CEVRE KİRLİLİĞİ
En geniş anlamıyla cevre ekosistemlerya da biyosferşeklinde acıklanabilir Daha acık olarak cevre, insanı ve diğer canlı varlıkları doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etmenlerin tumudur İnsanları cevre kirliliği konusunda duyarlı hale getirebilmek icin 1997 yılı cevre yılı olarak kutlandı Cevrenin doğal yapısını ve bileşiminin bozulmasını, değişmesini ve boylece insanların olumsuz yonde etkilenmesini cevre kirlenmesi olarak tanımlayabiliriz Artık hepimizin bildiği gibi cevreden, icindeki varlıklara gore en cok yararlanan bizleriz Cevreyi en cok kirleten yine bizleriz Bu nedenle Cevreyi kirletmek kendi varlığımızı yok etmeye calışmaktırdenilebilir Bilincsiz kullanılan her şey gibi temiz ve sağlıklı tutulmayan cevre de bizlere zarar verir Bu nedenle cevre denince aklımıza once yaşama hakkı gelmelidir İnsanın en temel hakkı olan yaşama hakkı, canlı ya da cansız tum varlıkları sağlıklı, temiz ve guzel tutarak dunyanın omrunu uzatmak, gelecek kuşaklara bırakılacak en değerli mirastır1970'li yıllardan sonra bilincine vardığımız cevre kirliliği dayanılmaz boyutlara ulaştı Cunku artık temiz hava soluyamaz olduk Ruhsal rahatlamamızı sağlayacak yeşil alanlara hasret kalmaya başladık Yuzmek icin deniz kıyısında bile yuzme havuzlarına girmek zorunda kaldık Gurultusuz ve sakin bir uyku uyuyamaz, midemiz bulanmadan bir akarsuya bakamaz olduk Kısaca artık kirleteceğimiz cevre tukenmek uzeredir 20003000 yıl once bir doğa cenneti ve buyuk bir kısmı otlaklarla kaplı olan Anadolu'yu gunumuzde bu durumlara duşurduk Doğada kirlenmeye neden olan etmenleri, doğal etmenler ve insan faaliyetleri ile oluşan etmenler olmak uzere iki grupta inceleyebiliriz
Doğal etmenler: depremler, volkanik patlamalar, seller gibi doğadan kaynaklanan etmenlerdir
İnsan faaliyetlerinden kaynaklanan etmenler ise aşağıdaki gibi sıralanabilir
Evler, iş yerleri ve taşıt araclarında; petrol, kalitesiz komur gibi fosil yakıtların aşırı ve bilincsiz tuketilmesi
Sanayi atıkları ve evsel atıkların cevreye gelişiguzel bırakılması
Nukleer silahlar, nukleer reaktorler ve nukleer denemeler gibi etmenlerle radyasyon yayılması
Kimyasal ve biyolojik silahların kullanılması
Bilincsiz ve gereksiz tarım ilacları, bocek olduruculer, soğutucu ve spreylerde zararlı gazlar uretilip kullanılması
Orman yangınları, ağacların kesilmesi, bilincsiz ve zamansız avlanmalardır
Yukarıda sayılan olumsuzlukların onlenmesiyle cevre kirliliği buyuk olcude onlenebilir
Cevre bilimcilere gore genelde, aşağıda verilen iki ceşit kirlenme vardır
Birinci Tip Kirlenme; biyolojik olarak ya da kendi kendine zararsız hale donuşebilen maddelerin oluşturduğu kirliliktir Hayvanların besin artıkları, dışkıları, oluleri, bitki kalıntıları gibi maddeler birinci tip kirlenmeye neden olur Kolayca ve kısa zamanda yok olan maddelerin meydana getirdiği kirliliğe gecici kirlilik de denir
İkinci Tip Kirlenme: biyolojik olarak veya kendi kendisine yok olmayan ya da cok uzun yıllarda yok olan maddelerin oluşturduğu kirliliktir Plastik, deterjan, tarım ilacları, bocek olduruculer (DDT gibi), radyasyon vb maddeler ikinci tip kirlenmeye neden olur
Kalıcı kirlenme de denilen ikinci tip kirlenmeye neden olan maddeler bitki ve hayvanların vucutlarına katılır Sonra besin zincirinin son halkasını oluşturan insana gecerek insanın yaşamını tehlikeye sokar Orneğin; Marmara denizine sanayi atıkları ile cıva ve kadminyum iyonları bırakılmaktadır Zararlı atıklar besin zincirinde alglere, balıklara ve sonunda insana gecerek onemli hastalıklara ve ani olumlere neden olmaktadırKoy gibi kırsal yaşama birliklerindeki insanlar genellikle buyuk kentlerde yaşayan insanlardan daha sağlıklı ve daha uzun omurludur Cunku kırsal ekosistemler, cevre kirliliği yonunden kentsel ekosistemlerden daha iyi durumdadır Bunu bilen kent insanı fırsat buldukca, cevre kirliliği en az olan kırlara, koylere koşmaktadır
Gunumuzde en yaygın olan kirlilik su, hava, toprak kirliliğidir
Su Kirliliği: Yeryuzundeki icme ve kullanma suyunun miktarı sınırlıdır Zamanla su kaynaklarının azalması, insan nufusunun artması ve daha onemlisi, suların kirlenmesi yaşamı giderek zorlaştırmaktadırSu kirliliğini oluşturan etmenlerin başında lağım sularıyla sanayi atık suları gelmektedir Bunun yanında petrol atıkları, nukleer atıklar, katı sanayi ve ev atıkları da onemli kirleticilerdir Bunlar deniz kenarındaki bitki ve alg gibi kaynakları yok etmektedir Kirlenme sonucu denizlerde hayvan soyu tukenmeye başlamıştır Orneğin; Marmara denizi, kirlilik nedeniyle balıkların yaşamasına uygun ortam olmaktan cıkmıştır Karadeniz'deki kirlenme nedeniyle hamsi ve diğer balık turleri giderek azalmaktadır İstakozların larva halindeyken temiz su bulamamaları nedeniyle nesilleri tukenmektedir Nehir ve gollerimizde kirlilik nedeniyle canlılar tukenmek uzeredirYeni yeni kurulmaya başlanan arıtma tesisleri, lağım ve sanayi atık sularını hem kimyasal hem de biyolojik olarak temizlemektedir Boylece hem sulama suyu gibi yeniden kullanılabilir su kazanılmakta hem de denizlerin kirlenmesi onlenmektedir Bu nedenle sanayileşme mutlaka iş yerleri planlanırken arıtma tesisleri ile birlikte duşunulmelidir
Hava Kirliliği: Hava, icinde yaşadığımız gaz ortamı oluşturmanın yanında yaşam icin temel bir gaz olan oksijeni tutar Oksijen yanma olaylarını da sağlayan temel bir maddedirTemiz hava olarak nitelendirilen atmosferin alt katmanı; azot, oksijen, karbondioksit ve cok az miktarda diğer gazlardan oluşur Ayrıca atmosferin ust katmanında bir de ozon gazının (O3) oluşturduğu tabaka vardır Ozon, guneşten gelen zararlı ışınların coğunu yansıtıp bir kısmını tutarak yeryuzune ulaşmasını engellerEvler, iş yerleri, sanayi kuruluşları ve otomobillerin cevreye verdikleri gaz atıklar havanın bileşimini değiştirir Havaya karışan zararlı maddelerin başlıcaları kukurt dioksit (SO3), karbon monoksit (CO), karbon dioksit (CO2), kurşun bileşikleri, karbon partikulleri (duman), toz vb kirleticilerdir Ayrıca deodorant, sac spreyleri ve bocel olduruculerde kullanılan azot oksitleri, freon gazları ile supersonik ucaklardan cıkan atıklar da havayı kirletirZararlı gazların (ozellikle kukurt bileşikleri); yağmur, bulut, kar gibi ıslak ya da yarı ıslak maddelerle karışmaları sonucunda asit yağmurları oluşur Asit yağmurları da bir yandan orman alanları vb yeşil alanları yok etmekte bir yandan da suları kirletmektedirAşırı artan CO2, atmosferin ust katmanlarında birikerek ısının, atmosfer dışına cıkmasını engeller Boylece yeryuzu giderek daha fazla ısınır Bu da buzulların eriyerek denizlerin yukselmesine kıyıların sularla kaplanmasına neden olabilecektir Sera etkisidenilen bu olay sonucu denizlerin 16 metre kadar yukselebileceği tahmin edilmektedirFreon, kloroflorokarbon (CFC) gibi gazların etkisiyle ozon tabakası incelmektedir Bunun sonunda guneşin zararlı ışınları yeryuzune ulaşarak cilt kanseri gibi hastalıklara ve olumlere neden olmaktadır Sonucta, biyosferin canlı kitlesini yok etme tehlikesi vardırBuyuk yangınlar da onemli olcude hava kirliliği yaratır Orneğin; orman yangınları, korfez savaşında olduğu gibi petrol yangınları vb Hava kirliliği aşağıda verilen uygulamalarla onlenebilir:
Hava kirliliğinin en onemli nedenlerinden olan fosil yakıtlar olabildiğince az kullanılmalı Bunun yerine doğalgaz, guneş enerjisi, jeotermal enerji vb enerjilerin kullanımı yaygınlaştırılmalıdır
Karayolu taşımacılığı yerine demiryolu ve deniz taşımacılığına ağırlık verilmelidir Buyuk kentlerde toplu taşıma hizmetleri yaygınlaştırılmalıdır Boylece, otomobil egzozlarının neden olduğu kirlilik azaltılabilir
Sanayi kuruluşlarının atıklarını havaya vermeleri onlenmelidir
Yeşil alanlar artırılmalı, orman yangınları onlenmelidir
Ozon tabakasına zarar veren maddeler kullanılmamalıdır
Toprak Kirliliği
Canlılığın kaynağı sayılabilecek toprağın yapısına katılan ve doğal olmayan maddeler toprak kirliliğine neden olur Boyle topraklarda bitkiler yetişmez ve toprağı havalandırarak yarar sağlayan solucan vb hayvanlar yaşayamaz duruma gelir Topraktan bitkilere gecen kirletici maddeler, besin zinciri yoluyla insana kadar ulaşır Hastahane atıkları gibi mikroplu atıklar, hastalıkların yayılmasına neden olur
Toprak kirliliğine neden olan başlıca etmenler:
Ev, iş yeri, hastahane ve sanayi atıkları
Radyoaktif atıklar
Hava kirliliği sonucu oluşan asit yağmurları
Gereksiz yere ve aşırı miktarda yapay gubre, tarım ilacı vb kullanılması
Tarımda gereksiz ya da aşırı hormon kullanımı
Suların kirlenmesi Su kirliliği toprak kirliliğine neden olurken, toprak kirliliği de ozellikle yer altı sularının kirlenmesine neden olur
Toprak kirliliğinin onlenmesi icin aşağıdaki uygulamalar yapılmalıdır
Verimli tarım topraklarında yerleşim ve sanayi alanları kurulmamalı, yeşil alanlar artırılmalıdır
Ev ve sanayi atıkları, toprağa zarar vermeyecek şekilde toplanıp depolanmalı ve toplanmalıdır
Yapay gubre ve tarım ilaclarının kullanılmasında yanlış uygulamalar onlenmelidir
Nukleer enerji kullanımı bilincli şekilde yapılmalıdır
En geniş anlamıyla cevre ekosistemlerya da biyosferşeklinde acıklanabilir Daha acık olarak cevre, insanı ve diğer canlı varlıkları doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etmenlerin tumudur İnsanları cevre kirliliği konusunda duyarlı hale getirebilmek icin 1997 yılı cevre yılı olarak kutlandı Cevrenin doğal yapısını ve bileşiminin bozulmasını, değişmesini ve boylece insanların olumsuz yonde etkilenmesini cevre kirlenmesi olarak tanımlayabiliriz Artık hepimizin bildiği gibi cevreden, icindeki varlıklara gore en cok yararlanan bizleriz Cevreyi en cok kirleten yine bizleriz Bu nedenle Cevreyi kirletmek kendi varlığımızı yok etmeye calışmaktırdenilebilir Bilincsiz kullanılan her şey gibi temiz ve sağlıklı tutulmayan cevre de bizlere zarar verir Bu nedenle cevre denince aklımıza once yaşama hakkı gelmelidir İnsanın en temel hakkı olan yaşama hakkı, canlı ya da cansız tum varlıkları sağlıklı, temiz ve guzel tutarak dunyanın omrunu uzatmak, gelecek kuşaklara bırakılacak en değerli mirastır1970'li yıllardan sonra bilincine vardığımız cevre kirliliği dayanılmaz boyutlara ulaştı Cunku artık temiz hava soluyamaz olduk Ruhsal rahatlamamızı sağlayacak yeşil alanlara hasret kalmaya başladık Yuzmek icin deniz kıyısında bile yuzme havuzlarına girmek zorunda kaldık Gurultusuz ve sakin bir uyku uyuyamaz, midemiz bulanmadan bir akarsuya bakamaz olduk Kısaca artık kirleteceğimiz cevre tukenmek uzeredir 20003000 yıl once bir doğa cenneti ve buyuk bir kısmı otlaklarla kaplı olan Anadolu'yu gunumuzde bu durumlara duşurduk Doğada kirlenmeye neden olan etmenleri, doğal etmenler ve insan faaliyetleri ile oluşan etmenler olmak uzere iki grupta inceleyebiliriz
Doğal etmenler: depremler, volkanik patlamalar, seller gibi doğadan kaynaklanan etmenlerdir
İnsan faaliyetlerinden kaynaklanan etmenler ise aşağıdaki gibi sıralanabilir
Evler, iş yerleri ve taşıt araclarında; petrol, kalitesiz komur gibi fosil yakıtların aşırı ve bilincsiz tuketilmesi
Sanayi atıkları ve evsel atıkların cevreye gelişiguzel bırakılması
Nukleer silahlar, nukleer reaktorler ve nukleer denemeler gibi etmenlerle radyasyon yayılması
Kimyasal ve biyolojik silahların kullanılması
Bilincsiz ve gereksiz tarım ilacları, bocek olduruculer, soğutucu ve spreylerde zararlı gazlar uretilip kullanılması
Orman yangınları, ağacların kesilmesi, bilincsiz ve zamansız avlanmalardır
Yukarıda sayılan olumsuzlukların onlenmesiyle cevre kirliliği buyuk olcude onlenebilir
Cevre bilimcilere gore genelde, aşağıda verilen iki ceşit kirlenme vardır
Birinci Tip Kirlenme; biyolojik olarak ya da kendi kendine zararsız hale donuşebilen maddelerin oluşturduğu kirliliktir Hayvanların besin artıkları, dışkıları, oluleri, bitki kalıntıları gibi maddeler birinci tip kirlenmeye neden olur Kolayca ve kısa zamanda yok olan maddelerin meydana getirdiği kirliliğe gecici kirlilik de denir
İkinci Tip Kirlenme: biyolojik olarak veya kendi kendisine yok olmayan ya da cok uzun yıllarda yok olan maddelerin oluşturduğu kirliliktir Plastik, deterjan, tarım ilacları, bocek olduruculer (DDT gibi), radyasyon vb maddeler ikinci tip kirlenmeye neden olur
Kalıcı kirlenme de denilen ikinci tip kirlenmeye neden olan maddeler bitki ve hayvanların vucutlarına katılır Sonra besin zincirinin son halkasını oluşturan insana gecerek insanın yaşamını tehlikeye sokar Orneğin; Marmara denizine sanayi atıkları ile cıva ve kadminyum iyonları bırakılmaktadır Zararlı atıklar besin zincirinde alglere, balıklara ve sonunda insana gecerek onemli hastalıklara ve ani olumlere neden olmaktadırKoy gibi kırsal yaşama birliklerindeki insanlar genellikle buyuk kentlerde yaşayan insanlardan daha sağlıklı ve daha uzun omurludur Cunku kırsal ekosistemler, cevre kirliliği yonunden kentsel ekosistemlerden daha iyi durumdadır Bunu bilen kent insanı fırsat buldukca, cevre kirliliği en az olan kırlara, koylere koşmaktadır
Gunumuzde en yaygın olan kirlilik su, hava, toprak kirliliğidir
Su Kirliliği: Yeryuzundeki icme ve kullanma suyunun miktarı sınırlıdır Zamanla su kaynaklarının azalması, insan nufusunun artması ve daha onemlisi, suların kirlenmesi yaşamı giderek zorlaştırmaktadırSu kirliliğini oluşturan etmenlerin başında lağım sularıyla sanayi atık suları gelmektedir Bunun yanında petrol atıkları, nukleer atıklar, katı sanayi ve ev atıkları da onemli kirleticilerdir Bunlar deniz kenarındaki bitki ve alg gibi kaynakları yok etmektedir Kirlenme sonucu denizlerde hayvan soyu tukenmeye başlamıştır Orneğin; Marmara denizi, kirlilik nedeniyle balıkların yaşamasına uygun ortam olmaktan cıkmıştır Karadeniz'deki kirlenme nedeniyle hamsi ve diğer balık turleri giderek azalmaktadır İstakozların larva halindeyken temiz su bulamamaları nedeniyle nesilleri tukenmektedir Nehir ve gollerimizde kirlilik nedeniyle canlılar tukenmek uzeredirYeni yeni kurulmaya başlanan arıtma tesisleri, lağım ve sanayi atık sularını hem kimyasal hem de biyolojik olarak temizlemektedir Boylece hem sulama suyu gibi yeniden kullanılabilir su kazanılmakta hem de denizlerin kirlenmesi onlenmektedir Bu nedenle sanayileşme mutlaka iş yerleri planlanırken arıtma tesisleri ile birlikte duşunulmelidir
Hava Kirliliği: Hava, icinde yaşadığımız gaz ortamı oluşturmanın yanında yaşam icin temel bir gaz olan oksijeni tutar Oksijen yanma olaylarını da sağlayan temel bir maddedirTemiz hava olarak nitelendirilen atmosferin alt katmanı; azot, oksijen, karbondioksit ve cok az miktarda diğer gazlardan oluşur Ayrıca atmosferin ust katmanında bir de ozon gazının (O3) oluşturduğu tabaka vardır Ozon, guneşten gelen zararlı ışınların coğunu yansıtıp bir kısmını tutarak yeryuzune ulaşmasını engellerEvler, iş yerleri, sanayi kuruluşları ve otomobillerin cevreye verdikleri gaz atıklar havanın bileşimini değiştirir Havaya karışan zararlı maddelerin başlıcaları kukurt dioksit (SO3), karbon monoksit (CO), karbon dioksit (CO2), kurşun bileşikleri, karbon partikulleri (duman), toz vb kirleticilerdir Ayrıca deodorant, sac spreyleri ve bocel olduruculerde kullanılan azot oksitleri, freon gazları ile supersonik ucaklardan cıkan atıklar da havayı kirletirZararlı gazların (ozellikle kukurt bileşikleri); yağmur, bulut, kar gibi ıslak ya da yarı ıslak maddelerle karışmaları sonucunda asit yağmurları oluşur Asit yağmurları da bir yandan orman alanları vb yeşil alanları yok etmekte bir yandan da suları kirletmektedirAşırı artan CO2, atmosferin ust katmanlarında birikerek ısının, atmosfer dışına cıkmasını engeller Boylece yeryuzu giderek daha fazla ısınır Bu da buzulların eriyerek denizlerin yukselmesine kıyıların sularla kaplanmasına neden olabilecektir Sera etkisidenilen bu olay sonucu denizlerin 16 metre kadar yukselebileceği tahmin edilmektedirFreon, kloroflorokarbon (CFC) gibi gazların etkisiyle ozon tabakası incelmektedir Bunun sonunda guneşin zararlı ışınları yeryuzune ulaşarak cilt kanseri gibi hastalıklara ve olumlere neden olmaktadır Sonucta, biyosferin canlı kitlesini yok etme tehlikesi vardırBuyuk yangınlar da onemli olcude hava kirliliği yaratır Orneğin; orman yangınları, korfez savaşında olduğu gibi petrol yangınları vb Hava kirliliği aşağıda verilen uygulamalarla onlenebilir:
Hava kirliliğinin en onemli nedenlerinden olan fosil yakıtlar olabildiğince az kullanılmalı Bunun yerine doğalgaz, guneş enerjisi, jeotermal enerji vb enerjilerin kullanımı yaygınlaştırılmalıdır
Karayolu taşımacılığı yerine demiryolu ve deniz taşımacılığına ağırlık verilmelidir Buyuk kentlerde toplu taşıma hizmetleri yaygınlaştırılmalıdır Boylece, otomobil egzozlarının neden olduğu kirlilik azaltılabilir
Sanayi kuruluşlarının atıklarını havaya vermeleri onlenmelidir
Yeşil alanlar artırılmalı, orman yangınları onlenmelidir
Ozon tabakasına zarar veren maddeler kullanılmamalıdır
Toprak Kirliliği
Canlılığın kaynağı sayılabilecek toprağın yapısına katılan ve doğal olmayan maddeler toprak kirliliğine neden olur Boyle topraklarda bitkiler yetişmez ve toprağı havalandırarak yarar sağlayan solucan vb hayvanlar yaşayamaz duruma gelir Topraktan bitkilere gecen kirletici maddeler, besin zinciri yoluyla insana kadar ulaşır Hastahane atıkları gibi mikroplu atıklar, hastalıkların yayılmasına neden olur
Toprak kirliliğine neden olan başlıca etmenler:
Ev, iş yeri, hastahane ve sanayi atıkları
Radyoaktif atıklar
Hava kirliliği sonucu oluşan asit yağmurları
Gereksiz yere ve aşırı miktarda yapay gubre, tarım ilacı vb kullanılması
Tarımda gereksiz ya da aşırı hormon kullanımı
Suların kirlenmesi Su kirliliği toprak kirliliğine neden olurken, toprak kirliliği de ozellikle yer altı sularının kirlenmesine neden olur
Toprak kirliliğinin onlenmesi icin aşağıdaki uygulamalar yapılmalıdır
Verimli tarım topraklarında yerleşim ve sanayi alanları kurulmamalı, yeşil alanlar artırılmalıdır
Ev ve sanayi atıkları, toprağa zarar vermeyecek şekilde toplanıp depolanmalı ve toplanmalıdır
Yapay gubre ve tarım ilaclarının kullanılmasında yanlış uygulamalar onlenmelidir
Nukleer enerji kullanımı bilincli şekilde yapılmalıdır