Buyume ve Gelişme geriliği durumu, yetersiz kilo alan, boyu beklendiği gibi uzamayan, boy ve kilo değerleri genellikle 3 persantil cizelgesinin altında olan kucuk cocukları tanımlamak uzere kullanılan bir terimdir
Persantil eğrileri teriminin ne olduğunun kısaca burada acıklanması yararlı olacağı duşuncesindeyim Bir toplumda bulunan, orneğin 10000 cocuğun doğumdan itibaren takibe alınarak aylık boy, kilo, baş ve goğus cevresi artışlarının izlendiğini kabul edelim (Bu değerlerden sıklıkla boy ve kilo uzerinde durulmaktadır) Orneklenen cocukların izlenmesi sonucunda elde edilen verilerin grafiklere işlenmesi ile zamana karşı boy ve kilo artış eğrileri oluşacaktır Bu değerlerin en kucuk ve en buyuk % 3 luk grubunu tasnif dışı olarak kabul edersek 3 ila 97 arasındakiler normal kabul edilecektir 50 persantil eğrisi toplumun ortalama değerlerini verirken, bu eğrinin alt ve ust değerlere doğru yayılımı giderek azalacaktır 3 persantil eğrisinin altında olan cocuklar da gerilikten, 97 nin ustunde olanlar icin de aşırı buyumeden soz edilebilir
Ancak persantil durumunun normal cocuklarda oynamalar gosterdiği, birinci ve ikinci yıllarda persantil atlamaları veya duşmeleri olabileceği hatırda bulundurulmalıdır Buyuk oynamalar olmasa da kaymalar olabilir Orneğin ilk 69 ay aralığı 75 persantilin uzerinde olan bir cocuğun 918 aylıkken 50 persantile ya da daha aşağıya duşmesi ve bu persantilde kalması gayet sık rastlanan bir durumdur Persantil duşuşu buyuk olduğunda cocuğun ağırlık persantilinin boy ve baş cevresi persantilleri ile karşılaştırılması yararlı olur Ağırlığın orantısız derecede yuksek bir persantilden boy ve baş cevresi ile oranlı bir persantile duşmesi kaygı yaratmaz Orantısız derecede duşuk bir ağırlığa duşulmesi ise kaygı yaratacak bir durumdur Normal koşullarda boy olarak 50 persantilde olan bir cocuğun kilo ve baş cevresi olarak da 50 persantilde olması beklenir Bu durumda dengeli bir buyumeden soz edilebilir
Gelişme geriliği olan bir cocukta kısa bir sure icinde boy ve baş cevresi persantilleri duşmeden once ağırlık persantili duşuşu oluşacaktır Kronik Gelişme Geriliğinde boy persantilide duşecek ancak Gelişme Geriliği şiddetli olmadıkca baş cevresi persantili değişmeyecektir Gelişme Geriliği boya gore ortalama ağırlığın %80’inden az olması şeklinde tanımlanabilir
Gelişme geriliğinde ayırıcı tanı ve sık rastlanan bazı nedenler :
Organik Olmayan – Psikososyal BuyumeGelişme Geriliği : AnneCocuk etkileşiminin zayıflığı, beslenme yonteminin yetersizliği, annenin psikolojik rahatsızlığı olması, annede alışılmamış beslenme inancları, mama hazırlama hataları, duygusal cokuntu, cucelik, cocuk ihmali gibi durumlar sonucunda oluşur Uygun koşullar sağlandığında hızlı bir şekilde duzelme gorulur
Organik Olan Nedenler
Emememe, yutamama, emzirememe : Psikomotor retardasyon, noromuskuler hastalıklar
Sindirme emilim bozukluğu : Kistik Fibrozis, Colyak hastalığı, Bazı sendromlar, kronik ishal
Kotu beslenme : Bobrek yetersizliği, renal tubuler asidoz, doğumsal metabolizma bozuklukları
Kusma : Kafa icinde tumor, enfeksiyon, basınc artışı, metabolik toksin ( doğumsal amino ve organik asit metabolizma bozuklukları), bağırsak tıkanıklığı
Metabolizma hızının artması : Kronik hastalıklar ( kalp yetersizliği), kanser, yanıklar, immun yetersizlikler, kronik enfeksiyon hastalıkları,
Buyume potansiyelinin azalması : Kromozom hastalıkları, primodormal cucelik, fetal alkol sendromu
Cocukluk cağında nerede ise tum kronik veveya ciddi durumlar gelişme geriliğine neden olabilir
Erken bebeklik cağında en sık rastlanan Gelişme Geriliği nedeni beslenme guclukleridir Bunların arasında emzirmeme, yetersiz sıklık ya da az miktarda besleme ve mama hazırlama hataları yer alır Herhangi bir yaştaki yetersiz kalorili diyet, bakıcıların bilgisizliğine ve ihmaline bağlı olabilir Ayrıca bir cok bakıcı ve bazen cocukların kendisinin duzensiz bakım uygulamalarından da kaynaklanabilir Diyet oykuleri ozellikle cok sayıda bakıcı bulunduğu zaman gunluk diyet uygulamaları ile cakışmaz Yeterli bir anne bile tum bakıcılar ayrıntılı gunce tutmadıkca cocuğun gunluk gıda tuketimini bilmeyebilir Hastaneye yatırılan gelişme geriliği cocuklar arasında cevresel ve organik nedenlerin oranı cevresel nedenler lehinedir Cevresel neden tanısı bakıcı cocuk etkileşimlerinin gozlenmesine ve onemli erişkinlerden olanak varsa cocuktan oyku alınmasına dayandırılmalıdır Organik olmayan gelişme geriliği ile sık olarak ilişki gosteren durumları arasında doğum sonrası depresyon; annede onemli bir kayba bağlı depresyon ( eş ya da ana baba); cok stresli ve az miktarda sosyal destekli sosyal cevre; duşmanca, reddedici ya da ilgisiz bakıcı cocuk iletişim bicimleri bulunur
Oyku ve gozlem Gelişme Geriliği tanısal değerlendirilmesinin en onemli yonleridir Olanak varsa onemli bakıcıların cocukla ve kendi aralarındaki tavır ve etkileşimleri gozlenmeli ya da oykuyle oğrenilmelidir Cocuk ya da kardeşlerinde davranış sorunları bulunması ( orneğin : aşırı ağlama, disiplin sorunları, uyku bozuklukları ve beslenme sorunları) sıklıkla aile sorunları ile ilişkilidir Cevresel yoksunluk sonucu oluşan gelişme geriliği cocuklarda ki klinik belirtiler arasında minimum, guluş seslenme azalması, kucaklanmaya direnc gosterme ve ritmik davranışlarla kendi kendini uyarmanın eşlik ettiği “ donuk izleyicilik durumu bulunur
Dikkatli oyku ve fizik muayene ile ozgul tanı sureclerini duşunduren bir neden ya da ipucu elde edilmezse testlerle bir neden saptanma olasılığı cok duşuktur Sebebi bilinmeyen Gelişme geriliği nedeniyle Eğitim hastanelerine yatırılan cocukların incelendiği bir calışmada hastanede yatış sırasında yapılan testlerin %2 sinden azı tanıya katkıda bulundu ve pozitif testlerin hepsi ilk oyku ve fizik muayenede saptanan pozitif bulguyla ilişkiliydi Yine de bir iki tarama testi yapılması standart bir işlemdir Tam kan sayımı, idrar incelemesi, serum elektrolitleri ve belki sedimentasyon, kalsiyum, troksin, tiroid stimulan hormon Sindirim sistemi sorunları olsa bile dışkı kulturu, PH, indirgeyen madde testi yapılması gereklidir
Sebebi bilinmeyen Gelişme geriliğinde sık uygulanan bir yaklaşım evde sorunu cozmek icin yaklaşımların başarısız kalması uzerine cocuğun hastaneye yatırılması ve yeterli kalori alımı sağlandıktan sonra kilo alışının kontrol edilmesidir Cocuk kilo alırsa organik olmayan Gelişme geriliği tanısı konur ve taburcu olduktan sonra cocuğun beslenmesi ve cevresi izlenir ve desteklenir Cocuk kilo almazsa organik neden araştırılması derinleştirilir Bununla birlikte cevresel ve organik faktorler birlikte bulunabilir Cocukların da kronik hastalık bulunan ailelerin karşılaştıkları yoğun cevresel stres cocuğun beslenmesini ve psikolojik bakımının yeterliliğini etkileyebilir Ayrıca, organik olamayan Gelişme Geriliği bulunan hastanede yabancı ve tehdit edici cevreye karşı gosterdikleri ters tepki ve yetersiz bile olsa anababa’dan ayrılmış olmaları nedeni ile kilo almayabilirler
Son olarak organik olmayan Gelişme Geriliği bulunan cocuklarda beslenme eksikliği, alışılmamış diyetler ve belki strese verilen noroendokrin tepkilere bağlı fiziksel belirti ve bulgular bulunabilir
Tıp Fakultelerinin ve Eğitim Hastanelerinin Cocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı icersinde Buyume – Gelişme Klinikleri bulunmaktadır Cocukların, erişkinlerden ayrıldıkları, belki de Cocuk Hekimliğinin en can alıcı noktası bu konudur Onun icin yukarıda bu konu hakkında kısaca bilgi verilmek istenmiştir Zira bu konu icersinde bir cok detayı icermektedir
DrRuhi Cakır
Persantil eğrileri teriminin ne olduğunun kısaca burada acıklanması yararlı olacağı duşuncesindeyim Bir toplumda bulunan, orneğin 10000 cocuğun doğumdan itibaren takibe alınarak aylık boy, kilo, baş ve goğus cevresi artışlarının izlendiğini kabul edelim (Bu değerlerden sıklıkla boy ve kilo uzerinde durulmaktadır) Orneklenen cocukların izlenmesi sonucunda elde edilen verilerin grafiklere işlenmesi ile zamana karşı boy ve kilo artış eğrileri oluşacaktır Bu değerlerin en kucuk ve en buyuk % 3 luk grubunu tasnif dışı olarak kabul edersek 3 ila 97 arasındakiler normal kabul edilecektir 50 persantil eğrisi toplumun ortalama değerlerini verirken, bu eğrinin alt ve ust değerlere doğru yayılımı giderek azalacaktır 3 persantil eğrisinin altında olan cocuklar da gerilikten, 97 nin ustunde olanlar icin de aşırı buyumeden soz edilebilir
Ancak persantil durumunun normal cocuklarda oynamalar gosterdiği, birinci ve ikinci yıllarda persantil atlamaları veya duşmeleri olabileceği hatırda bulundurulmalıdır Buyuk oynamalar olmasa da kaymalar olabilir Orneğin ilk 69 ay aralığı 75 persantilin uzerinde olan bir cocuğun 918 aylıkken 50 persantile ya da daha aşağıya duşmesi ve bu persantilde kalması gayet sık rastlanan bir durumdur Persantil duşuşu buyuk olduğunda cocuğun ağırlık persantilinin boy ve baş cevresi persantilleri ile karşılaştırılması yararlı olur Ağırlığın orantısız derecede yuksek bir persantilden boy ve baş cevresi ile oranlı bir persantile duşmesi kaygı yaratmaz Orantısız derecede duşuk bir ağırlığa duşulmesi ise kaygı yaratacak bir durumdur Normal koşullarda boy olarak 50 persantilde olan bir cocuğun kilo ve baş cevresi olarak da 50 persantilde olması beklenir Bu durumda dengeli bir buyumeden soz edilebilir
Gelişme geriliği olan bir cocukta kısa bir sure icinde boy ve baş cevresi persantilleri duşmeden once ağırlık persantili duşuşu oluşacaktır Kronik Gelişme Geriliğinde boy persantilide duşecek ancak Gelişme Geriliği şiddetli olmadıkca baş cevresi persantili değişmeyecektir Gelişme Geriliği boya gore ortalama ağırlığın %80’inden az olması şeklinde tanımlanabilir
Gelişme geriliğinde ayırıcı tanı ve sık rastlanan bazı nedenler :
Organik Olmayan – Psikososyal BuyumeGelişme Geriliği : AnneCocuk etkileşiminin zayıflığı, beslenme yonteminin yetersizliği, annenin psikolojik rahatsızlığı olması, annede alışılmamış beslenme inancları, mama hazırlama hataları, duygusal cokuntu, cucelik, cocuk ihmali gibi durumlar sonucunda oluşur Uygun koşullar sağlandığında hızlı bir şekilde duzelme gorulur
Organik Olan Nedenler
Emememe, yutamama, emzirememe : Psikomotor retardasyon, noromuskuler hastalıklar
Sindirme emilim bozukluğu : Kistik Fibrozis, Colyak hastalığı, Bazı sendromlar, kronik ishal
Kotu beslenme : Bobrek yetersizliği, renal tubuler asidoz, doğumsal metabolizma bozuklukları
Kusma : Kafa icinde tumor, enfeksiyon, basınc artışı, metabolik toksin ( doğumsal amino ve organik asit metabolizma bozuklukları), bağırsak tıkanıklığı
Metabolizma hızının artması : Kronik hastalıklar ( kalp yetersizliği), kanser, yanıklar, immun yetersizlikler, kronik enfeksiyon hastalıkları,
Buyume potansiyelinin azalması : Kromozom hastalıkları, primodormal cucelik, fetal alkol sendromu
Cocukluk cağında nerede ise tum kronik veveya ciddi durumlar gelişme geriliğine neden olabilir
Erken bebeklik cağında en sık rastlanan Gelişme Geriliği nedeni beslenme guclukleridir Bunların arasında emzirmeme, yetersiz sıklık ya da az miktarda besleme ve mama hazırlama hataları yer alır Herhangi bir yaştaki yetersiz kalorili diyet, bakıcıların bilgisizliğine ve ihmaline bağlı olabilir Ayrıca bir cok bakıcı ve bazen cocukların kendisinin duzensiz bakım uygulamalarından da kaynaklanabilir Diyet oykuleri ozellikle cok sayıda bakıcı bulunduğu zaman gunluk diyet uygulamaları ile cakışmaz Yeterli bir anne bile tum bakıcılar ayrıntılı gunce tutmadıkca cocuğun gunluk gıda tuketimini bilmeyebilir Hastaneye yatırılan gelişme geriliği cocuklar arasında cevresel ve organik nedenlerin oranı cevresel nedenler lehinedir Cevresel neden tanısı bakıcı cocuk etkileşimlerinin gozlenmesine ve onemli erişkinlerden olanak varsa cocuktan oyku alınmasına dayandırılmalıdır Organik olmayan gelişme geriliği ile sık olarak ilişki gosteren durumları arasında doğum sonrası depresyon; annede onemli bir kayba bağlı depresyon ( eş ya da ana baba); cok stresli ve az miktarda sosyal destekli sosyal cevre; duşmanca, reddedici ya da ilgisiz bakıcı cocuk iletişim bicimleri bulunur
Oyku ve gozlem Gelişme Geriliği tanısal değerlendirilmesinin en onemli yonleridir Olanak varsa onemli bakıcıların cocukla ve kendi aralarındaki tavır ve etkileşimleri gozlenmeli ya da oykuyle oğrenilmelidir Cocuk ya da kardeşlerinde davranış sorunları bulunması ( orneğin : aşırı ağlama, disiplin sorunları, uyku bozuklukları ve beslenme sorunları) sıklıkla aile sorunları ile ilişkilidir Cevresel yoksunluk sonucu oluşan gelişme geriliği cocuklarda ki klinik belirtiler arasında minimum, guluş seslenme azalması, kucaklanmaya direnc gosterme ve ritmik davranışlarla kendi kendini uyarmanın eşlik ettiği “ donuk izleyicilik durumu bulunur
Dikkatli oyku ve fizik muayene ile ozgul tanı sureclerini duşunduren bir neden ya da ipucu elde edilmezse testlerle bir neden saptanma olasılığı cok duşuktur Sebebi bilinmeyen Gelişme geriliği nedeniyle Eğitim hastanelerine yatırılan cocukların incelendiği bir calışmada hastanede yatış sırasında yapılan testlerin %2 sinden azı tanıya katkıda bulundu ve pozitif testlerin hepsi ilk oyku ve fizik muayenede saptanan pozitif bulguyla ilişkiliydi Yine de bir iki tarama testi yapılması standart bir işlemdir Tam kan sayımı, idrar incelemesi, serum elektrolitleri ve belki sedimentasyon, kalsiyum, troksin, tiroid stimulan hormon Sindirim sistemi sorunları olsa bile dışkı kulturu, PH, indirgeyen madde testi yapılması gereklidir
Sebebi bilinmeyen Gelişme geriliğinde sık uygulanan bir yaklaşım evde sorunu cozmek icin yaklaşımların başarısız kalması uzerine cocuğun hastaneye yatırılması ve yeterli kalori alımı sağlandıktan sonra kilo alışının kontrol edilmesidir Cocuk kilo alırsa organik olmayan Gelişme geriliği tanısı konur ve taburcu olduktan sonra cocuğun beslenmesi ve cevresi izlenir ve desteklenir Cocuk kilo almazsa organik neden araştırılması derinleştirilir Bununla birlikte cevresel ve organik faktorler birlikte bulunabilir Cocukların da kronik hastalık bulunan ailelerin karşılaştıkları yoğun cevresel stres cocuğun beslenmesini ve psikolojik bakımının yeterliliğini etkileyebilir Ayrıca, organik olamayan Gelişme Geriliği bulunan hastanede yabancı ve tehdit edici cevreye karşı gosterdikleri ters tepki ve yetersiz bile olsa anababa’dan ayrılmış olmaları nedeni ile kilo almayabilirler
Son olarak organik olmayan Gelişme Geriliği bulunan cocuklarda beslenme eksikliği, alışılmamış diyetler ve belki strese verilen noroendokrin tepkilere bağlı fiziksel belirti ve bulgular bulunabilir
Tıp Fakultelerinin ve Eğitim Hastanelerinin Cocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı icersinde Buyume – Gelişme Klinikleri bulunmaktadır Cocukların, erişkinlerden ayrıldıkları, belki de Cocuk Hekimliğinin en can alıcı noktası bu konudur Onun icin yukarıda bu konu hakkında kısaca bilgi verilmek istenmiştir Zira bu konu icersinde bir cok detayı icermektedir
DrRuhi Cakır