Canlılar nasıl coğalır kısaca
Canlıların ortak ozelliklerinden biri de coğalmadır Belirli buyukluğe ve olgunluğa erişen tum canlılar, nesillerinin devamı icin kendilerine benzer canlılar oluştururlar Bu olaya coğalma denir
Canlılarda eşeysiz ve eşeyli olmak uzere iki ceşit coğalma gorulur
1 Eşeysiz Coğalma
Basit bir coğalma şeklidir İlkel canlılarda gorulur eşeysiz coğalma yumurta yada sperm olmaksı zın yani gametlere gereksinim duyulmadan gercekleştirilen coğalma şeklidir İkiye bolunerek coğalma, cok parcaya bolunerek coğalma, tomurcuklanma ve sporlanma gibi ceşitleri vardır
Bolunme ile coğalma : Bakteri alg, bir hucrelilerden terliksi hayvan, amip ve kamcılı hayvan gibi canlılarda gorulen coğalma şeklidir Hucrenin ikiye bolunmesi ile gercekleşir Bolunmenin temelini mitoz bo lunme oluşturur
Tomurcuklanma ile coğalma : Bira mayası, bazı bir hucreli canlılar, sungerler ve solenterlerde (tatlı su hidrası, mercan) gorulen coğalma şeklidir
Ana canlı vucudunun herhangi bir yerinde zamanla bir cıkıntı oluşur Bu cıkıntının buyuyup gelişerek yeni bir canlı oluşturmasına tomurcuklanma denir
Sporla coğalma : Algler, kara yosunları sporla coğalan cok hucreli organizmalardır Sıkma etkeni olan plazmodyumun yaşam dongusunde sporla coğalma gorulur Sporlar uygun koşullarda acılarak gelişir ve yeni canlılar oluşturur Bu şekildeki coğalmaya sporla coğalma denir
Bu eşeysiz coğalma şekillerinden başka yumru ve celikleme şeklinde de coğalmalar vardır Patates,yer elması gibi bitkiler yumruları ile coğalır Ayrıca bazı basit yapılı canlılarda yenilenme (rejenerasyon) şeklinde coğalma gorulebilir
Planarya adı verilen, tatlı sularda yaşayan yassı solucanlar enine ve boyuna parcalara kesilirlerse her bir parca gelişerek yeni bir planarya oluşur Deniz yıldızı kopan kollarını yenileyebilir Merkezi diskten parca almak kaydıyla kopan her kol bir deniz yıldızına donuşebilir
2 Eşeyli coğalma
Sungerler, solucanlar, bocekler, balıklar, surungenler, memeliler eşeyli coğalan hayvanlara ornek tir İnsanlar da eşeyli coğalır Cicekli bitkiler ve kara yosunu, eğrelti otu gibi ciceksiz bitkilerde eşeyli coğalan bitkilerdir Eşeyli coğalma ile coğalan canlının iki atası bulunur İki ataya ait bu farklı eşey hucrelerinin birleşmesiyle oluşan coğalma şekline eşeyli coğalma denir
Farklı iki ataya ait kalıtsal ozellikler, eşeyli coğalma ile oluşan bireyde ortaya cıkar Boylece canlı ceşitliliği artar Daha guclu bireyler oluşur
3 İnsanda coğalma
İnsanda erkek ureme hucresine sperm dişi ureme hucresine yumurta denir İnsan vucudunda ureme, hucrelerini oluşturan organlar vardır Sperm, er benzerlerinde (testislerde), yumurta, yumurtalıklarda (ovaryumda) oluşur Yumurta hucresi bol sitoplazmalı, buyuk ve hareketsizdir Sperm hucresi ise yumurta hucrelerine gore kucuk, az sitoplazmalı ve kamcılıdır Kamcı, spermin sıvı organda hareketlerini sağlar
Dollenme : Sperm ve yumurta hucre cekirdeklerini birleşmesine dollenme denir dollenme dişinin fallop borularında gercekleşir Dollenmiş yumurtaya zigot denir Dut meyvesi gorunumunde olan bu hucre grubuna morula denir Zigotun mitoz bolunme sonucu gelişimini surdurduğu, ilk yedi haftalık evredeki haline embriyo denir Bu evreden sonra embriyo kucuk, bir insan minyaturu, halini alır Yedinci haftadan doğuma kadar gecen surede canlıya fetus (cenin) denir
Embriyonun Gelişiminde Plasentanın Rolu : Embriyoyu dol yatağına bağlayan, dol yatağı duvar dokularından oluşmuş ozel yapıya plasenta denir Embriyo geliştikce plasenta da buyur Plasenta ile embriyonun bağlantısı gobek kordonu ile olur Gelişmekte olan embriyonun beslenme sonulum ve boşaltım gorevlerini plasenta, ile gobek kordonu, gercekleştirir Fetus, dol yatağı, icerisinde, gelişimini tamamladıktan sonra doğum olayı gercekleşir
Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olabilmesi icin hamileliği suresince; Dengeli ve duzenli beslenmelidir Hamile bir bayanın beslenmesi bebeği gelişimini etkiler Yetersiz beslenen hamilelerde bebeğin geli şimi geri kalır Bol proteinli, vitamin ve ozellikle demir, kalsiyum gibi mineralleri yeterince iceren besinler almalıdır Hamilelik suresince gaz yapıcı, fazla şekerli ve yağlı yiyecekler yenmelidir Hamileler, doktor izni olmadan ilac almamalılar rontgen ışıklarına maruz kalmamalılardır Ağır yuk kaldırmamalılar doktor kontrolunde olmalılar
Canlıların ortak ozelliklerinden biri de coğalmadır Belirli buyukluğe ve olgunluğa erişen tum canlılar, nesillerinin devamı icin kendilerine benzer canlılar oluştururlar Bu olaya coğalma denir
Canlılarda eşeysiz ve eşeyli olmak uzere iki ceşit coğalma gorulur
1 Eşeysiz Coğalma
Basit bir coğalma şeklidir İlkel canlılarda gorulur eşeysiz coğalma yumurta yada sperm olmaksı zın yani gametlere gereksinim duyulmadan gercekleştirilen coğalma şeklidir İkiye bolunerek coğalma, cok parcaya bolunerek coğalma, tomurcuklanma ve sporlanma gibi ceşitleri vardır
Bolunme ile coğalma : Bakteri alg, bir hucrelilerden terliksi hayvan, amip ve kamcılı hayvan gibi canlılarda gorulen coğalma şeklidir Hucrenin ikiye bolunmesi ile gercekleşir Bolunmenin temelini mitoz bo lunme oluşturur
Tomurcuklanma ile coğalma : Bira mayası, bazı bir hucreli canlılar, sungerler ve solenterlerde (tatlı su hidrası, mercan) gorulen coğalma şeklidir
Ana canlı vucudunun herhangi bir yerinde zamanla bir cıkıntı oluşur Bu cıkıntının buyuyup gelişerek yeni bir canlı oluşturmasına tomurcuklanma denir
Sporla coğalma : Algler, kara yosunları sporla coğalan cok hucreli organizmalardır Sıkma etkeni olan plazmodyumun yaşam dongusunde sporla coğalma gorulur Sporlar uygun koşullarda acılarak gelişir ve yeni canlılar oluşturur Bu şekildeki coğalmaya sporla coğalma denir
Bu eşeysiz coğalma şekillerinden başka yumru ve celikleme şeklinde de coğalmalar vardır Patates,yer elması gibi bitkiler yumruları ile coğalır Ayrıca bazı basit yapılı canlılarda yenilenme (rejenerasyon) şeklinde coğalma gorulebilir
Planarya adı verilen, tatlı sularda yaşayan yassı solucanlar enine ve boyuna parcalara kesilirlerse her bir parca gelişerek yeni bir planarya oluşur Deniz yıldızı kopan kollarını yenileyebilir Merkezi diskten parca almak kaydıyla kopan her kol bir deniz yıldızına donuşebilir
2 Eşeyli coğalma
Sungerler, solucanlar, bocekler, balıklar, surungenler, memeliler eşeyli coğalan hayvanlara ornek tir İnsanlar da eşeyli coğalır Cicekli bitkiler ve kara yosunu, eğrelti otu gibi ciceksiz bitkilerde eşeyli coğalan bitkilerdir Eşeyli coğalma ile coğalan canlının iki atası bulunur İki ataya ait bu farklı eşey hucrelerinin birleşmesiyle oluşan coğalma şekline eşeyli coğalma denir
Farklı iki ataya ait kalıtsal ozellikler, eşeyli coğalma ile oluşan bireyde ortaya cıkar Boylece canlı ceşitliliği artar Daha guclu bireyler oluşur
3 İnsanda coğalma
İnsanda erkek ureme hucresine sperm dişi ureme hucresine yumurta denir İnsan vucudunda ureme, hucrelerini oluşturan organlar vardır Sperm, er benzerlerinde (testislerde), yumurta, yumurtalıklarda (ovaryumda) oluşur Yumurta hucresi bol sitoplazmalı, buyuk ve hareketsizdir Sperm hucresi ise yumurta hucrelerine gore kucuk, az sitoplazmalı ve kamcılıdır Kamcı, spermin sıvı organda hareketlerini sağlar
Dollenme : Sperm ve yumurta hucre cekirdeklerini birleşmesine dollenme denir dollenme dişinin fallop borularında gercekleşir Dollenmiş yumurtaya zigot denir Dut meyvesi gorunumunde olan bu hucre grubuna morula denir Zigotun mitoz bolunme sonucu gelişimini surdurduğu, ilk yedi haftalık evredeki haline embriyo denir Bu evreden sonra embriyo kucuk, bir insan minyaturu, halini alır Yedinci haftadan doğuma kadar gecen surede canlıya fetus (cenin) denir
Embriyonun Gelişiminde Plasentanın Rolu : Embriyoyu dol yatağına bağlayan, dol yatağı duvar dokularından oluşmuş ozel yapıya plasenta denir Embriyo geliştikce plasenta da buyur Plasenta ile embriyonun bağlantısı gobek kordonu ile olur Gelişmekte olan embriyonun beslenme sonulum ve boşaltım gorevlerini plasenta, ile gobek kordonu, gercekleştirir Fetus, dol yatağı, icerisinde, gelişimini tamamladıktan sonra doğum olayı gercekleşir
Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olabilmesi icin hamileliği suresince; Dengeli ve duzenli beslenmelidir Hamile bir bayanın beslenmesi bebeği gelişimini etkiler Yetersiz beslenen hamilelerde bebeğin geli şimi geri kalır Bol proteinli, vitamin ve ozellikle demir, kalsiyum gibi mineralleri yeterince iceren besinler almalıdır Hamilelik suresince gaz yapıcı, fazla şekerli ve yağlı yiyecekler yenmelidir Hamileler, doktor izni olmadan ilac almamalılar rontgen ışıklarına maruz kalmamalılardır Ağır yuk kaldırmamalılar doktor kontrolunde olmalılar