Canlilarin yaşam Dongusu,Hayat Dongusu Nedir Hayvanlarda Hayat Dongusu Nedir Hayat Dongusu,canlılarda yaşam canlıların hayatı madde dongusu karbon dongusu fotosentez
Canlıların hayatlarını surdurebilmeleri icin yaşadıkları ortamdan madde alıp vermek zorundadırlar
Sınırları belli bir alanda yaşayan Ureticiler,Tuketiciler,ayrıştı rıcılar cansız cevreden oluşan enerji akımı, Mineral donguleri, populasyon denetim işlevini kapsayan birime ekosistem denir
Ekosistemin devam edebilmesi icin madde dongulerinin de sağlıklı bir şekilde devam etmesi gerekir
MADDE DONGUSU
Madde Dongusu temel olarak 5 anamaddeye ayrıbilirizBunlar:
Su dongusu
Karbon dongusu
Azot dongusu
Fosfat dongusu
Oksijen dongusudur
1Su dongusu
Yeryuzunde 14milyarkilometrekup suyun bulunduğu varsayılmaktadır
Tabiatın ceşitli bolgelerine değişik şekilde dağılmış olan bu su kutlesinin buyuk bolumu okyanus ve denizlerde bulunurAtmosfer hareketleri ve denizlerdeki akıntılar su dongusunun itici gucunu oluşturur
Yağışlarlarla yeryuzune gelen suların tabiattaki birikim yeri,kaldığı sure ve miktarı ile canlı hayatı arsında sıkı bir ilişki bulunur
Bugun kullandığımız suyun milyonlarca yıldır dunyada bulunduğu ve miktarının cok fazla değişmediği doğrudur Dunyada su hareket eder, formu değişir, bitkiler ve hayvanlar tarafından kullanılır, fakat gercekte asla yok olmaz Buna Hidrolojik Dongu (Su Dongusu) denir
Su dongusunu oluşturan basamaklar
Bu dongude suyun hareket etmesini sağlayan beş değişik olay vardır:
1 Yoğunlaşma (kondansasyon),
2 Yağış (precipitation),
3 Toprağa geciş (Infiltration) ve yeraltı sularının oluşumu,
4 Yuzeyel akıntı (Runoff) ve yuzey suları ile yeraltı sularının oluşumu,
5 Buharlaşma (Evapotranspiration)
Su buharı yoğunlaşarak bulutları oluşturur, koşullar uygun olduğunda yağış meydana gelir Yağış şeklinde yeryuzune duşen su, toprağa sızarak yeraltı sularına veya yuzeyel akıntı olarak okyanuslara, denizlere karışır Yuzey sularının buharlaşmasıyla su atmosfere geri doner
Yoğunlaşma: Suyun buhar formundan sıvı formuna değişim surecidir Havadaki su buharı konveksiyon yardımıyla artar Ilıknemli hava yukselirken soğuk hava aşağı doğru hareket eder Ilık hava yukseldikce sıcaklığı azalıp enerjisini kaybettiğinden gaz halden sıvı veya katı (kar veya dolu) haline doner
Yoğunlaşmayı buzdolabından soğuk bir su şişesi aldığınızda ve oda ısısında bıraktığınızda şişe yuzeyinde acıkca gorebilir, su şişesinin oda ısısında nasıl “terlediğini rahatlıkla izleyebilirsiniz
Yağış: Yağmur, sulusepken kar, kar veya dolu olarak bulutlardan salınan sudur Atmosferde yoğunlaştığı, atmosferik hava akımında kalmasının zorlaştığı durumda su buharından sonra yağış meydana gelir
Toprağa geciş: Dunya yuzeyine erişen yağışların bir kısmı toprağa sızar (infiltrasyon) ve yeraltı sularını meydana getirirler
Toprağa sızan su miktarı, toprağın eğimi, bitkilerin tipi ve miktarı, toprağın su ile doygun olup olmamasına bağlı olarak değişir Yuzeyde buyuk yarıklar, delikler bulunması, toprağa su gecişini kolaylaştırır
Yuzeyel akıntı: Cok fazla yağış olduğunda, toprak suya doyar ve suyun fazlasını alamaz Kalan su toprağın yuzeyinden akar (Runoff) Suyun toprağa emilemeyen kısmı yuzey suları olarak isimlendirilir Yuzeyel sular kar ve buzların erimesiyle de oluşabilir
Yuzey suları caylara, derelere ve nehirlere akar Yuzey suları daima daha alcak noktalara doğru taşınır, dolayısıyla okyanuslara karışır
Yeraltı suları: Dunya yuzeyine erişen yağışların bir kısmı toprağa sızar (infiltrasyon) ve yeraltı sularını meydana getirirYeraltı sularının bir bolumu derinde kapalı bir su katmanına ulaşır ve kullanılabilmeleri icin yeryuzune ozel bir yontemle cıkarılmaları gerekirYeraltı sularının diğer bir bolumu ise basınc etkisiyle ust toprak katmanlarına doğru hareket eder ve yeryuzune ulaşır Bu sulara kaynak suyu denir Yeraltı suyu toprak katmanlarından gecerken temas ettiği yuzeydeki mineral vb maddeleri de yapısına alır Bu maddeler suyun yararlı bileşenlerini (demir, magnezyum vb) oluşturabileceği gibi arsenik, nitrat, tarım ilacı kalıntıları gibi zehirli maddeler de olabilir
Toprak sarsıntıları, yağmur ve eriyen kar suları, bu zehirli maddelerin suya karışma riskini artırır Bu nedenle suyun bileşimindeki değişikliklerin surekli izlenmesi ve guvenli hale getirilmesi icin etkin filtrasyon yontemleriyle arındırılması gereklidir
Buharlaşma: Bitkilerin nemlenmesiyle ve toprağın buharlaşmasıyla oluşan sudur Evapotranspiration, atmosfere yeniden giren su buharıdır
Evapotranspiration, buhar olarak atmosfer icinde artmaya başlayan su molekullerinin neden olduğu guneş enerjisinin suyu ısıttığı durumda oluşur
Gorulduğu gibi, gereksinmemiz olan suyun bize ulaşması icin bircok oluşum gercekleşmektedir Ve bu oluşumlar daima iş başındadır Uc orneklerde ise dongu farklı şekillerde gercekleşir Orneğin, Antartika donmuş olduğundan buharlaşma oluşmaz (buzlar sublimation adı verilen bir oluşumla doğrudan su buharına donuşur) Yine orneğin, Sahra Colu cok kurak olduğundan yağış olmaz (su, yere duşmeden buharlaşma oluşur) Ancak dongu hep surer
İşte bu nedenle her gun ictiğimiz su, dinozorlar dunyayı dolaştığında da aynı dongu icerisinde dunyamızda dolaşmaktaydı
2Karbon dongusu
Karbon(C) atomu olmadan yaşam duşunulemez Canlıların başlıca karbon kaynağı karbondioksit (CO2) oluşturur Doğadaki karbondioksit, kara ve deniz bitkilerinin fotosen¤¤¤i sayesinde, denizel hayvanların kabuk oluşumu icin, denizel hayvanların olumu ve dibe cokmesiyle, deniz ve gollerde karbonatlı kayalar halinde depo edilmesiyele tuketilirlerTuketilen karbondioksitin tekrar doğaya donmesi, canlıların solunumları, organik maddelerin yanması, curumesi, komur, odun gibi hidrokarbonlu yakıt kullanılması, karbonlu formasyonlardan uretilen yapay gubrelerin kullanımı, beşeri faaliyetler sonucu atmosfere ve yere verilen karbondioksit sayesinde olmaktadır Doğal mekanizmalarla tuketilen karbondioksitin, ceşitli mekanizmalarla yeniden doğaya donmesine “KARBON DONGUSU denir
Bitkilerin fotosentez yoluyla bileşik sen¤¤¤ etmekte kullandıkları karbonun tek kaynağı (CO2) tirFotosentez olayı cok karmaşıktır ve ancak 3040 yıldır bilinmektedir(Melvin Calvin,Nobel odulu 1961) 6Mol CO2 in 1 mol glukoza donuşmesi 100 basamak kadar tepkime uzerinden gercekleşirse de net donuşum şoyledir:6 CO2+6 H2O——C6H12O6+6O2
Net tepkime oldukca endotermiktirGerekli enerji guneş ışığından sağlanırHayvanlar bitkiyi tukettiklerinde, karbon atomları hayvanlara gecerBir kısım karbon, hayvan solunumu yoluyla, CO2 şeklinde havaya gecerHayvanlar ve bitkiler olduğu zamanda yine bir kısımCO2 atmosfere gecerKarbonun bir kısmı ise bozunan organik maddeler icinde tutularak, komur, petrol,doğal gaz biciminde fosil yakıtlara donuşurCO2 okyanuslar uzerinden de cevrime girerlerse de bitkisel planktonlar CO2 fotosen¤¤¤ yoluyla organik bileşiklere cevirirler ve diğer organizmalar bu planktonları yerlerKarbonun buyuk bir kısmı, karbonat kayacları (genellikle CaCO3)biciminde depo edilmiştirBu kayaclar eskidenizlerdeki yumuşalcaların kabuklarından oluşmuştur
Yeni araştırmaların gosterdiğine gore, Guney Amerika Yağmur Ormanları ’nın nemli yerleri ve nehirleri, her yıl kuru bolgelerin soğurduğu kadar karbondioksidi atmosfere geri veriyor Bulgular butun Amazonlar ’ın ve diğer tropikal ormanların bir karbondioksit dengesi icinde olduğunu gosteriyor Karbondioksit onemli bir sera gazı Bu da araştırmacıların, endustriyel aktivitenin ve ormanların yok edilmesinin kuresel ısınmaya etkisini bulmalarına yardımcı olacaktır
Seattle ’da Washington Universitesi ’nden Jeffrey Richey, “Biz başka bir karbondioksit kaynağı belirledik, bu sistemde biraz daha fazla dengesizlik yaratacaktır diyor Richey ve calışma arkadaşları, buyukluğu Avrupa ’nın yarısı kadar olan (1,8 milyon kilometrekare) Amazon ’un nemli alanlarının uzerindeki karbondioksidi, suda orneklediler Bazı bataklık alanlarda, karbondioksidin kabarcıklar halinde dışarı cıktığının gorulebileceğini; bataklık ve nehirlerdeki curuyen odunların ve bozulan alanlardaki bakterilerin gaz urettiğini de ekliyorlar
Richey ve arkadaşları, yılın değişik zamanlarında, Amazon Nehri ve bataklarındaki yayılımı, uydu temelli bir teknikle haritalandırdı Sudaki karbondioksit seviyeleriyle bu olcumleri birleştirerek, nemli alanlarda ne kadar karbondioksit salındığını hesapladılar
‹ngiltere Edinburg Universitesi ’nde karbon Dongusu araştırmacısı Yadvnder Malhi, “Su umduğumuzdan daha buyuk bir karbondioksid kaynağı dedi ve şimdiye kadar suyun rolunun gozden kacmış olduğunu belirtti
Woods Hole ’de araştırmacı olan jeolog Eric Sundquiste, bu calışmanın Amazon ’un gercek bir karbon dengesi olduğunu doğrulamadığını, bu kadar geniş bir alanda girdilericıktıları hesaplamanın zor olduğunu soyluyor Ama kuresel olcumler, tropikal ormanlar icin karbon kaynakları dengesi olduğunu gostermekte
Kuresel iklim değişimlerini belirlemeye ve bunları onlemeye calışan bilim insanları, tropikal ormanlarda ne kadar karbondioksit soğrulup salındığını gosteren kesin bulgulara ihtiyac duyuyor
Richey ve arkadaşlarının olcumlerine gore, tropikal bolgelerdeki orman yıkımı, her yıl atmosfere 166 milyar ton karbondioksit formunda karbon ekliyor Endustriyel emisyonlar 5 milyar tonu bulmakta Amazon Nehirleri ’nde ve nemli bolgelerinde 500 milyon ton civarında karbon oluşmakta Yeni karbon kaynaklarının keşfi gostermiştir ki, iklim duzenlemesinde ormanların katkısı sanılandan cok daha yaşamsaldır
Sundquiste gore, insanların mudahaleleri karbon kaynağı olarak suyun rolunu kolaylıkla değiştirebilir Bu yontemler orman yıkımından kolaylıkla etkilenecektir Orman yıkımı toprak erezyonunu artırır Erozyonla organik maddeler, nehirlere ve bataklıklara daha fazla akabilir ve buralarda karbon cıkışını artırabilir Ya da bu cokeltiler organik maddeleri tutabilir ve bundan dolayı curumeyi engelleyebilir
alıntı
Canlıların hayatlarını surdurebilmeleri icin yaşadıkları ortamdan madde alıp vermek zorundadırlar
Sınırları belli bir alanda yaşayan Ureticiler,Tuketiciler,ayrıştı rıcılar cansız cevreden oluşan enerji akımı, Mineral donguleri, populasyon denetim işlevini kapsayan birime ekosistem denir
Ekosistemin devam edebilmesi icin madde dongulerinin de sağlıklı bir şekilde devam etmesi gerekir
MADDE DONGUSU
Madde Dongusu temel olarak 5 anamaddeye ayrıbilirizBunlar:
Su dongusu
Karbon dongusu
Azot dongusu
Fosfat dongusu
Oksijen dongusudur
1Su dongusu
Yeryuzunde 14milyarkilometrekup suyun bulunduğu varsayılmaktadır
Tabiatın ceşitli bolgelerine değişik şekilde dağılmış olan bu su kutlesinin buyuk bolumu okyanus ve denizlerde bulunurAtmosfer hareketleri ve denizlerdeki akıntılar su dongusunun itici gucunu oluşturur
Yağışlarlarla yeryuzune gelen suların tabiattaki birikim yeri,kaldığı sure ve miktarı ile canlı hayatı arsında sıkı bir ilişki bulunur
Bugun kullandığımız suyun milyonlarca yıldır dunyada bulunduğu ve miktarının cok fazla değişmediği doğrudur Dunyada su hareket eder, formu değişir, bitkiler ve hayvanlar tarafından kullanılır, fakat gercekte asla yok olmaz Buna Hidrolojik Dongu (Su Dongusu) denir
Su dongusunu oluşturan basamaklar
Bu dongude suyun hareket etmesini sağlayan beş değişik olay vardır:
1 Yoğunlaşma (kondansasyon),
2 Yağış (precipitation),
3 Toprağa geciş (Infiltration) ve yeraltı sularının oluşumu,
4 Yuzeyel akıntı (Runoff) ve yuzey suları ile yeraltı sularının oluşumu,
5 Buharlaşma (Evapotranspiration)
Su buharı yoğunlaşarak bulutları oluşturur, koşullar uygun olduğunda yağış meydana gelir Yağış şeklinde yeryuzune duşen su, toprağa sızarak yeraltı sularına veya yuzeyel akıntı olarak okyanuslara, denizlere karışır Yuzey sularının buharlaşmasıyla su atmosfere geri doner
Yoğunlaşma: Suyun buhar formundan sıvı formuna değişim surecidir Havadaki su buharı konveksiyon yardımıyla artar Ilıknemli hava yukselirken soğuk hava aşağı doğru hareket eder Ilık hava yukseldikce sıcaklığı azalıp enerjisini kaybettiğinden gaz halden sıvı veya katı (kar veya dolu) haline doner
Yoğunlaşmayı buzdolabından soğuk bir su şişesi aldığınızda ve oda ısısında bıraktığınızda şişe yuzeyinde acıkca gorebilir, su şişesinin oda ısısında nasıl “terlediğini rahatlıkla izleyebilirsiniz
Yağış: Yağmur, sulusepken kar, kar veya dolu olarak bulutlardan salınan sudur Atmosferde yoğunlaştığı, atmosferik hava akımında kalmasının zorlaştığı durumda su buharından sonra yağış meydana gelir
Toprağa geciş: Dunya yuzeyine erişen yağışların bir kısmı toprağa sızar (infiltrasyon) ve yeraltı sularını meydana getirirler
Toprağa sızan su miktarı, toprağın eğimi, bitkilerin tipi ve miktarı, toprağın su ile doygun olup olmamasına bağlı olarak değişir Yuzeyde buyuk yarıklar, delikler bulunması, toprağa su gecişini kolaylaştırır
Yuzeyel akıntı: Cok fazla yağış olduğunda, toprak suya doyar ve suyun fazlasını alamaz Kalan su toprağın yuzeyinden akar (Runoff) Suyun toprağa emilemeyen kısmı yuzey suları olarak isimlendirilir Yuzeyel sular kar ve buzların erimesiyle de oluşabilir
Yuzey suları caylara, derelere ve nehirlere akar Yuzey suları daima daha alcak noktalara doğru taşınır, dolayısıyla okyanuslara karışır
Yeraltı suları: Dunya yuzeyine erişen yağışların bir kısmı toprağa sızar (infiltrasyon) ve yeraltı sularını meydana getirirYeraltı sularının bir bolumu derinde kapalı bir su katmanına ulaşır ve kullanılabilmeleri icin yeryuzune ozel bir yontemle cıkarılmaları gerekirYeraltı sularının diğer bir bolumu ise basınc etkisiyle ust toprak katmanlarına doğru hareket eder ve yeryuzune ulaşır Bu sulara kaynak suyu denir Yeraltı suyu toprak katmanlarından gecerken temas ettiği yuzeydeki mineral vb maddeleri de yapısına alır Bu maddeler suyun yararlı bileşenlerini (demir, magnezyum vb) oluşturabileceği gibi arsenik, nitrat, tarım ilacı kalıntıları gibi zehirli maddeler de olabilir
Toprak sarsıntıları, yağmur ve eriyen kar suları, bu zehirli maddelerin suya karışma riskini artırır Bu nedenle suyun bileşimindeki değişikliklerin surekli izlenmesi ve guvenli hale getirilmesi icin etkin filtrasyon yontemleriyle arındırılması gereklidir
Buharlaşma: Bitkilerin nemlenmesiyle ve toprağın buharlaşmasıyla oluşan sudur Evapotranspiration, atmosfere yeniden giren su buharıdır
Evapotranspiration, buhar olarak atmosfer icinde artmaya başlayan su molekullerinin neden olduğu guneş enerjisinin suyu ısıttığı durumda oluşur
Gorulduğu gibi, gereksinmemiz olan suyun bize ulaşması icin bircok oluşum gercekleşmektedir Ve bu oluşumlar daima iş başındadır Uc orneklerde ise dongu farklı şekillerde gercekleşir Orneğin, Antartika donmuş olduğundan buharlaşma oluşmaz (buzlar sublimation adı verilen bir oluşumla doğrudan su buharına donuşur) Yine orneğin, Sahra Colu cok kurak olduğundan yağış olmaz (su, yere duşmeden buharlaşma oluşur) Ancak dongu hep surer
İşte bu nedenle her gun ictiğimiz su, dinozorlar dunyayı dolaştığında da aynı dongu icerisinde dunyamızda dolaşmaktaydı
2Karbon dongusu
Karbon(C) atomu olmadan yaşam duşunulemez Canlıların başlıca karbon kaynağı karbondioksit (CO2) oluşturur Doğadaki karbondioksit, kara ve deniz bitkilerinin fotosen¤¤¤i sayesinde, denizel hayvanların kabuk oluşumu icin, denizel hayvanların olumu ve dibe cokmesiyle, deniz ve gollerde karbonatlı kayalar halinde depo edilmesiyele tuketilirlerTuketilen karbondioksitin tekrar doğaya donmesi, canlıların solunumları, organik maddelerin yanması, curumesi, komur, odun gibi hidrokarbonlu yakıt kullanılması, karbonlu formasyonlardan uretilen yapay gubrelerin kullanımı, beşeri faaliyetler sonucu atmosfere ve yere verilen karbondioksit sayesinde olmaktadır Doğal mekanizmalarla tuketilen karbondioksitin, ceşitli mekanizmalarla yeniden doğaya donmesine “KARBON DONGUSU denir
Bitkilerin fotosentez yoluyla bileşik sen¤¤¤ etmekte kullandıkları karbonun tek kaynağı (CO2) tirFotosentez olayı cok karmaşıktır ve ancak 3040 yıldır bilinmektedir(Melvin Calvin,Nobel odulu 1961) 6Mol CO2 in 1 mol glukoza donuşmesi 100 basamak kadar tepkime uzerinden gercekleşirse de net donuşum şoyledir:6 CO2+6 H2O——C6H12O6+6O2
Net tepkime oldukca endotermiktirGerekli enerji guneş ışığından sağlanırHayvanlar bitkiyi tukettiklerinde, karbon atomları hayvanlara gecerBir kısım karbon, hayvan solunumu yoluyla, CO2 şeklinde havaya gecerHayvanlar ve bitkiler olduğu zamanda yine bir kısımCO2 atmosfere gecerKarbonun bir kısmı ise bozunan organik maddeler icinde tutularak, komur, petrol,doğal gaz biciminde fosil yakıtlara donuşurCO2 okyanuslar uzerinden de cevrime girerlerse de bitkisel planktonlar CO2 fotosen¤¤¤ yoluyla organik bileşiklere cevirirler ve diğer organizmalar bu planktonları yerlerKarbonun buyuk bir kısmı, karbonat kayacları (genellikle CaCO3)biciminde depo edilmiştirBu kayaclar eskidenizlerdeki yumuşalcaların kabuklarından oluşmuştur
Yeni araştırmaların gosterdiğine gore, Guney Amerika Yağmur Ormanları ’nın nemli yerleri ve nehirleri, her yıl kuru bolgelerin soğurduğu kadar karbondioksidi atmosfere geri veriyor Bulgular butun Amazonlar ’ın ve diğer tropikal ormanların bir karbondioksit dengesi icinde olduğunu gosteriyor Karbondioksit onemli bir sera gazı Bu da araştırmacıların, endustriyel aktivitenin ve ormanların yok edilmesinin kuresel ısınmaya etkisini bulmalarına yardımcı olacaktır
Seattle ’da Washington Universitesi ’nden Jeffrey Richey, “Biz başka bir karbondioksit kaynağı belirledik, bu sistemde biraz daha fazla dengesizlik yaratacaktır diyor Richey ve calışma arkadaşları, buyukluğu Avrupa ’nın yarısı kadar olan (1,8 milyon kilometrekare) Amazon ’un nemli alanlarının uzerindeki karbondioksidi, suda orneklediler Bazı bataklık alanlarda, karbondioksidin kabarcıklar halinde dışarı cıktığının gorulebileceğini; bataklık ve nehirlerdeki curuyen odunların ve bozulan alanlardaki bakterilerin gaz urettiğini de ekliyorlar
Richey ve arkadaşları, yılın değişik zamanlarında, Amazon Nehri ve bataklarındaki yayılımı, uydu temelli bir teknikle haritalandırdı Sudaki karbondioksit seviyeleriyle bu olcumleri birleştirerek, nemli alanlarda ne kadar karbondioksit salındığını hesapladılar
‹ngiltere Edinburg Universitesi ’nde karbon Dongusu araştırmacısı Yadvnder Malhi, “Su umduğumuzdan daha buyuk bir karbondioksid kaynağı dedi ve şimdiye kadar suyun rolunun gozden kacmış olduğunu belirtti
Woods Hole ’de araştırmacı olan jeolog Eric Sundquiste, bu calışmanın Amazon ’un gercek bir karbon dengesi olduğunu doğrulamadığını, bu kadar geniş bir alanda girdilericıktıları hesaplamanın zor olduğunu soyluyor Ama kuresel olcumler, tropikal ormanlar icin karbon kaynakları dengesi olduğunu gostermekte
Kuresel iklim değişimlerini belirlemeye ve bunları onlemeye calışan bilim insanları, tropikal ormanlarda ne kadar karbondioksit soğrulup salındığını gosteren kesin bulgulara ihtiyac duyuyor
Richey ve arkadaşlarının olcumlerine gore, tropikal bolgelerdeki orman yıkımı, her yıl atmosfere 166 milyar ton karbondioksit formunda karbon ekliyor Endustriyel emisyonlar 5 milyar tonu bulmakta Amazon Nehirleri ’nde ve nemli bolgelerinde 500 milyon ton civarında karbon oluşmakta Yeni karbon kaynaklarının keşfi gostermiştir ki, iklim duzenlemesinde ormanların katkısı sanılandan cok daha yaşamsaldır
Sundquiste gore, insanların mudahaleleri karbon kaynağı olarak suyun rolunu kolaylıkla değiştirebilir Bu yontemler orman yıkımından kolaylıkla etkilenecektir Orman yıkımı toprak erezyonunu artırır Erozyonla organik maddeler, nehirlere ve bataklıklara daha fazla akabilir ve buralarda karbon cıkışını artırabilir Ya da bu cokeltiler organik maddeleri tutabilir ve bundan dolayı curumeyi engelleyebilir
alıntı