Canakkale Savaşlarının sebepleri
Canakkale Savaşlarının sonucları
Savaşın Nedenleri
Osmanlı İmparatorluğu 2 Ağustos 1914 tarihinde Almanya ile, İttifak Devletleri safında yer almak uzere bir antlaşma imzalamıştı Ancak bu antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu'nun savaş hazırlıkları henuz başlamadığı icin gizli tutulmuştu Osmanlı İmparatorluğu bu antlaşmanın hemen ertesinde seferberlik hazırlıklarına başlamıştı
Akdeniz'de İngiliz donanması onunden cekilen Alman Sms Goeben ve SMS Breslau ağır kruvazorlerinin, Amiral Souchon komutasında 10 Ağustos 1914 gunu Canakkale Boğazı'nı gecerek İstanbul'a gelmeleri buyuk bir gerginlik yaratmıştı, cunku Osmanlı İmparatorluğu, Boğazlar Antlaşması gereği boğazları tum savaş gemilerine kapalı tutmak durumundaydı Alman Donanması'na bağlı bu gemilerin Boğazdan gecişine izin vermek savaş nedeni sayılmaktadır Ancak Osmanlı İmparatorluğu, bu gemilerin Almanya'dan satın alındığını acıklayarak gerginliği ertelemiştir Sozkonu su gemiler 16 Ağustos 1914 tarihinde Yavuz ve Midilli adlarıyla Osmanlı Donanması'na katılmışlardı Bu gemilerdeki Alman murettebat, Osmanlı Donanması'na ait subay ve erat uniformaları giyerek gemilerdeki gorevlerini surdurmuşler, Amiral Souchon ise Osmanlı Donanması Komutanlığı'na getirilmişti
Yavuz ve Midilli'nin de icinde bulunduğu bir Osmanlı filosunun Amiral Souchon komutasında 27 ekim 1914 gunu Karadeniz kıyılarındaki Rus limanları olan Sivastopol ve Odessa 'yı bombalamaları ardından hem Rusya hem de İngiltere Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etmiştir
Batı Cephesi'nde 1914 yılının Eylul ayı sonlarında Alman orduları, Fransızİngiliz savunmasını yaramamışlar, tum Batı Cephesi'nde cepheler kilitlenmişti Bu durum Almanya acısından Batı Cephesi'ndeki savaşın kısa surede bitmeyeceği anlamına geliyordu Oysa Alman savaş planı (Schlieffen Planı), ilk adımda Batı Cephesi'nde kısa surede Fransızİngiliz kuvvetlerinin yenilgiye uğratılması, ikinci adımda ise tum kuvvetlerin Doğu'ya kaydırılarak Rusya'nın savaş dışı bırakılması esasına dayanıyordu Schlieffen Planındaki bu sapma ardından Almanya, once Rusya'yı savaş dışı bırakmak, Doğu'da serbest kalan kuvvetleri ile Batı Cephesi'ne yeniden yuklenmek istemişti Osmanlı 3 Ordu'sunun Kafkasya bolgesindeki Kasım – 1914 ayı başlarındaki taarruzları bu planın hazırlık aşamalarından biriydi
Avrupa cephelerindeki bu gelişmeler, İngiltere ve Fransa'yı muttefikleri Rusya'yı desteklemek zorunda bırakmıştı Zaten Rusya, Almanya uzerinde yeterince guclu bir Baskı yapamamaktaydı Kısıtlı endustriyel kapasitesi dolayısıyla İngiliz ve Fransız desteğine gerek duyuyordu Fransa ve İngiltere'nin bu desteği sağlaması icin olası dort yol vardır Kuzey ulaşım hatlarından ikisi olanaksızdır Kuzey Buz Denizi, yılın cok buyuk bolumunde donmuş olduğundan deniz ulaşımına olanak vermemektedir, Baltık Denizi ise Alman Donanması'nın denetimindedir Orta ulaşım yolu olan Avrupa karayolu ise Alman denetimindedir Olası dorduncu yol ise Osmanlı İmparatorluğu'nun denetiminde bulunan Canakkale ve İstanbul boğazlarının oluşturduğu denizyoludur Cok yakın gecmişte, balkan Savaşı'nda, Trablusgarp Savaşı'nda ve Sarıkamış Harekatı'nda ağır yenilgiler almış olan Osmanlı İmparatorluğu'nun askeri gucu, İtilaf Devletleri'nce zaten yetersiz olarak değerlendirilmektedir Avrupalılarca hasta adamolarak gorulen yaşlı Osmanlı İmparatorluğu'nın boğazlardaki bir saldırıyı kaldıramayacağı duşunulmektedir Eğer Boğazlar askeri olarak kontrol altına alınabilirse, Rusya'nın desteklenmesi olanaklıdır Gercekten de Rusya, Kasım Ayı başlarında muttefiklerinden Canakkale Boğazı'na gostermelik de olsa bir saldırı yapılmasını istemiştir Boylece Kafkasya'da Osmanlı ordusunun baskısı hafifleyecektir
Ote yandan Rusya direnmeyi surdurecek olursa, Almanya'nın Batı Cephesi'nde yeni bir taarruza kalkışma olanağı da pek yoktur Bu tesbit, ozellikle İngiliz yuksek komutanlığının, Batı Cephesi'ndeki kuvvetlerin bir bolumunun burada atıl tutulup tutulmadığının sorgulanmasına yol acmıştır Ayrıca İngiliz Donanması da yeterince etkili kullanılmamaktadır Boylece Batı Cephesi'nden alınacak bir kısım kuvvetle donanmanın işbirliği ile daha etkili ve sonuc alıcı bir harekata girişilmesi yolları aranm Aya başlandı Sonucta Boğazlar'a yonelik bir operasyon planı uzerinde tartışılm aya başlanmıştır
Rusya ile bağlantının bu şekilde, Boğazlar'ın kontrolunun sağlanarak sonuclandırılması, Osmanlı Devleti'nin başkenti olan İstanbul'un da işgalini kacınılmaz olarak gerektirmektedir İkisi, aynı anda gercekleşecek sonuclardır Canakkale Boğazı'ndan gecilerek İstanbul'un işgalinin İtilaf Devletleri acısından diğer stratejik sonucları şunlardır
Osmanlı Devleti savaş dışı bırakılmış olmakla, Almanya savaşın başlarında bir muttefikini kaybetmiş olacaktır
Osmanlının kontrolunde olan Suveyş Kanalı, dolayısıyla İngiltere'nin Uzakdoğu ulaşım yolunun guven altına alınması sağlanmış olacaktır
Osmanlı Devleti'nin savaş dışı bırakılması, ve musluman ulkeler nezdinde İtilaf Devletleri lehine oluşturacağı kazanımlar acısından da o Nem arz etmektedir Musluman ulkelerin gerek Orta Doğu'da gerekse de Uzak Doğu'da İngiliz hakimiyetine karşı dirence zayıflamış olacaktır
Balkan devletleri, hemen doğudaki Osmanlı İmparatorluğu'nun cokmesi ve bunu İtilaf Devletleri'nin başarması uzerine, doğal olarak İtilaf Devletleri safında savaşa katılmaları yonunde etken olacaktır Cunku Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılması, Balkan devletlerinin bolgedeki hesaplarına ulaşabilmeleri yonundeki en o nemli engeli ortadan kaldırmış olacak ve bu durum, İtilaf devletlerinin bir hediyesi sayılacaktır
Rusya ile Karadeniz uzerinden deniz ulaşımının acılması ozellikle onemlidir Osmanlı İmparatorluğu'nun Boğazları her turlu deniz trafiğine kapatması sonucu, Rusya ile İngiltere ve Fransa arasındaki ticari ilişkiler de durma noktasına gelmiştir Pek cok ticari gemi, Karadeniz'deki Rus limanlarında beklemektedir, Avrupa'da buğday fiyatları yukselirken ucuz Rus buğdayı ithal edilememekte, muazzam ticari karlardan mahrum kalınmaktadır Kısacası Boğazların kapanması, İngiliz ve Fransız firmaları icin buyuk kar kaybı getirmektedir
Muttefik donanmasının panaromik goruntusu
Savaşın Aşamaları
Esat Paşa (Arıburnu Cephesinde topculara emir verirken)Savaşlar, 18 mart 1915'e kadar yapılan Deniz Savaşlarıve sonrasındaki Kara Savaşlarıolmak uzere iki ana bolume ayrılır
Deniz Savaşları
Ana madde: Canakkale Deniz Savaşları
19 Şubat gunu, guclu Fransız kuvvetleri ile İngiliz HMS Queen Elizabeth savaş gemisinin Turk sahil bataryalarını bombalayarak ilk Canakkale saldırısı başlatılmış oldu
İtilaf devletleri, kısa bir aranın ardından bir sonraki saldırıyı 18 Martta gercekleştirmişlerdir Hedef, Canakkale Boğazı'nın sadece 1 mil genişliğindeki en dar noktasıdır Admiral de Robeck komutasındaki aşağı yukarı en az 16 savaş gemilik dev donanma Canakkale'yi gecmeye kalkmıştır Ancak her gemi Nusrat(Nusret) adlı Turk m Ayın gemisinin boğazın asya tarafına yerleştirdiği deniz mayınları tarafından hasar almıştır Bazı balıkcılar, İngilizler tarafından mayın toplama işiyle gorevlendirilmiştir; ama Turk ordusunun actığı top atışlarıyla korkarak kacmışlar, mayınlara dokunulmamıştır Yerinde kalmış bu mayınlar İngiliz HMS Ocean, HMS Irresistible ve Fransız Bouvet adlı uc savaş gemisini batırmıştır Ayrıca İngiliz HMS Inflexible ve Fransız savaş gemileri Suffren ve Gaulois cok ağır bir şekilde hasar almıştır
Bu ağır kayıplar İtilaf devletlerine, Canakkale'yi deniz yoluyla gecemeyeceklerini gostermiştir İngiliz donanmasının yenilmesi Turk askerlerine inanılmaz bir moral olmuştur, cunku İngiliz donanmasının geri cekilmesinin hemen oncesinde Turk topcuları cephane sıkıntısı cekmeye başlamıştır Eğer duşman gemileri biraz daha zorlasaydı, cephanesi biten topcular bir şey yapamayacak, belki de İtilaf devletleri boğazı gecebileceklerdi Bu nedenle İngilizlerin geri cekilme kararı biraz tartışmalıdır, aslında Churchill boğazın zorlanmasını onermiştir
Sonuc olarak, 18 Mart 1915'te İtilaf devletleri, Turkler tarafından yenilgiye uğratılmıştır Boylece İtilaf devletleri kara operasyonlarına girişerek kıyıyı toplardan temizlemeyi hedeflemişlerdir
Canakkale Savaşlarının sonucları
Savaşın Nedenleri
Osmanlı İmparatorluğu 2 Ağustos 1914 tarihinde Almanya ile, İttifak Devletleri safında yer almak uzere bir antlaşma imzalamıştı Ancak bu antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu'nun savaş hazırlıkları henuz başlamadığı icin gizli tutulmuştu Osmanlı İmparatorluğu bu antlaşmanın hemen ertesinde seferberlik hazırlıklarına başlamıştı
Akdeniz'de İngiliz donanması onunden cekilen Alman Sms Goeben ve SMS Breslau ağır kruvazorlerinin, Amiral Souchon komutasında 10 Ağustos 1914 gunu Canakkale Boğazı'nı gecerek İstanbul'a gelmeleri buyuk bir gerginlik yaratmıştı, cunku Osmanlı İmparatorluğu, Boğazlar Antlaşması gereği boğazları tum savaş gemilerine kapalı tutmak durumundaydı Alman Donanması'na bağlı bu gemilerin Boğazdan gecişine izin vermek savaş nedeni sayılmaktadır Ancak Osmanlı İmparatorluğu, bu gemilerin Almanya'dan satın alındığını acıklayarak gerginliği ertelemiştir Sozkonu su gemiler 16 Ağustos 1914 tarihinde Yavuz ve Midilli adlarıyla Osmanlı Donanması'na katılmışlardı Bu gemilerdeki Alman murettebat, Osmanlı Donanması'na ait subay ve erat uniformaları giyerek gemilerdeki gorevlerini surdurmuşler, Amiral Souchon ise Osmanlı Donanması Komutanlığı'na getirilmişti
Yavuz ve Midilli'nin de icinde bulunduğu bir Osmanlı filosunun Amiral Souchon komutasında 27 ekim 1914 gunu Karadeniz kıyılarındaki Rus limanları olan Sivastopol ve Odessa 'yı bombalamaları ardından hem Rusya hem de İngiltere Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etmiştir
Batı Cephesi'nde 1914 yılının Eylul ayı sonlarında Alman orduları, Fransızİngiliz savunmasını yaramamışlar, tum Batı Cephesi'nde cepheler kilitlenmişti Bu durum Almanya acısından Batı Cephesi'ndeki savaşın kısa surede bitmeyeceği anlamına geliyordu Oysa Alman savaş planı (Schlieffen Planı), ilk adımda Batı Cephesi'nde kısa surede Fransızİngiliz kuvvetlerinin yenilgiye uğratılması, ikinci adımda ise tum kuvvetlerin Doğu'ya kaydırılarak Rusya'nın savaş dışı bırakılması esasına dayanıyordu Schlieffen Planındaki bu sapma ardından Almanya, once Rusya'yı savaş dışı bırakmak, Doğu'da serbest kalan kuvvetleri ile Batı Cephesi'ne yeniden yuklenmek istemişti Osmanlı 3 Ordu'sunun Kafkasya bolgesindeki Kasım – 1914 ayı başlarındaki taarruzları bu planın hazırlık aşamalarından biriydi
Avrupa cephelerindeki bu gelişmeler, İngiltere ve Fransa'yı muttefikleri Rusya'yı desteklemek zorunda bırakmıştı Zaten Rusya, Almanya uzerinde yeterince guclu bir Baskı yapamamaktaydı Kısıtlı endustriyel kapasitesi dolayısıyla İngiliz ve Fransız desteğine gerek duyuyordu Fransa ve İngiltere'nin bu desteği sağlaması icin olası dort yol vardır Kuzey ulaşım hatlarından ikisi olanaksızdır Kuzey Buz Denizi, yılın cok buyuk bolumunde donmuş olduğundan deniz ulaşımına olanak vermemektedir, Baltık Denizi ise Alman Donanması'nın denetimindedir Orta ulaşım yolu olan Avrupa karayolu ise Alman denetimindedir Olası dorduncu yol ise Osmanlı İmparatorluğu'nun denetiminde bulunan Canakkale ve İstanbul boğazlarının oluşturduğu denizyoludur Cok yakın gecmişte, balkan Savaşı'nda, Trablusgarp Savaşı'nda ve Sarıkamış Harekatı'nda ağır yenilgiler almış olan Osmanlı İmparatorluğu'nun askeri gucu, İtilaf Devletleri'nce zaten yetersiz olarak değerlendirilmektedir Avrupalılarca hasta adamolarak gorulen yaşlı Osmanlı İmparatorluğu'nın boğazlardaki bir saldırıyı kaldıramayacağı duşunulmektedir Eğer Boğazlar askeri olarak kontrol altına alınabilirse, Rusya'nın desteklenmesi olanaklıdır Gercekten de Rusya, Kasım Ayı başlarında muttefiklerinden Canakkale Boğazı'na gostermelik de olsa bir saldırı yapılmasını istemiştir Boylece Kafkasya'da Osmanlı ordusunun baskısı hafifleyecektir
Ote yandan Rusya direnmeyi surdurecek olursa, Almanya'nın Batı Cephesi'nde yeni bir taarruza kalkışma olanağı da pek yoktur Bu tesbit, ozellikle İngiliz yuksek komutanlığının, Batı Cephesi'ndeki kuvvetlerin bir bolumunun burada atıl tutulup tutulmadığının sorgulanmasına yol acmıştır Ayrıca İngiliz Donanması da yeterince etkili kullanılmamaktadır Boylece Batı Cephesi'nden alınacak bir kısım kuvvetle donanmanın işbirliği ile daha etkili ve sonuc alıcı bir harekata girişilmesi yolları aranm Aya başlandı Sonucta Boğazlar'a yonelik bir operasyon planı uzerinde tartışılm aya başlanmıştır
Rusya ile bağlantının bu şekilde, Boğazlar'ın kontrolunun sağlanarak sonuclandırılması, Osmanlı Devleti'nin başkenti olan İstanbul'un da işgalini kacınılmaz olarak gerektirmektedir İkisi, aynı anda gercekleşecek sonuclardır Canakkale Boğazı'ndan gecilerek İstanbul'un işgalinin İtilaf Devletleri acısından diğer stratejik sonucları şunlardır
Osmanlı Devleti savaş dışı bırakılmış olmakla, Almanya savaşın başlarında bir muttefikini kaybetmiş olacaktır
Osmanlının kontrolunde olan Suveyş Kanalı, dolayısıyla İngiltere'nin Uzakdoğu ulaşım yolunun guven altına alınması sağlanmış olacaktır
Osmanlı Devleti'nin savaş dışı bırakılması, ve musluman ulkeler nezdinde İtilaf Devletleri lehine oluşturacağı kazanımlar acısından da o Nem arz etmektedir Musluman ulkelerin gerek Orta Doğu'da gerekse de Uzak Doğu'da İngiliz hakimiyetine karşı dirence zayıflamış olacaktır
Balkan devletleri, hemen doğudaki Osmanlı İmparatorluğu'nun cokmesi ve bunu İtilaf Devletleri'nin başarması uzerine, doğal olarak İtilaf Devletleri safında savaşa katılmaları yonunde etken olacaktır Cunku Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılması, Balkan devletlerinin bolgedeki hesaplarına ulaşabilmeleri yonundeki en o nemli engeli ortadan kaldırmış olacak ve bu durum, İtilaf devletlerinin bir hediyesi sayılacaktır
Rusya ile Karadeniz uzerinden deniz ulaşımının acılması ozellikle onemlidir Osmanlı İmparatorluğu'nun Boğazları her turlu deniz trafiğine kapatması sonucu, Rusya ile İngiltere ve Fransa arasındaki ticari ilişkiler de durma noktasına gelmiştir Pek cok ticari gemi, Karadeniz'deki Rus limanlarında beklemektedir, Avrupa'da buğday fiyatları yukselirken ucuz Rus buğdayı ithal edilememekte, muazzam ticari karlardan mahrum kalınmaktadır Kısacası Boğazların kapanması, İngiliz ve Fransız firmaları icin buyuk kar kaybı getirmektedir
Muttefik donanmasının panaromik goruntusu
Savaşın Aşamaları
Esat Paşa (Arıburnu Cephesinde topculara emir verirken)Savaşlar, 18 mart 1915'e kadar yapılan Deniz Savaşlarıve sonrasındaki Kara Savaşlarıolmak uzere iki ana bolume ayrılır
Deniz Savaşları
Ana madde: Canakkale Deniz Savaşları
19 Şubat gunu, guclu Fransız kuvvetleri ile İngiliz HMS Queen Elizabeth savaş gemisinin Turk sahil bataryalarını bombalayarak ilk Canakkale saldırısı başlatılmış oldu
İtilaf devletleri, kısa bir aranın ardından bir sonraki saldırıyı 18 Martta gercekleştirmişlerdir Hedef, Canakkale Boğazı'nın sadece 1 mil genişliğindeki en dar noktasıdır Admiral de Robeck komutasındaki aşağı yukarı en az 16 savaş gemilik dev donanma Canakkale'yi gecmeye kalkmıştır Ancak her gemi Nusrat(Nusret) adlı Turk m Ayın gemisinin boğazın asya tarafına yerleştirdiği deniz mayınları tarafından hasar almıştır Bazı balıkcılar, İngilizler tarafından mayın toplama işiyle gorevlendirilmiştir; ama Turk ordusunun actığı top atışlarıyla korkarak kacmışlar, mayınlara dokunulmamıştır Yerinde kalmış bu mayınlar İngiliz HMS Ocean, HMS Irresistible ve Fransız Bouvet adlı uc savaş gemisini batırmıştır Ayrıca İngiliz HMS Inflexible ve Fransız savaş gemileri Suffren ve Gaulois cok ağır bir şekilde hasar almıştır
Bu ağır kayıplar İtilaf devletlerine, Canakkale'yi deniz yoluyla gecemeyeceklerini gostermiştir İngiliz donanmasının yenilmesi Turk askerlerine inanılmaz bir moral olmuştur, cunku İngiliz donanmasının geri cekilmesinin hemen oncesinde Turk topcuları cephane sıkıntısı cekmeye başlamıştır Eğer duşman gemileri biraz daha zorlasaydı, cephanesi biten topcular bir şey yapamayacak, belki de İtilaf devletleri boğazı gecebileceklerdi Bu nedenle İngilizlerin geri cekilme kararı biraz tartışmalıdır, aslında Churchill boğazın zorlanmasını onermiştir
Sonuc olarak, 18 Mart 1915'te İtilaf devletleri, Turkler tarafından yenilgiye uğratılmıştır Boylece İtilaf devletleri kara operasyonlarına girişerek kıyıyı toplardan temizlemeyi hedeflemişlerdir