BIOS, temel olarak bilgisayarınızın güç düğmesine her bastığınızda sistemi hazır hale getirmek üzere devreye giren birinci yazılımdır. Başlangıç etabında tüm donanımlarınızı test eder ve işletim sistemiyle birlikte sisteminizi hazır hale getirir.
Firmware güncellemesi, bir ayar değişikliği yahut sebep ne olursa olsun, şayet bilgisayar kullanıyorsanız BIOS‘a her vakit gereksiniminiz olabilir. Bu sebeple PC kullanıcılarının en azından temel olarak BIOS’a nasıl girileceğini bilmesi değerli.
Giriş yaptıktan sonra BIOS üzerinden yapılabilecek birçok değişiklik var. Örneğin bellek yahut CPU için sürat aşırtma yapabilirsiniz. Öte yandan Windows yahut Linux üzere bir işletim sistemi kurarken çeşitli ayarlamalar gerekebilir.
Bir sistemde BIOS’a erişebilmek için üreticiniz tarafından fabrika çıkışlı olarak ayarlanan F10, F2, F12, F1 yahut DEL üzere tuşlardan birine basmanız gerekiyor. Fakat birtakım durumlarda bu fonksiyon istediğimiz üzere çalışmayabiliyor yahut bilgisayarımız sınama basamağını çok süratli bir biçimde geçebiliyor. Bu çeşit durumlarda BIOS’a Windows’un gelişmiş başlat menüsü kurtarma ayarlarından da girebilirsiniz.
PC kullanıcılarının Windows hakkında en çok sevdikleri şeylerden biri, başlangıç seçenekleri de dahil olmak üzere sistemde sunulan yapılandırma seçenekleri diyebiliriz. Bilgisayarınız tam başlatmayı tamamlamadan evvel bile, önyükleme sırasını değiştirmek, donanım bileşenlerini aktifleştirmek, sistem saatini ve tarihini değiştirmek için BIOS yazılımınıza girebilirsiniz.
Bilgisayarınızın yaşına bağlı olarak BIOS’a girme süreci biraz farklılık gösterebilir. Rastgele bir tuşa basmadan yahut rastgele bir ayarı değiştirmeden evvel, dizüstü yahut masüstü bilgisayarınızda BIOS’a giriş usulleri hakkında tüm ayrıntılara bakacağız.
Bilgisayarınızın en kıymetli başlangıç programı olan BIOS (Basic Input/Output System-Temel Giriş/Çıkış Sistemi), sisteminizi başlatmaktan sorumlu yerleşik çekirdek işlemci yazılımıdır. Tipik olarak bilgisayarınıza bir anakart yongası ile yerleştirilmiş olan bu yazılım, PC fonksiyonelliği için bir katalizör fonksiyonu görür.
Silinebilir, programlanabilir, salt okunur bir bellek (EPROM) yongası üzerinde programlanan BIOS, güç kaynağı kapatıldığında bilgileri tutan bu bellek yongasında depolanır. Bilgisayar yine açıldığında ise BIOS tıpkı saklanan datalarla yoluna devam eder.
BIOS sistemi ayrıyeten bilgisayarınızın işletim sistemi ile sabit şoför, SSD, klavye, ekran kartı, yazıcı yahut fare dahil olmak üzere tüm bağlı aygıtlar ortasındaki data akışını yönetmekten de sorumlu. Bilgisayarınızı her açtığınızda, BIOS bağlı aygıtlarınızın yanlışsız çalışıp çalışmadığını ve gerçek yerde olup olmadığını belirleyen POST (Power-On Self Test) isimli bir süreçten geçiyor. Tüm süreçler onay aldığında ise bilgisayarınız her gün olduğu üzere sıkıntısız halde açılmaya devam eder ve birkaç saniye içinde içinde yükleme ekranı görünür.
BIOS rastgele bir sorun algıladığında karşınızda bir yanılgı ekranı belirir yahut kasanızdan gelen bip sesleri duyarsınız. İşte bu makus bir haber çünkü BIOS bizi bir şeyler yanlış gittiği için uyarıyor demektir.
BIOS yazılımı 1980’lerden beri bilgisayarlarda mevcut. Mevzu geliştirme olduğunda çok sayıda adım atıldı. Bununla birlikte, teknolojik evrimin yüksek süratiyle birlikte BIOS tekrar eski halini aldı ve günümüz teknolojileri için birtakım maniler sunuyor.
Birkaç terabaytlık depolama kapasitesine sahip olan çağdaş bilgisayarlar, zayıf BIOS yazılımlarının yetersiz olduğunu gösterdi. 16 bit işlemci modları ve 2,1 TB kapasiteli önyükleme diskleri için bir sınırlama vardı. Yeni bilgisayarlar ise 3 TB yahut üstünde kapasiteler sunan şoförler barındırıyor.
Tüm bu muhtaçlıklar sonucunda UEFI isminde bir tahlil doğdu. Yeni BIOS standardı, eski BIOS sisteminin çözemediği sınırlamaları aşarken değerli yenilikler getirdi. UEFI (Unified Extended Firmware Interface Forum) 32 bit yahut 64 bit modlarında çalışabiliyor ve teorik olarak 9.4 zettabayta kadar şoförlere müsaade veriyor.
UEFI sadece bir BIOS’un yerine geçmekle kalmıyor, tıpkı vakitte PC’nizin entegre yazılımı üzerinde çalışan bir küçük işletim sistemi olarak fonksiyon görüyor. Özünde bilgisayarınız ister BIOS ister UEFI ile çalışıyor olsun, tüm sistem süratli önyükleme müddetleri ve uygun sürece fonksiyonelliği için bu yazılıma güveniyor. Bahsettiğimiz üzere, bilgisayarınızın BIOS’una erişebilmek bazen hayat kurtarabilir.
BIOS’un kıymetini, neler yaptığını ve ve olduğunu anladık. Artık masaüstü bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar ve tabletleriniz için gerçekte neler yaptığına bir bakalım. BIOS’un fonksiyonelliğini dört temel kısma ayırabiliriz.
POST
Daha evvel de belirttiğimiz üzere POST, bilgisayarınızı açtığınız anda devreye girer. Bu temel fonksiyon, bilgisayarınızın donanımını A’dan Z’ye kadar test eder ve işletim sisteminizde rastgele bir arıza/hata bulunmadığından emin olur.
POST, klavyenizden ve disk sürücünüzden tümleşik ilişki noktalarına kadar her şeyi elden geçirir. Her şey yolunda giderse, POST sistemin açılmasına müsaade verir ve bilgisayarınızı olağan biçimde kullanmaya başlarsınız.
Algılanan bir yanılgı varsa, BIOS görüntülenen metin yahut bir dizi kusur belirten bip sesi formunda gelebilecek kusur bildirisiyle ihtar yapar. Bip sesleri her vakit muhakkak bildirileri simgeler. Bu nedenle bilgisayar açılışında bip sesleri duyarsanız, bip sesinin uzunluğuna, ayrıyeten bip sesinin sayısına dikkat edin. Nihayetinde ise yanlışın nerede olduğunu denetim etmeniz gerekecek. Ek olarak AMI, Award, IBM ve Phoenix üzere farklı BIOS yazılımlarında karşılaşabileceğiniz birtakım tanımlamalara bu makalemizden ulaşabilirsiniz.
CMOS
Bilgisayarınız, sistem vakti ve donanım yapılandırması üzere tüm düşük düzeyli ayarları kendi CMOS’unda saklıyor. BIOS’unuzda gerçekleştirdiğiniz her değişiklik CMOS (Complementary Metal-Oxide Semiconductor) ismi verilen bu önbellek yongasına kaydediliyor. BIOS parolanızı, saatinizi ve tarihinizi ayarlamaktan CMOS sorumlu.
Önyükleme İşlevi
Bilgisayarınızın EPROM yahut ROM’unda yaşayan program (bootstrap loader), tüm işletim sistemi yükü boyunca hareket etmek için bilgisayarınızın sabit şoför önyükleme kesimini okumakla vazifeli.
Bilgisayarınızı tekrar başlattığınızda, önyükleme yükleyicisi POST’u aktifleştirir ve Windows 10/11’i belleğe yükler. Çağdaş bilgisayarlarda ise önyükleyici bir EFI (Extensible Firmware Interface) ile değiştiriliyor.
BIOS Sürücüleri
Bilgisayarınızda yer alan bellek yongalarında birçok program depolanıyor. Bu düşük düzeyli şoförler, sisteminizi başlatmak ve PC’nizde temel işletim denetimlerini yapmak için kullanılıyor.
Can sıkıcı bir bilgisayar kusuruyla karşılaştığınızda, bir CPU yükseltmesi yaptığınızda yahut önyükleme aygıtınızı değiştirmek istediğinizde BIOS’a erişmeniz gerekebilir. Windows yüklü dizüstü bilgisayarlar ve PC’ler, iki kolay prosedür sunarak BIOS’unuza erişme, ayarları denetim etme ve güncelleme süreçlerini kolaylaştırıyor.
Yöntem 1: Önyükleme Sırasında Kısayol Tuşu
Bilgisayarlar, başlangıç ekranında insanları bekletmemek ve önyüklemeyi süratli bir halde gerçekleştirmek için süratli bir POST sürecinden geçiyor. Bu nedenle BIOS’a giriş yapabilmek için süratli davranmakta yarar var.
Bilgisayar ve anakart üreticilerinin tümü, maalesef BIOS’a giriş yapabilmemiz için farklı tuşlar belirliyor.
Kullandığınız markanın kısayol tuşunu tam olarak bilmiyorsanız, aşağıdaki BIOS tuş listesi size yardımcı olabilir.
- Acer: F2 yahut DEL
- ASUS: Tüm bilgisayarlar için F2 | Anakartlar için F2 yahut DEL
- Dell: F2 yahut F12
- HP: ESC yahut F10
- Lenovo: F2 yahut Fn + F2
- Lenovo (Masaüstü): F1
- Lenovo (ThinkPads): Enter + F1
- MSI: DEL (anakartlar ve PC’ler)
- Microsoft Surface Tabletler: Ses açma düğmesine bir mühlet basılı tutun
- Origin PC: F2
- Samsung: F2
- Sony: F1, F2, yahut F3
- Toshiba: F2
Yöntem 2: Windows 8, 8.1, 10 ve 11 Üzerinden Erişim
Bilgisayarlar teknolojik olarak geliştikçe açılış müddetleri de hayli kısaldı. Böylece kısayol tuşuna basmak için kâfi vakit olmayabiliyor ve bu durum birtakım kullanıcılarda baş karışıklığına yol açıyor.
Bunun yanında, sistemsel olarak kimi sıkıntılar yaşandığında açılışta BIOS’a giriş yapma süreci daha sıkıntı bir hal alabiliyor. Artık ise öbür tekniğe göz atalım.
- Başlat menüsüne sağ tıklayın ve Ayarlar kısmına giriş yapın. Windows ayarlarınıza Windows + I kısayol tuşlarını kullanarak da erişebilirsiniz.
- “Güncelleştirme ve güvenlik” seçeneğine tıklayın.
- Devamında sol kısımdan “Kurtarma” butonuna tıklayın.
- “Gelişmiş başlangıç” kısmının altındaki “Şimdi tekrar başlat” seçeneğine tıklayın.
Açılan menüde Gelişmiş seçeneklere tıklayın.
Ardından “UEFI Donanım Yazılımı Ayarları” seçeneğine tıklayın.
Bu seçenek direkt BIOS’a erişmenize müsaade verecek. Son olarak yine başlatma butonuna tıklayın ve süreç tamam.
Windows 7, Vista ve XP
Önyükleme sırasında belirlenmiş kısayol tuşuna basarak BIOS’a erişebilirsiniz. Yani eski işletim sistemleri için üstte bahsettiğimiz birinci tekniği uygulamanız gerekiyor.
Eski işletim sistemleri ve eski bilgisayarlarda açılış mühletleri genelde daha uzun. Bu nedenle belirlediğiniz kısayol tuşuna basmak için vakit aralığı daha uzun ve BIOS’a erişim için kâfi vakit var.
Sisteminizde BIOS’a ulaşmakta zorlanıyorsanız yapabileceğiniz birkaç şey var.
Hızlı Başlatmayı Devre Dışı Bırakın
Bilgisayarınız BIOS kısayol tuşuna yetişemeyecek kadar süratli açılıyorsa, önyükleme sürenizi yavaşlatmak ve kısayol tuşuna basmak için süratli başlatma seçeneğini kapatabilirsiniz. Bunu yapmak için:
- 1. Kontrol Masası üzerinden “Güç Seçenekleri”ni bulun.
- Sol paneldeki “Güç düğmesinin yapacaklarını seçin”e basın (kapatma ayarlarının grileştiğini ve değiştirilemediğini fark edeceksiniz).
- Üst kısımlarda yer alan “Şu anda kullanılamayan ayarları değiştir” seçeneğine tıklayın. Bu seçenek, kapatma ayarlarınızı değiştirmek için kutuların işaretini kaldırmanıza yahut işaretlemenize imkan tanıyacak.
- Sonrasında aşağıdan “Hızlı başlatmayı aç” seçeneğinin yanındaki işareti kaldırın. [*] Bilgisayarınızı yine başlatmayı ve kısayol tuşu ile BIOS’a tekrar girmeyi deneyin.
Önyükleme Şoförü Kullanın
Bilgisayarınızın BIOS’a girmeyi reddetmesi yahut mavi ekran yanılgıları vermesi üzere birçok durumla karşılaşabilirsiniz. Bu türlü durumlarda bir önyükleme diski kullanmayı deneyerek bilgisayarınızı USB şoförü aracılığıyla hayata döndürmeyi deneyebilirsiniz.
USB şoförü başlatıldığında, başlangıçta bir önyükleme aygıtı seçebilmelisiniz.
- Ortalanmış “Şimdi yükle” düğmesi yerine “Bilgisayarınızı onarın” seçeneğini tıklayın.
- “Sorun Gider”e tıklayın
- “UEFI Donanım Yazılımı Ayarları” seçeneğine tıklayın.
- “Yeniden Başlat”a tıklayın
- Son olarak karşınıza çıkan seçenekle birlikte sistemi yine başlatın.