Endometriozis
Rahim içini döşeyen ve adetle birlikte dökülen tabkaya
endometrium denir. Endometriozis ise endometriuma
benzeyen dokunun rahim dışında bir yerde gelişmesidir. Genel
olarak pelvis denilen ve leğen kemikleri ile sınırlanmış
bölgede olmakla birlikte vücudun her yerinde görülebilir. En
sık görüldüğü yerler yumurtalıklar, periton (karın zarı) ve
rahmi yerinde
tutan sakrouterin bağlardır. Rahmin dış yüzeyi, tüpler, barsaklar ve mesane diğer yerleşim
yerleridir. Genellikle endometriozis birden fazla yerde görülür.
Endometriozisin nedenleri
- Doğumla sonlanmayan gebelikler
- Annede endometriozis olması
- Kanama süresinin 8 günden fazla olduğu fakat 27 günden kısa süren adet periyotları
- Adet kanının akışını engelleyen durumlar (rahim ağzında darlık, rahim içinde septum)
- Beyaz veya sarı ırktan olma
Bunların aksine adet miktarını ve sıklığını azaltan durumlar ( hiç adet görmeme-amenore,
gebelik ve doğum kontrol hapı kullanmak) ise endometriozis riskini azaltırlar.
Endometriozisin oluşum mekanizması bugün tam olarak bilinmemektedir. Bu konuda birçok
teori öne sürülmüşse de en geçerli olanlar şunlardır;
- Adet kanının geriye yani batın içine akması. Bu teoriyi destekleyen en önemli durum rahim
içinde veya ağzında adet kanının dışarı akmasını engelleyen durumlarda endometriozisin sık
görülmesidir.
- Endometrium dokusunun kan veya lenf damarları yoluyla vücudun diğer bölgelerine
taşınması
- Bağışıklık sistemindeki aksamalar nedeniyle rahim dışında gelişen endometrium dokusunun
büyüyüp gelişmesine engel olunamaması
- Çölomik metaplazi denen teoride ise batın içine akan adet kanı veya enfeksiyonlar nedeniyle
karın içini kaplayan periton denen zarın veya yumurtalıklar üzerindeki dokunun endometrium
dokusuna dönüşmesi.
Endometriozisin belirtileri nelerdir?
Tamamamen belirtisiz olabilir ve belirtinin şiddeti hastalığın yaygınlığı ile doğru orantılı
olmayabilir. Örn; hafifi endometriozis olan bir kadında şiddetli kasık ağrıları olabilir. Yine de
birçok kadında şiddetli kasık ağrıları endometriozisin en önemli belirtilerindendir. Ağrı adet
öncesinde veya sırasında olabildiği gibi sex sırasında veya sonrasında olabilir. Ayrıca barsak
üzerinde endometriozis odakları varsa barsak hareketleri ile ağrı olabilir, kanlı gaita
yapılabilir, adet öncesi lekelenme, idrar yaparken ağrı veya kanlı idrar olabilir. Sancılı adet
görme yıllar içinde şiddetlenebilir.
Endometrioma (Çikolata kisti)
Bunlar büyük endometriozis odakları olup içleri çukulata kıvamında kanla doludur. Genellikle
ultrason ile tespit edilirler ve kesin tanı ancak cerrahi olarak çıkarılmasından sonra konur.
Endometriozis menarştan önce (kadın yaşamındaki ilk adet) ve menopozdan sonra çok nadir
görülürler. Eğer kadın ağrılı adet görüyorsa veya yoğun kanamaları varsa endometriozisten
şüphelenilebilir. Bu durum cerrahi ile teyit edilmelidir. Zira kesin tanı için bir kan testi veya
görüntüleme tekniği mevcut değildir.
Günümüzde endometriozisin kesin tanı ve tedavisindeki en sık kullanılan yöntem laparoskopi
veya laparotomidir. Her iki işlem de ancak ameliyathane şartlarında yapılabilir. Ameliyatta
endometriozis odakları siyah, mavi, pembe veya kırmızı olarak görülebilir. Etraflarında
yapışıklıklar veya çekilmeler olabilir. Buralardan yapılacak biyopsi ile tanı kesinleştirilir.
Cearrah endometriozis odağının büyüklüğü, derinliği ve bulunduğu yeri göz önüne alarak bir
evreleme yapar ve tedaviyi de buna göre planlar.
Tedavi
- Gözlem (tedavi verilmez)
- Ağrı kesiciler
- Doğum kontrol hapları
- Hormonal tedavi
- Cerrahi
- Kombine tedavi
Tedavinin planlanmasında kadının isteği ön plana çıkmaktadır. Kadın ağrısının kesilmesini
isteyebilir veya çocuk arzu edebilir.Ya da batında büyük bir kitle vardır ve cerrah direkt
ameliyata karar verebilir.
Minimal hastalığı olan veya menopoza yakın olan hastalarla belirtileri şiddetli olmayan
hastalar gözlem altında tutularak hiç tedavi verilmeyebilir. Menopoza girildiğinde hastalık
kendiliğinden gerileyeceği için tedavi verilmez, henüz evlenmemiş hastalarda veya evli olup
çocuk istemeyen kadınlarda hastalığın ilerlemesini önlemek ve olası bir gebeliğin önüne
geçmek için doğum kontrol hapları kullanılabilir.
Endometriozis yavaş ilerleyen ve menopozla gerileyen bir hastalıktır. Hastaların çoğunda
ağrılar ağrı kesici ilaçlara cevap verir, ancak bazıları sadece cerrahi sonrası rahatlar. Gebelikte
ve menopozdan sonra ağrı olmaz. Çocuk sayısını tamamlamış, ağrı kesicilere cevap vermeyen
kadınlarda yumurtalık ve rahmin alınması bir seçenek olarak düşünülebilir.
Endometriozis çocuk sahibi olmak isteyen fakat olamayan çiftlerin %30-40’ında görülebilir.
Bunlarda cerrahi tedavi veya yardımcı üreme teknikleri (tüp bebek)olumlu sonuçlar verebilir.
Ağrıların kesilmesi için tıbbi tedavi veya cerrahi uygulanabilir. Ağrı kesicilerin sindirim
sisteminde ağrı, kanama yapabileceği, böbrek problemlerine yol açabileceği unutulmamalı ve
yüksek tansiyonu olanlarda dikkatli olunmalıdır.
Doğum kontrol hapları endometriozis odaklarının büzülerek küçülmesine neden olur. Gebelik
arzusu olmayan hafif veya minimal hastalığı olanlarda uygundur. Sigara kullanan ve damar
hastalığı olanlarda tavsiye edilmez.
Progesteron içeren ilaçlar diğer ilaçlarla ağrısı kesilmeyen hastalara, doğum kontrol hapı
kullanamayan (sigara nedeniyle)hastalara verilebilir.
GnRH agonistleri ve danazol isimli ilaçlar yan etkilerinin fazlalığı ve ilaçların kesilmesinden
sonra endometriozisin tekrar alevlenmesi nedeniyle eskisi kadar kullanımda olmadığından
burada ayrıntılı olarak anlatılmayacaktır.
Tıbbi tedavinin yetersiz kaldığı veya şiddetli endometriozis olgularında cerrahiye başvurulur.
Endometrioma ( çukulata kisti) 3 cm den büyük ise, barsak ve mesane tutulumu var ise
cerrahi uygundur. Hastaların yaklaşık %80’i cerrahiden fayda görür ve ilaçların yan etkilerine
maruz kalmaz. Cerrahi ile çocuk sahibi olmak isteyen hastalarda 1 yıl içindeki gebelik
oranları yaklaşık yardımcı üreme tekniklerine eşittir. Cerrahi işlem esnasında endometriozis
odakları yakılır veya alınır, çocuk istemi olmayan dirençli olgularda yumurtalıklar ve rahim
alınabilir.
Endometriozis ve kısırlık
Endometriozis olgularında yumurtalıklar ve tüpler arasında ya da barsaklarla tüpler arasında
oluşan yapışıklıklar nedeniyle gebe kalmada zorluklar yaşanabilir. Bu yapışıklıkların nedeni
endometriozis odaklarından salgılanan yapışkan maddeler olup bunlar yumurtlamayı,
döllenmeyi ve döllenmiş yumurtanın rahim içine yapışmasını önleyebilir.
Sonuç olarak eğer kısırlık sorunu yaşayan bir çiftte endometriozis bir sebep olarak tespit
edilmişse tedavi seçenekleri gözlem, cerrahi, aşılama veya tüp bebek uygulanabilir. Bu gibi
hastalarda tıbbi tedavinin yeri yoktur.