindeki ruh hali ve nörogenez üzerindeki etkileri hakkındaki deneysel araştırmalar özetlenmiştir. Psilosibin ve ibogain gibi psychedelics yasaktır. Program I ilaçları olarak sınıflandırılırlar, yani tıbbi kullanımları yoktur, kötüye kullanım ve zarar verme potansiyeli yüksektir. Bu maddelere sahip olmak, cezai kovuşturmaya neden olabilmektedir. FDA kısa süre önce, Çığır Açan Terapi Belirlemesi altında depresyonlu insanlarda psilosibin bazlı bir ilaçla yapılan bir denemeyi onaylamıştır. Bununla birlikte, sonuçlar düzenleyici kurumlar tarafından yayınlanıp dikkatlice incelenene kadar, psilosibin yasadışı bir ilaç olarak sınıflandırılmaya devam etmektedir.
Sentetik Nootropikler: Sentetik gibi nootropikler pirasetam, diğer racetams, Semax ve benzeri bileşikler, tüm FDA tarafından onaylı olmayan yeni ilaçlar olarak sınıflandırılır. Bu, yasa dışı olarak üretildikleri, pazarlandıkları ve zarar potansiyeli yüksek olduğu anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, araştırmacılar bu bileşiklerin bazılarının etkileriyle ilgilenmişlerdir. Bir araştırma ekibi noopeptin hipokampusta NGF ve BDNF ekspresyonunu arttırıp arttırmayacağını araştırılmaktadır. Bulguların yetersiz olduğu ve uygun insan verilerinin bulunmadığı halde, ırk ailesi ailesinin bazı üyelerinin nörojenezi arttırdığı öne sürülmüştür. BDNF’yi desteklemek için hipotezize edilen tartışmalı bir başka nootropik, ABD’de kullanımı onaylanmayan sorgulanabilir bir güvenlik profiline sahip bir ilaç olan Selank’tir. Başka bir araştırma amaçlı nörojenik bileşik NSI-189’dur. Bilişsel yetenek ve depresyonda yaşa bağlı düşüşün tedavisi için halen faz 2 klinik çalışmaları altındadır.
Cerebrolysin: Serebroliz, domuz beyninden elde edilen bir peptit karışımıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nde tıbbi kullanım için onaylanmamıştır. Halen, Alzheimer hastalığı için 2. aşamada denenmektedir. Alzheimer’ın bir fare modelinde, serebroliz, nörogenezi restore etmiş ve hipokampustaki hücre ölümünü azaltmıştır. İnme sonrası farelerde subventriküler zonda (beynin bir kısmı) benzer etkiler gözlenmiştir. Klinik çalışmaların sonuçları çıkıncaya kadar etkileri hakkında herhangi bir sonuç çıkarmak imkânsızdır.
Yasadışı Maddeler
İbogain: Ibogaine, Apocynaceae familyasındaki bitkilerde bulunan doğal olarak oluşan bir psikoaktif maddedir ve manevi keşif için kullanılmıştır. Bilim adamları hücrelerde GDNF seviyesini arttırıp arttırmayacağını araştırmışlardır. GDNF, farelerde hipokampustaki nörogenezi artıran bir bileşiktir. Ek olarak, ibogain kullanımı birçok tehlike ve ciddi risk taşımaktadır. Psoghedelik özelliği olmayan ibogainin türevleri henüz geliştirilme aşamasındadır, ancak bugüne kadar uygun klinik çalışmalar yayınlanmamıştır.
Psilosibin: Psilosibin, 180’den fazla mantar türü tarafından üretilen halüsinojenik ve öforik etkilere sahip bir bileşiktir. Düşük dozlarda psilosibin, farelerde hipokampüste yeni nöronların doğumunu arttırmıştır.
Beyni Küçülten Faktörler
Vücudu ve zihni dengesiz hale getirebilecek sigara içmek, hızlı yemek, aşırı yemek, çok fazla stres altında olmak ve çok fazla yemek içmek gibi sağlıksız alışkanlıklardan kaçınmak her zaman iyi bir tercih olacaktır. Düzenli egzersiz, yeterli besin, uyku ve sağlıklı bir sirkadiyen ritim elde etmek için gereklidir. Beyni küçülten faktörler bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
1.Alkol: Alkol tüketiminden kaçınmak en iyisidir. Bir kişi üzerinde yapılan bir çalışmada günde 3-4 alkol tüketmesi (bunun yerine, yüzde alkol % 0,08 olması), hipokampusta üretilen hücre sayısını % 40 azaltmıştır.
2.Stres: Bilim adamları kısa stresin hücre proliferasyonunu artırarak hipokampal nörogenezi destekleyebileceğini düşünmektedirler, ancak modern toplumda kronik stres daha yaygın olanıdır. Yapılan çalışmalar, kronik stresin hipokampusun atrofisine ve nöron kaybına yol açtığını göstermektedir.
3.Nörotoksinler: Küf, biyotoksinler, bazı kimyasal maddeler ve bazı enfeksiyonlar şeklinde nörotoksinlere maruz kalmanın, NeuroQuant’ta (bir MRI yazılım programı) görüldüğü gibi kaudat çekirdeğinde atrofiye neden olduğu varsayılmaktadır. Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada, kontrol farelerine kıyasla hipokampüsteki yeni beyin hücrelerinin azalması ile ilişkili olan küf sporları soluduktan sonra endişeli ve unutkan hale gelmişlerdir. Ayrıca bazı nörotoksinlerin nörodejeneratif hastalığı desteklediği ve uzun vadede nörogenezi durdurabildiği düşünülmektedir, ancak daha fazla araştırma gerekmektedir.
Beyni Büyüten Faktörler
Nörogenezi teşvik etmek için araştırılan en güncel yöntemler, büyük ölçüde BDNF, NGF ve GDNF’nin ekspresyonunu modüle etmeye odaklanmaktadır. Ana yaşam tarzı, diyet ve beynin büyümesine yardımcı olabilecek diğer faktörler bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Nörogenezi Destekleyen Yaşam Tarzları
1. Egzersiz ve zenginleştirilmiş çevre: Zenginleştirilmiş bir ortam, genişletilmiş öğrenme fırsatları, artan sosyal etkileşim, daha fazla fiziksel aktivite ve daha fazla konut dâhil olmak üzere birçok bileşenden oluşmaktadır. Bunların hepsi, nörogenezi arttırmak için varsayılmaktadır, ancak genel sağlık için de iyidirler. Yapılan bir çalışmada, düzenli çalışan neredeyse sağ kalan yeni doğan nöron hücrelerinin diğer zenginleştirilmiş koşullara benzer miktarlarda sayısını iki katına çıkarmıştır. Bilim adamları sürekli egzersizin nörogenezi arttırmanın en etkili yollarından biri olabileceğini ve BDNF’yi, GDNF’yi uyardığı ve belleği geliştirdiği düşünmektedirler. Aralıklı egzersizin etkileri küçük olarak görülmekle birlikte daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
Bazı kanıtlar, bu yaklaşımların arkasında farklı mekanizmalar ortaya koymaktadır. Zenginleştirilmiş bir ortam yeni hücrelerin sağ kalım oranını arttırıyor gibi gözükse de en azından hayvanlar üzerinde yapılan araştırmada gönüllü egzersiz progenitör hücrelerin proliferasyon seviyesini artırmaktadır. Örneğin, daha fazla arkadaş edinirken (sosyal zenginleşme) dışarıda koşmak (zenginleştirilmiş bir ortamda sürekli egzersiz yapmak) ve kişinin kendini fazla ciddiye almaması (kronik stresin azalması), genel refahı destekleyen yaşam tarzı değişiklikleridir. Bu nörogenezi de teşvik edebilmektedir, ancak bu hala araştırılmaktadır.
2. Güneş ışığı: Orta dereceli güneş ışığına maruz kalma genel sağlık için iyidir, bu araştırma önerileridir. Bazı bilim adamları güneş ışığının BDNF’yi artırabileceğini varsaymaktadır. Parlak ışık aynı zamanda yetişkin sıçan beynindeki nörojenezi desteklemektedir, anksiyete ve depresyonun hayvan modellerinde araştırılmaktadır.
3. Uyku: Uyku bozukluğunun nörogenezi inhibe etme yolları tam olarak anlaşılmamıştır, ancak çok önemli görünmektedir. 24 saat boyunca uykuda bozulmaların hücre çoğalmasını ve bazı durumlarda nörojenezini inhibe ettiği görülmektedir. Kısa süreli uyku yoksunluğu (bir günden az) nörojenez üzerinde çok az etkiye sahiptir. Bununla birlikte, kronik uyku yoksunluğu, stres hormonu seviyelerini artırarak nörojenezi azalttığı görülmektedir. Araştırmacılar, yeterli uykunun TNF ve stres hormonlarını azaltarak nörojenezi arttırdığını düşünmektedir.
4. Cinsel etkinlik: Cinsel aktivite stresi hafifletmeye yardımcı olmaktadır, ancak hayvan çalışmaları nörojenezi de artırabileceğini göstermektedir. Akut cinsel deneyim, glukokortikoid düzeylerinde, stres hormonlarındaki yükselmelere rağmen yetişkin erkek sıçanların dentat girusundaki hücre proliferasyonunu arttırmıştır. Ancak kronik cinsel deneyim bu stres hormonlarını artırırken, yetişkin erkek sıçanların dentat girusundaki nörojenezi, gelişmiş hücre çoğalmasını ve dendritik dikenlerin sayısını arttırmaya devam etmektedir. Aynı zamanda hayvanlarda kaygıyı da azaltmıştır.
Nörogenezi Teşvik Eden Diyet ve Gıdalar
1. DHA (Docosaxaenoic asit): DHA vücutta bulunan bir omega 3 yağ asididir. Beyindeki omega-3 yağların % 97’sini ve retinadaki Omega-3 yağların % 93’ünü oluşturmaktadır. Araştırmalar beyin, göz sağlığı ve biliş için önemli olduğunu göstermektedir. Omega balık yağı, somon ve diğer deniz ürünlerinde bulunmaktadır. DHA, gerbillerde hipokampüste yeni bağlantı oluşumunu arttırmıştır. Omega-3 yağ asitleri ile hipokampal nöron artışı önlemek için bir yol olarak önerilmiştir ancak PTSD, bu insanlarda kanıtlanmamıştır. Daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
2. Ketojenik diyet: Araştırmalar, ketonların hem normal hem de yaralı beyin için alternatif bir yakıt olabileceğini göstermektedir. Bazı tahminlere göre, ketonlar belirli durumlarda beynin enerji ihtiyacının % 70’ini sağlamaktadır. Bir grup araştırmacı, ketojenik bir diyetin, epilepsili farelerde nörojenezini arttırdığını bulmuştur. Bununla birlikte başka bir çalışma, ketojenik bir diyetin yetişkin sıçanlarda nörogenez üzerinde bir etkisi olmadığını bildirmiştir. Ketojenik diyetler aşağıdaki gibidir:
• BHB ketonlar: Ketonlar (BHB), egzersizin BDNF’yi (BHB ile) arttırabileceği bir yol olduğu düşünülen BDNF’yi arttırmak için hipotezlenir. Hücre çalışmaları, ketonların (BHB) glukozdan daha fazla enerji verimli olup olmadığını ve yeni mitokondriyi teşvik edip edemediklerini tespit etmeye çalışmaktadır.
• MCT yağı: MCT’ler, hindistancevizi yağı ve diğer kaynaklardan elde edilen yağlardır, küçük çaplı bir çalışmada kişilerin keton seviyelerinin artmasına neden olmuştur. Bu, tüm denekler arasında plaseboya göre paragraf hatırlamasında daha fazla gelişme ile ilişkilendirilmiştir. Alzheimer hastalığı olan 152 kişiden oluşan bir çalışmada, 90 gün boyunca MCT takviyesi alanların kontrol grubu ile karşılaştırıldığında daha yüksek keton seviyeleri ve gelişmiş beyin fonksiyonları olmuştur. Bu bulguların daha büyük denemelerde tekrarlanması gerekmektedir. İlginç bir şekilde, bilişsel testlerde, MCT APOE negatif konularda değil, APOE pozitif konularda performansı arttırıyor gibi gözükmektedir. Daha büyük, daha iyi tasarlanmış çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
• Ek araştırmalar: Bir ketojenik diyet Alzheimer hayvanlarda araştırılmaktadır. Ayrıca, reaktif oksijen türlerini azaltarak beyin hücrelerini korumak için ketonlar araştırılmaktadır. Ketojenik bir diyetle beslenen yaşlı ve obez sıçanları, hayvanlarda beyin hipoksisinin yanı sıra beyin fonksiyonlarını da iyileştirdiği bulunmuştur. Bu bulgular insanlara çevrilememektedir. Ayrıca bilim adamları ayrıca ketonların hayvanlar veya hücrelerde bazı yolları etkileyip etkilemeyeceğini araştırmaktadırlar. Bu yollar aşağıdaki gibidir:
• Koenzim Q’yu oksitleyerek ve glutatyon azalmasını artırarak reaktif oksidan türlerinin oluşumunu azaltarak glutamat kaynaklı hasara karşı koruma
• Glutamatın GABA’ya dönüşümünü ve beyne kan akışını arttırma
Bununla birlikte özellikle insanlarda, ketojenik diyetlerin nörogenezi etkileyip etkilemediğini belirlemek için ek araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
3. Şeker azaltılması ve daha fazla meyve ve sebze tüketimi: Şeker, glukoz metabolizması üzerindeki zararlı etkisi nedeniyle nörojenezi azaltılmalıdır. Bazı araştırmacılar, çiğ meyve ve sebzelerin bu etkiyi düzenleme kabiliyetine sahip olabileceğini düşünmektedirler, ancak uygun klinik denemeler henüz yapılmamıştır. Yine de, sadece meyveler ve sebzeler gibi flavonoid ve polifenol bakımından zengin gıdalar şirketlerinde şeker yemek akıllıca olacaktır. Ayrıca, yaban mersini ve flavonoid bakımından zengin gıdalar, nörogenezi desteklediği düşünülen bir nörotrofin olan BDNF’yi teşvik etmek için varsayılmaktadır.
4. Aralıklı oruç ve kalori kısıtlaması: Kanıtlanması gereken bir hipoteze göre, oruç tutmak beyni oksidatif stres ve yaralanmaya karşı korumaktadır. Bilim adamları, SIRT1 ile BDNF, antioksidanlar ve DNA tamir enzimlerinin artmasına neden olabileceğini düşünmektedirler. Kalori kısıtlamasının, hipokampusta ve bazal ganglionlarda BDNF ve GDNF de dâhil olmak üzere çeşitli sinir büyüme faktörlerinin ekspresyonunu arttırdığı görülmektedir. Ayrıca sıçanlarda hafıza fonksiyonunu geliştirmiştir. Yine de, açlık veya kalorik kısıtlamanın insanlarda nörogenez üzerindeki etkileri henüz keşfedilmemiştir.
Nörogenezi Artırabilecek Takviyeler
1. Ginseng
Rg3, Panax ginseng’de bulunan bir ginsenosid bileşiğidir. Beyindeki eksitotoksik ve oksidatif stresi azaltmak için hayvan deneylerine dayanarak nörojenezi arttırdığı varsayılmaktadır. Ancak bu henüz insanlarda kanıtlanmamıştır.
2. Uridin
Uridine anne sütünde önemli bir bileşendir. Ayrıca besin mayası, bazı mantar, sebzeler ve organ etleri gibi bazı yiyeceklerde bulunmaktadır. Bilim adamları, bebeklerde yeni sinapsların oluşmasına katkıda bulunduğunu varsaymakta, ancak insan çalışmaları henüz bunu doğrulamamıştır. Uridin-5′-monofosfat (UMP) bir hayvan çalışmasında yeni sinapsları artırmıştır. Ayrıca UMP, muhtemelen NGF’yi artırarak hücre çalışmalarında mevcut nöronların büyümesine öncülük etmek için çalışılmaktadır.
3. Resveratrol
Hayvanlar ve hücrelerde resveratrol, yeni nöronların doğumunu arttırdığı görülmüştür. Bilim adamları, anjiyogenezi (yeni kan damarlarının oluşumu) ve nörojenez ile ilişkili büyüme faktörlerinin seviyelerini artırabileceğini varsaymaktadır. Teorik olarak, bu değişiklikler gelişmiş öğrenme ve hafızaya yol açmaktadır. Öte yandan, insanlarda resveratrol araştırması, bilim adamları bu bileşiğin zayıf biyoyararlanımıyla karşı karşıya kaldıktan sonra durmuş gibi görünmektedir. Bununla birlikte Resveratrol’ün biyoyararlanımını arttırmaya yönelik çabalar devam etmektedir.
4. Fosfatidilkolin
Fosfatidilkolin, hücre zarlarının önemli bir lipit bileşenidir. Farelerde TNF- alfa’yı düşürerek hipokampal nörojenezin azalmasını önlemiştir, ancak insan çalışmaları eksiktir.
5. Kurkumin
Kronik stresli farelerde uzun süreli kurkumin kullanımı, artan nörogenezi kullanır. Ayrıca yazarlar, serotonin reseptörlerinde ve hipokampüsteki BDNF’de stresi nedeniyle azalmayı önlediğini bildirmişlerdir. Sağlıklı farelerde kurkumin, hipokampüsteki yeni hücrelerin sayısını arttırmıştır. Yine de, insanlarda nörogenez üzerindeki etkileri keşfedilmemiştir.
Nörogenezi Teşvik Etmek İçin Araştırılan Diğer Tedaviler
1. Transkraniyal manyetik stimülasyon: Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS), beyin alanlarını manyetik alan üreticisi ile uyarmak için invazif olmayan bir yoldur. Kanada’da tekrarlayan transkranial manyetik stimülasyon (rTMS), tedaviye dirençli bazı depresyon formları için onaylanmıştır. Önerilen birçok mekanizma arasında, bazı bilim adamları hipokampal nörogenezi ve sinaptik plastisiteyi destekleyebileceğini varsaymışlardır. Bu hayvanlarda doğrulanmıştır ancak yine de insanlarda bir araştırma alanıdır.
2. Transkraniyal doğrudan stimülasyon: Transkraniyal Doğrudan Stimülasyonun (tDCS) hayvanlarda homeostatik nöroplastisitesini arttırdığı öne sürülmüştür. Bazı bilim adamları bunun uzun vadeli etkileri insanlarda belirsiz ve kanıtlanmamıştır.
Nörogenezi Artırabilen İlaçla İlgili Yollar
Aşağıdaki faktörler oldukça deneyseldir. Nörogenez için kullanımını destekleyecek kanıt bulunmamaktadır. Nörogenezi arttırmak amacıyla FDA tarafından hiçbir ilaç onaylanmamıştır. Bu nedenle, bu faktörleri yalnızca bilgilendirme amacıyla ortaya çıkarmaktadır. Doktor tavsiyesi olmadan herhangi bir ilaç alınmamalıdır.
Onaylı İlaç
SSRI: Florosetin ve sertralin gibi selektif serotonin geri alım inhibitörlerinin (SSRI) nörojenezi arttırdığı öne sürülmüştür. Bazı kanıtlar, antidepresanlardan pozitif sonuçlar elde etmek için hipokampal nörojenezin arttığını göstermektedir, ancak bu hala bir tartışma konusudur.
Onaylanmamış İlaçlar
Aşağıdaki bölüm, pregnenolon gibi onaylanmamış ilaçların arkasındaki bilimsel bulgularla ilgilidir. Başka bir bölümde, ayahuasca gibi psychedelics’in beyindeki ruh hali ve nörogenez üzerindeki etkileri hakkındaki deneysel araştırmalar özetlenmiştir. Psilosibin ve ibogain gibi psychedelics yasaktır. Program I ilaçları olarak sınıflandırılırlar, yani tıbbi kullanımları yoktur, kötüye kullanım ve zarar verme potansiyeli yüksektir. Bu maddelere sahip olmak, cezai kovuşturmaya neden olabilmektedir. FDA kısa süre önce, Çığır Açan Terapi Belirlemesi altında depresyonlu insanlarda psilosibin bazlı bir ilaçla yapılan bir denemeyi onaylamıştır. Bununla birlikte, sonuçlar düzenleyici kurumlar tarafından yayınlanıp dikkatlice incelenene kadar, psilosibin yasadışı bir ilaç olarak sınıflandırılmaya devam etmektedir.
Sentetik Nootropikler: Sentetik gibi nootropikler pirasetam, diğer racetams, Semax ve benzeri bileşikler, tüm FDA tarafından onaylı olmayan yeni ilaçlar olarak sınıflandırılır. Bu, yasa dışı olarak üretildikleri, pazarlandıkları ve zarar potansiyeli yüksek olduğu anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, araştırmacılar bu bileşiklerin bazılarının etkileriyle ilgilenmişlerdir. Bir araştırma ekibi noopeptin hipokampusta NGF ve BDNF ekspresyonunu arttırıp arttırmayacağını araştırılmaktadır. Bulguların yetersiz olduğu ve uygun insan verilerinin bulunmadığı halde, ırk ailesi ailesinin bazı üyelerinin nörojenezi arttırdığı öne sürülmüştür. BDNF’yi desteklemek için hipotezize edilen tartışmalı bir başka nootropik, ABD’de kullanımı onaylanmayan sorgulanabilir bir güvenlik profiline sahip bir ilaç olan Selank’tir. Başka bir araştırma amaçlı nörojenik bileşik NSI-189’dur. Bilişsel yetenek ve depresyonda yaşa bağlı düşüşün tedavisi için halen faz 2 klinik çalışmaları altındadır.
Cerebrolysin: Serebroliz, domuz beyninden elde edilen bir peptit karışımıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nde tıbbi kullanım için onaylanmamıştır. Halen, Alzheimer hastalığı için 2. aşamada denenmektedir. Alzheimer’ın bir fare modelinde, serebroliz, nörogenezi restore etmiş ve hipokampustaki hücre ölümünü azaltmıştır. İnme sonrası farelerde subventriküler zonda (beynin bir kısmı) benzer etkiler gözlenmiştir. Klinik çalışmaların sonuçları çıkıncaya kadar etkileri hakkında herhangi bir sonuç çıkarmak imkânsızdır.
Yasadışı Maddeler
İbogain: Ibogaine, Apocynaceae familyasındaki bitkilerde bulunan doğal olarak oluşan bir psikoaktif maddedir ve manevi keşif için kullanılmıştır. Bilim adamları hücrelerde GDNF seviyesini arttırıp arttırmayacağını araştırmışlardır. GDNF, farelerde hipokampustaki nörogenezi artıran bir bileşiktir. Ek olarak, ibogain kullanımı birçok tehlike ve ciddi risk taşımaktadır. Psoghedelik özelliği olmayan ibogainin türevleri henüz geliştirilme aşamasındadır, ancak bugüne kadar uygun klinik çalışmalar yayınlanmamıştır.
Psilosibin: Psilosibin, 180’den fazla mantar türü tarafından üretilen halüsinojenik ve öforik etkilere sahip bir bileşiktir. Düşük dozlarda psilosibin, farelerde hipokampüste yeni nöronların doğumunu arttırmıştır.