Bitki hucrelerinde yer alan sitoplazmik organeller ve gorevleri nelerdir ?
Sitoplazma icindeki organelleri, gorevleri ile birlikte kısaca (mumkun olduğunca kısaca) şu şekilde listeleyebiliriz:
Cekirdek: Hucrenin beyni sayılabilecek bu organel, coğu kaynakta sitoplazma icerisindeki bir organel olarak sınıflandırılmaz Bunun nedeni, hucrenin bu kaynaklarda zar, sitoplazma ve cekirdek olmak uzere 3 bolumde incelenmesidir Genetik materyal (DNA ve RNA) cekirdek icerisinde yer aldığı icin, hucre icerisindeki butun protein sentez oluşumlarının temel kodu veve gerektiği yerde gerektiği şekilde kullanılmasını sağlamak olarak ozetleyebiliriz Hucre bolunmesi sırasında da, bu genetik madde kopyalanarak oğul hucrelere gecirilir
Mitokondri: Hucrenin enerji uretim merkezleridir Hucrenin enerji ihtiyacına gore sayıları farklılık gosterebilir Oksijenli solunumun gercekleştiği ve bu sayede de ceşitli besin maddelerinin sindirimi sonucunda acığa cıkan organik molekullerden enerjinin elde edildiği organeldir Diğer bir gorevi ise, hucre iceriğindeki fazla kalsiyumun depolanmasıdır
Kloroplast: Sadece bitki hucrelerinde ve bazı bakterilerde bulunan bu organel, fotosentezin gercekleştiği yapıdır Bu organellerde ozel enzimler eşliğinde gercekleştirilen tepkimeler sonucunda su ve karbondioksit, guneş enerjisi yardımıyla organik molekullere donuşturulur
Endoplazmik Retikulum: Hucre ici ağ yapısını oluşturan bu organel, aslında cekirdeğin dış zarının bir uzantısıdır Ribozom taşıyıp taşımamasına gore iki tipi gorulur:
1 Granullu ER: Ribozom taşıyan tipteki ER, protein sentezinde rol alır Protein sentezinde anahtar gorevi ustlenen ribozomları taşımasının yanında, sentezlenen proteinlere şeker eklenmesinden ve bu proteinlerin bir kısmının hucre ici organellerin zar yapısına katılmak uzere gerekli yerlere gonderilmesinden de sorumludur
2 Duz ER: Ribozom taşımayan tipteki ER ise, ozellikle steroid hormonların ve lipidlerin sentezinde gorevlidir Bu nedenle de ozellikle bobrek ustu bezleri, testisler ve ovaryumlarda gelişmiş olarak bulunurlar Ayrıca zehirli metabolitlerin detoksifiye edilmesinde (zehir ozelliğinin kaldırılmasında), kolesterol ve safra yapımında, glikojen sentezinde ve yıkımında da rol oynamaları nedeniyle, karaciğer hucrelerinde de bol miktarda bulunurlar Tum bunlara ek olarak, midenin hidroklorik asit salgısını gercekleştiren hucrelerde klor iyonlarının atılmasından ve kas hucrelerinde kalsiyum iyonlarının depo edilmesinden de sorumludur
Ribozom: Protein ve RNA molekullerinden meydana gelen bu organeller, protein sentezinde anahtar gorevdedir DNAdan alınan şifre, mRNAlar tarafından ribozomlara ulaştırılır ve tRNAlar tarafından uygun şifre ile ortuşen amino asitlerin ribozom uzerinde bir araya getirilmesi sayesinde protein sentezi gercekleştirilir
Golgi cisimciği: Hucre icinde oluşturulan butun salgıların, deyim yerindeyse paketlendiğiorganeldir Salgı molekullerine son şekillerinin verilmesi, yoğunlaştırılması, hucre dışına gonderilmeye hazır hale getirilmesi ve depo edilmesi golgi aygıtı tarafından gercekleştirilir Ayrıca sperm hucrelerinin uc kısmında bulunan ve yumurta zarının delinmesinden sorumlu enzimleri taşıyan akrozom keseciklerinin oluşumunda da rol alır
Enzim iceren salgı kesecikleri olarak da tanımlanan zimogen granullerisalgılanması, lizozomların sentezi ve hucre zarının butunluğunun korunması ile işlevlerinin duzenlenmesi de golginin diğer gorevleri arasındadır
Lizozom: İceriğinde asit karakterde enzimleri taşıyan ve bitki hucrelerinde bulunmayan bu organel, buyuk biyomolekullerin, ceşitli hucre ici veya dışı yapıların parcalanmasında rol alır Yaşlanan hucreler veya organellerin parcalanması da lizozomlar tarafından gercekleştirilir Sperm ucundaki akrozom kesesi de ozelleşmiş bir lizozomdur ve yumurta zarının eritilmesine yardımcı olan enzimlerin salgılanmasında gorevlidir Duzenli olarak gercekleşen kemik yıkımına yardımcı olan lizozomlar, hucre farklılaşması ve metamorfoz esnasında gercekleşen programlı hucre olumunden de sorumludur
Vakuol (Koful): Bitki hucrelerinde bulunan bu organel, kısmen de olsa lizozomların gorevini ustlenmiştir Makromolekullerin sindirimi ve depolanması da bu organel tarafından gercekleştirilir
Sentriyol: Bu organel, bolunme esnasında kromozomların tutunduğu iğ iplikciklerinin yapımından sorumludur İlkel yapılı olanlar haricinde bitki hucrelerinde, coğu bir hucreli canlıda, olgunlaşmış sinir ve kas hucrelerinde sentriyol bulunmaz Bu tip hucrelerin bolunmesi esnasında iğ iplikcikleri, sitoplazmada bulunan maddeler tarafından oluşturulur
Olgun yumurta hucresinde de bulunmaz, ancak bu durumda da dollenme sonrasında hucre bolunmesinde spermden gelen sentriyoller tarafından iğ iplikcikleri oluşturulur
Peroksizom: Amino asitlerden amino gruplarını ayırma, met@lleri detoksifiye etme, hucre icin zararlı bir bileşik olan hidrojen peroksitin oksitlenerek su ve oksijene donuşturulmesi, ceşitli makromolekullerin yapımı gibi tepkimelerden sorumlu olan enzimleri icerir Lipid metabolizmasında gorev alan bazı enzimleri de taşıdığı duşunulmektedir Tohumun cimlenmesi sırasında yağların karbonhidratlara donuşum tepkimelerinde gorev alırlar
Bu organellerin hepsi de, okaryot hucrelerde tıpkı hucrenin kendisi gibi zar ile kaplıdır Bunların arasında cekirdek, mitokondri ve kloroplast, diğer organellerden farklı olarak cift zar ile kaplıdır
Sıraladığımız bu organellere ek olarak, hucre icinde bulunan multivezikuler (cok sayıda vezikul iceren) organeller, pigmentler, kristalize yapılar, glikojen ve yağ cisimcikleri, hucre iskeletini oluşturan mikrofilamentler ve ara filamentler de sitoplazma icerisinde bulunan diğer yapılar
Sitoplazma icindeki organelleri, gorevleri ile birlikte kısaca (mumkun olduğunca kısaca) şu şekilde listeleyebiliriz:
Cekirdek: Hucrenin beyni sayılabilecek bu organel, coğu kaynakta sitoplazma icerisindeki bir organel olarak sınıflandırılmaz Bunun nedeni, hucrenin bu kaynaklarda zar, sitoplazma ve cekirdek olmak uzere 3 bolumde incelenmesidir Genetik materyal (DNA ve RNA) cekirdek icerisinde yer aldığı icin, hucre icerisindeki butun protein sentez oluşumlarının temel kodu veve gerektiği yerde gerektiği şekilde kullanılmasını sağlamak olarak ozetleyebiliriz Hucre bolunmesi sırasında da, bu genetik madde kopyalanarak oğul hucrelere gecirilir
Mitokondri: Hucrenin enerji uretim merkezleridir Hucrenin enerji ihtiyacına gore sayıları farklılık gosterebilir Oksijenli solunumun gercekleştiği ve bu sayede de ceşitli besin maddelerinin sindirimi sonucunda acığa cıkan organik molekullerden enerjinin elde edildiği organeldir Diğer bir gorevi ise, hucre iceriğindeki fazla kalsiyumun depolanmasıdır
Kloroplast: Sadece bitki hucrelerinde ve bazı bakterilerde bulunan bu organel, fotosentezin gercekleştiği yapıdır Bu organellerde ozel enzimler eşliğinde gercekleştirilen tepkimeler sonucunda su ve karbondioksit, guneş enerjisi yardımıyla organik molekullere donuşturulur
Endoplazmik Retikulum: Hucre ici ağ yapısını oluşturan bu organel, aslında cekirdeğin dış zarının bir uzantısıdır Ribozom taşıyıp taşımamasına gore iki tipi gorulur:
1 Granullu ER: Ribozom taşıyan tipteki ER, protein sentezinde rol alır Protein sentezinde anahtar gorevi ustlenen ribozomları taşımasının yanında, sentezlenen proteinlere şeker eklenmesinden ve bu proteinlerin bir kısmının hucre ici organellerin zar yapısına katılmak uzere gerekli yerlere gonderilmesinden de sorumludur
2 Duz ER: Ribozom taşımayan tipteki ER ise, ozellikle steroid hormonların ve lipidlerin sentezinde gorevlidir Bu nedenle de ozellikle bobrek ustu bezleri, testisler ve ovaryumlarda gelişmiş olarak bulunurlar Ayrıca zehirli metabolitlerin detoksifiye edilmesinde (zehir ozelliğinin kaldırılmasında), kolesterol ve safra yapımında, glikojen sentezinde ve yıkımında da rol oynamaları nedeniyle, karaciğer hucrelerinde de bol miktarda bulunurlar Tum bunlara ek olarak, midenin hidroklorik asit salgısını gercekleştiren hucrelerde klor iyonlarının atılmasından ve kas hucrelerinde kalsiyum iyonlarının depo edilmesinden de sorumludur
Ribozom: Protein ve RNA molekullerinden meydana gelen bu organeller, protein sentezinde anahtar gorevdedir DNAdan alınan şifre, mRNAlar tarafından ribozomlara ulaştırılır ve tRNAlar tarafından uygun şifre ile ortuşen amino asitlerin ribozom uzerinde bir araya getirilmesi sayesinde protein sentezi gercekleştirilir
Golgi cisimciği: Hucre icinde oluşturulan butun salgıların, deyim yerindeyse paketlendiğiorganeldir Salgı molekullerine son şekillerinin verilmesi, yoğunlaştırılması, hucre dışına gonderilmeye hazır hale getirilmesi ve depo edilmesi golgi aygıtı tarafından gercekleştirilir Ayrıca sperm hucrelerinin uc kısmında bulunan ve yumurta zarının delinmesinden sorumlu enzimleri taşıyan akrozom keseciklerinin oluşumunda da rol alır
Enzim iceren salgı kesecikleri olarak da tanımlanan zimogen granullerisalgılanması, lizozomların sentezi ve hucre zarının butunluğunun korunması ile işlevlerinin duzenlenmesi de golginin diğer gorevleri arasındadır
Lizozom: İceriğinde asit karakterde enzimleri taşıyan ve bitki hucrelerinde bulunmayan bu organel, buyuk biyomolekullerin, ceşitli hucre ici veya dışı yapıların parcalanmasında rol alır Yaşlanan hucreler veya organellerin parcalanması da lizozomlar tarafından gercekleştirilir Sperm ucundaki akrozom kesesi de ozelleşmiş bir lizozomdur ve yumurta zarının eritilmesine yardımcı olan enzimlerin salgılanmasında gorevlidir Duzenli olarak gercekleşen kemik yıkımına yardımcı olan lizozomlar, hucre farklılaşması ve metamorfoz esnasında gercekleşen programlı hucre olumunden de sorumludur
Vakuol (Koful): Bitki hucrelerinde bulunan bu organel, kısmen de olsa lizozomların gorevini ustlenmiştir Makromolekullerin sindirimi ve depolanması da bu organel tarafından gercekleştirilir
Sentriyol: Bu organel, bolunme esnasında kromozomların tutunduğu iğ iplikciklerinin yapımından sorumludur İlkel yapılı olanlar haricinde bitki hucrelerinde, coğu bir hucreli canlıda, olgunlaşmış sinir ve kas hucrelerinde sentriyol bulunmaz Bu tip hucrelerin bolunmesi esnasında iğ iplikcikleri, sitoplazmada bulunan maddeler tarafından oluşturulur
Olgun yumurta hucresinde de bulunmaz, ancak bu durumda da dollenme sonrasında hucre bolunmesinde spermden gelen sentriyoller tarafından iğ iplikcikleri oluşturulur
Peroksizom: Amino asitlerden amino gruplarını ayırma, met@lleri detoksifiye etme, hucre icin zararlı bir bileşik olan hidrojen peroksitin oksitlenerek su ve oksijene donuşturulmesi, ceşitli makromolekullerin yapımı gibi tepkimelerden sorumlu olan enzimleri icerir Lipid metabolizmasında gorev alan bazı enzimleri de taşıdığı duşunulmektedir Tohumun cimlenmesi sırasında yağların karbonhidratlara donuşum tepkimelerinde gorev alırlar
Bu organellerin hepsi de, okaryot hucrelerde tıpkı hucrenin kendisi gibi zar ile kaplıdır Bunların arasında cekirdek, mitokondri ve kloroplast, diğer organellerden farklı olarak cift zar ile kaplıdır
Sıraladığımız bu organellere ek olarak, hucre icinde bulunan multivezikuler (cok sayıda vezikul iceren) organeller, pigmentler, kristalize yapılar, glikojen ve yağ cisimcikleri, hucre iskeletini oluşturan mikrofilamentler ve ara filamentler de sitoplazma icerisinde bulunan diğer yapılar